Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1986, Side 6

Sýningarbrúða á peysufötum. Hún er
með skotthúfu, fjóst sHkislifsi ogíbrún-
leitri sitkisvuntu. Þetta er sígildur bún-
ingur, sem virðist klæða vel ungarkonur
jafntsem fuliorðnar.
sem með bert höfuð úti á götu, í hvaða
roki sem er og brunafrosti.
Er það þá synd gagnvart þjóðbúningi
vorum, þó bætt væri við hann, þegar út
er farið, lítilli léttri húfu /.../ ein eins
og skotthúfan er nú orðin á öllu yngra
kvenfólki / . . ./ lítill svartur depill aftan
á hnakkanum, svo allt höfuðið er bert
að framan / .../ þá sýnist ekki vanþörf
á að kvenfólk hugsi sér einhver ráð til
að bæta úr þessu og gangi ekki á götum
og strætum með hárið út í allar áttir,
eins og siður er /.../ og væri munur
að hafa á höfðinu húfu með teygjubandi,
og við hafa aðeins möttla eða kápur með
ermum sem væru jafn síðar möttlinum,
og hlífðu forklæðunum, en brúka sem
sjaldnast sjalið, þetta afskræmda við ís-
lenska peysubúninginn, sem er alt of
fallegur til þess að setja þá druslu um
herðamar, hvort sem heitir „fínt sumar-
sjal“, eða silkisjal, eða „hrokkið sjal“!!
Þær sem peysufötin brúka eru víst
ekki þeim mun kulvísari, en hinar sem
nota útlenda búninginn, að þær þurfí á
öllum ársins tímum að halda dauðahaldi
í sjölin ýmist um herðamar eða höfuð,
sem auðvitað stafar af því, að enginn
hefur þorað að stinga upp á neinni breyt-
ingu á þessu, ýmist af ótta við að nálgast
eitthvað „útlent" snið, eða álitið það brot
gegn þjóðbúningnum. / .. ./ Sem betur
fer hafa margar, sem þjóðbúninginn nota
sézt leyfa sér að ganga í síðum regnkáp-
um / .../ Af einhveijum ástæðum fækka
þeim óðum, sem peysuföt brúka, og mun
það eitt með öðra stafa af því, hvað
óþægileg þau era. / .../ Ýmsu má breyta
til batnaðar í búningi voram, ef við reyn-
um með félagsskap að komast að ein-
hverri niðurstöðu."
Gömul sveitakona skrifar í ársbyijun 1907.
„ ... líka hefur mér dottið það í hug,
þegar ég kem til „höfuðstaðarins" / .../
að nú sé íslenska kvenfólkið farið að
skammast sín fyrir þjóðbúninginn sinn,
því ár frá ári sýnist mér þeim fjölga, sem
ganga á útlendum búningi, /.../ með
allavega uppstrokið hár undir hattgor-
kúlu, — nei, það er nú orðið of gamal-
dags, að vera í peysufötum með skott-
húfuna, - svona gengur nú hégómaskap-
urinn langt".
Og sama ár flytur Kvennablaðið mynd
af fallegum nýtísku-útbúningi kvenna. Hin
svokallaða „spanska" treyja og „beltis“-pils.
Uppfrá þessu var þróunin ör og í kaup-
stöðum fór klæðnaður fyrr að verða líkari
því sem gerðist erlendis á þessum tíma,
þ.e. ódýr skjóllítill verksmiðjuframleiddur
fatnaður úr bómullarefni og vann hann á
meðal annars vegna þess hve ullin var dýr.
Með þessari þróun í átt frá íslenska búningn-
um magnast deilur og óánægja aðallega
meðal eldra fólks sem vildi varðveita ís-
lenska búninginn.
Anna Berglind Jóhannesdóttir er stúdent frá
Laugarvatni og hyggst leggja stund á fatahönn-
un.
ÓHAPPIÐ
Smásaga eftir Agnar Mykle
Sveinn Ásgeirsson þýddi
Jú, hæstvirti dómarL Ég játa mig sekan um sakar-
giftir í ákærunni. Ég lúbarði reyndar þessa þrjá
stráka; lúskraði þeim svo að þeir flumbruðust
þegar ég skellti þeim kylliflötum; og úr því að
sagt er í læknaskýrslunni, að sá þriðji hafi orðið
„Ég fann að bíllinn fór
yfir eitthvað, og þar
sem ég bakkaði í einni
lotu, var ekki hægt að
stanza. Samtímis
heyrði ég vein í barni.
Það var veinið í
draumnum. Það var
vein í bami sem finnur
til sámstu kvala, og það
breyttist í ægilegt lang-
dregið snörl“.
að fara á sjúkrahús og hafi hlotið varanlega
skerta heym á öðra eyra af högginu, sem
ég greiddi honum, þá liggur það alveg í
augum uppi, að ég efast ekki um, að það
sé rétt með farið í skýrslunni. Og mig tekur
það mjög sárt, að ég skuii hafa barið tíu
ára strák til óbóta.
Ef það væri á mínu færi myndi ég borga
kostnaðinn af því að senda hann til sérfræð-
ings, ef það gæti leitt til þess, að hann fengi
ef til vill heymina aftur. En eins og þið
vitið er ég maður með tekjur í rétt svona
meðallagi og það er því vafasamt, að ég
geti hjálpað honum.
En það liggja vissar ástæður til þess, að
ég skuli samt sem áður álíta, að mér beri
ekki refsing, hæstvirti dómari. Ég er áður
búinn að nefna þessar ástæður, bæði við
þig og við veijanda minn, en ég vil samt
gjaman minnast á þær aftur, svo að kvið-
dómsmenn geti heyrt þær. Það era nú einu
sinni kviðdómendur, sem eiga að ákveða,
hvort mér beri að sæta refsingu eða ekki.
Og ég ætla ekki aðeins að segja, að mér
beri ekki refsing; ég sé mig tilneyddan til
að segja, að ef ég lenti einhvem tíma í sams
konar kringumstæðum síðar á ævinni, þá
er ég hræddur um, að ég myndi bregðast
aftur við á nákvæmlega sama hátt!
Ég veit, að þetta hljómar furðulega af
vörum manns, sem er fyrir rétti og hefur
nýlega fengið vitneskju um, að hann hafí
valdið litlum dreng heilsutjóni. Þess vegna
ætla ég að segja sögu mína eins og hún
gerðist og hún orkaði á mig. Því að þetta,
hæstvirti dómari, er saga um tilfínningar,
og ég er ekki alveg viss um, að þeir sem
sömdu refsilöggjöfína í Noregi, hafí alltaf
gert sér að fullu ljóst, hve erfitt, já ómögu-
legt, það er að hugsa skýrt, þegar tilfínning-
amar ná yfírtökunum. Eg hefi hugsað mikið
um þetta síðastliðinn mánuð eftir að þetta
gerðist, af því að ég hef aldrei orðið fyrir
slíku áður. Og ég held, að í öllum lögum
verði að vera ákvæði, sem heimili að menn
skuli lausir undan refsiábyrgð fyrir van-
hugsaðar gjörðir, framdar í æðsta tilfínn-
ingaróti. Og ég held líka, að það ætti að
vera til ákvæði um, að það sé samfélagið í
heild, skattgreiðendur, ef menn vilja svo
vera láta, sem eigi að taka á sig að bæta
það tjón, sem verður í slíkum tilvikum, þegar
hvoragur aðilanna vildi, að til þessa kæmi,
heldur gerðust atvikin eins og skriða, sem
enginn fær stöðvað.
Það var sjötta maí núna í ár. Ég man
vel eftir mánaðardeginum, af því að það var
afmælisdagur elstu dóttur minnar. Eg ætl-
aði að koma við heima til þess að ná í fá-
eina rafkapla, sem ég hafði skilið eftir. Eins
og ykkur er kunnugt um, er ég bílstjóri
hjá Kvikmyndastofnuninni, og þennan dag
ætluðu nokkrir menn að fara upp á Bislett
og taka fréttamyndir af einhveijum Amer-
íkönum, sem staddir vora í borginni. Á leið-
inni keypti ég pappaöskju af ijómaís til að
taka heim með mér; það var svona íspakkn-
ing, sem fæst í bakaríunum, og kemur sér
sko vel í gestaboðum og svoleiðis. Ég ætlaði
að fara með ísinn niður í kjallara. Það er
hægt að geyma ísinn í svona pappaöskjum
í marga klukkutíma, þó maður hafi ekki
ísskáp.
Þetta var góðviðrisdagur, það man ég,
sólskin á götunum, og ég var í góðu skapi,
af því að ég hafði látið mér detta þetta í
hug með ijómaísinn. Nú, auðvitað, en í til-
vikum sem þessum er ekki svo auðvelt að
vera gagnorður, herra dómari. Ef við forð-
umst alla útúrdúra og höldum okkur einung-
is við það, sem kallast staðreyndir, þá hefi
ég misþyrmt þessum dreng með barsmíð
og í Noregi mega menn það ekki og þá ber
mér að sæta refsingu. En nóg um það.
Tilgangurinn með öllum smáatriðunum í
frásögn minni er að lýsa tilfinningum mínum
og tilfínningar era alveg eins þýðingarmikl-
ar fyrir mig og mitt mál og það sem þið
kallið staðreyndir.
Nú, ég var sem sagt í góðu skapi og ég
sat víst og raulaði við stýrið. Það er svo
skrýtið, að þegar maður er atvinnubílstjóri,
þá gleðst maður yfír hverri minnstu sólar-
glætu í þessu landi og sleppur þá við að
hugsa um, að bíllinn kunni að renna til á
malbikinu eða að maður verði að snara sér
út og fara að bjástra við það sem verra er,
nefnilega snjókeðjumar. Og þegar sólskin
er, þá verður mér líka hugsað til kvikmynda-
tökumannanna okkar. Það er ekki alltaf,
sem það gengur svo vel hjá þeim heldur.
Þegar ég kom heim og beygði inn í Sten-
strap-götu, þá var klukkan víst eitthvað í
kringum hálf tvö, held ég.
Ég veit ekki, hvort þú þekkir Stenstrap-
götu, herra dómari? Hún er frekar löng og
múrsteinshús meðfram henni endilangri og
svo er hún nú frekar þröng. í húsinu, þar
sem ég bý, er matvöraverzlun á jarðhæð.
Þegar ég kom þar að stóð vörabíll fyrir
framan búðina, svo að ég varð að keyra
svolítið fram fyrir hann til þess að geta
lagt bílnum mínum. Ég þurfti að bakka um
það bil tvo metra til þess að komast almenni-
lega upp að gangstéttinni.
En nú era það tvö atriði, sem ég verð
að segja frá. I fyrsta lagi þá úir og grúir
af krökkum í Stenstrapsgötu. Þau era alltaf
að leika sér þama, bæði uppi á gangstéttinni
og úti á akbrautinni. Það er nú víst ekkert
óskaplega hættulegt fyrir þau, af því að
gatan er þröng eins og ég var nýbúinn að
segja og flestir bílarnir aka ósköp hægt
þama um. Erfiðast verður þetta að teljast
fyrir bílstjórana, sem stöðugt verða að flauta
á krakkana, þegar þeir era að sparka fót-
bolta mitt úti á akbrautinni.
Hitt atriðið er það, að ég er alltaf með
hugann við þessa krakka úti á akbrautinni
— það er víst eins um alla atvinnubílstjóra.
Þetta er orðið rótgróið í eðli mínu, herra
dómari. Þegar ég ek um götumar í borg-
inni, ekki í miðbænum heldur í úthverfunum,
þar sem böm era ein úti við, þá er eins og
ég hafí alveg sérstakt auga, sem skyggnist
um götuna og segi mér, hvar ég þurfí að
fara með gát, svo að smákrakki komi ekki
allt í einu æðandi fram með kyrrstæðum
bíl, fram undan tré eða frá sjoppu og beint
út á götuna. Krakkar era nefnilega alveg
eins óg smáfroskar, maður veit aldrei hvar
þeir halda sig og hvert þeir era að æða.
Jafnvel þótt gatan sé breið, en ég sjái
þó til smákrakka uppi á gangstéttinni, þá
dreg ég samt úr ferðinni. Maður getur
aldrei vitað.
Og ég held að allir atvinnubílstjórar —
jafnvel þótt þeir hafi verið við akstur í
möðrg ár — sjí oft í vondum draumi eitthvað
koma þjótandi í loftinu fram fyrir húddið
og lenda undir hjólunum, áður en ráðrúm
vinnst til að stíga á bremsuna. Eitt atriðið
í þessum draumi, herra dómari, er ofur
daufur dynkur, þegar bíllinn ekur yfir lík-
amann.
En það er veinið, sem er verst. Ég held,
að þeir séu margir bílstjóramir, sem í leynd-
um og í skelfingarofboði hafa beðið þess í
mörg, mörg ár að þurfa að heyra þetta
vein. Þeir geta aldrei alveg losnað við það
úr huga sér.
Að sýna gætni gagnvart börnum er at-
vinnubílstjóram jafnt í blóð borið eins og
það að sýna aðgát í meðferð áfengis. Ég
afþakka ekki snafs, en það er þó eitthvað
aðvöranarkerfi aftan til í heilanum á mér,
sem segir mér alltaf til um, hvenær ég
megi drekka einn snafs og hvenær ekki.
Þetta aðvöranarkerfí er alveg sjálfvirkt
og vafalítið er þessu líka þannig varið með
flesta bílstjóra. í atvinnu. En ég er á sama
máli og dómarinn, að það sé annað mál.
Jæja. Það er svo sem ekki miklu við þetta
að bæta. Það vora heilmarkir krakkar í I
6