Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1986, Blaðsíða 11

einmitt af því að þær eru að svo miklu leytí
miðstöðvar stórveldadeilna.
- Hveijum verður boðið til réttar-
haldanna?
— Þekktum mönnum viðsvegar að úr
heiminum, þar á meðal nokkrum Nóbels-
verðlaunahöfum. Ef svo fer sem ég vil, þá
mun Tellford Taylor stjóma sjálfum yfir-
heyrslunum. Hann var, svo sem kunnugt
er, aðalákærandi við stríðsglæparéttarhöld-
in í Niimberg.
— Hafið þér reynslu af því, að slík
réttarhöld hafi einhver áhrif?
— Engin ríkisstjóm kærir sig um að vera
dæmd af alþjóðlegum dómstóli. Það má
taka Sovétríkin sem dæmi. Þegar efnt var
til réttarhalda í Kaupmannahöfn út af
Sakharov, svömðu sovézk stjómvöld með
því að senda þriggja manna sendinefnd
þangað, sem átti að sjá um, að önnur réttarT
höld fæm fram til mótvægis. Að sjálfsögðu
til að reyna að bjarga heiðri Sovétríkjanna.
Við buðum þegar í stað sendinefndinni til
Sakharov-réttarhaldanna, þar sem þeir
hefðu fullt málfrelsi. Það sem við vonumst
til að ná með réttarhöldunum í september
er, að almenningsálitið í heiminum krefjist
þess, að sett verði skilyrði fyrir stuðningi
við önnur ríki. Það sé til dæmis ekkert að
því, að Bandaríkin veiti Guatemala aðstoð,
en það verði að krefjast þess, að mann-
réttindi séu virt, og hið sama eigi að gilda
varðandi aðstoð vinstrisinnaðra við Sandín-
ista. Ef slík skilyrði væm sett og þeim fylgt
eftir, væri mikið gert fyrir indíána. En
hingað til hefur verið erfitt að fá menn til
að gefa þessum málum gaum. Þess vegna
er efnt til þessara réttarhalda, þar sem ítar-
leg gögn verða lögð fram í málunum og
allt gert, sem í okkar valdi stendur, til að
leiða sannleikann í ljós og vekja athygli á
honum.
— Þar sem Wiesenthal er svo frægur
gyðingur, hefur verið talið sennilegt, að
hann gæti orðið fómariamb þeirrar
hryðjuverkastarfsemi, sem beinzt hefur
gegn gyðingum á undanfömum árum.
Voru nokkrir, sem ráðlögðu honum að
hætta við Noregsförina, þegar viðvaran-
ir bárust nokkrum dögum áður?
— Jú, vissulega fékk ég viðvörun. En ef
ég hefði fylgt slíkum ráðum, hefði ég alveg
eins getað lagt upp laupana. Þá gæti maður
í símaklefa lamað allan heiminn. Hitt er
vérra, að hryðjuverkamenn eiga skilningi
að mæta hjá valdamiklum stjómmálamönn-
um. Bruno Kreisky, kanslarí, hefur meira
að segja sagt, að menn verði að skilja
Gadhafi og afstöðu hans til vandamálanna.
En hryðjuverk geta birzt í svo mörgum
myndum, og í raun og vera hafa rannsóknir
í þeim efnum verið alltof yfirborðskenndar.
Hryðjuverkastarfsemi er eins og krabba-
mein, og þar af leiðandi ætti sérstök stofnun
í Harvard að rannsaka hana. Með hryðju-
verkunum beijast Palestínumenn fyrir
/ útrýmingarbúðum í PóHandi 1941. Mynd eftir Janinu Jaworska úr bókinni
„Art of the Holocaust“ — List úr helförinni, þar sem safnað hefur verið saman
myndum, sem fangar í útrýmingarbúðum skildu eftir sig eða gátu smyglað út úr
búðunum.
ákveðinni hugsjón, og það er hægt að skilja
það út af fyrir sig, þegar þau beinast að
skotmörkum, sem hafa hemaðarlegt gildi.
En hvað á að segja við því, þegar gömlum
manni í hjólastól er varpað fyrir borð, og
hvað á maður að halda um PLO, þegar
talsmaður þeirra hjá Sameinuðu þjóðunum
dylgir um það opinberlega, að það hafi verið
eiginkona fómarlambsins, sem hafi staðið
að baki morðinu til að geta fengið líftrygg-
ingaféð?
— Þér sjáið sem sagt enga ástæðu tíl
þess, að ísraelar taki upp viðræður við
PLO? j
— Annað hvort hefur Arafat stjóm á
Palestínumönnum og ræður einhveiju um
slíkar yfirlýsingar og gjörðir, eða svo er
ekki, og þá er lítið vit í því að eiga viðræður I
við Arafat. Sannleikurinn er sá, að það em
um 130 flokksbrot, sem deila sín í milli, og
friðarsamningur við Arafat myndi ekki
binda enda á eitt né neitt.
— Hvað um hryðjuverkastarfsemina í
Evrópu?
— Hún er öðmvísi og alveg óskiljanleg.
Það em hryðjuverk hryðjuverkanna vegna!
Hvorki Bader-Meinhof, Action Direct eða
Rauða herdeildin hefðu getað bjargað sér
stundinni lengur án stuðnings almennings.
I Vestur-Þýzkalandi hjálpuðu um tíu þúsund
manns hryðjuverkamönnunum að komast
undan lögreglunni, þegar hryðjuverkin vom
í hámarki. Sömu sögu var að segja f Ítalíu
og Frakklandi. En annars lízt mér mjög vel
á þróunina í Vestur-Þýzkalandi. Hin nýja
kynslóð Þjóðveija lætur sér ekki nægja út-
skýringar kynslóðar foreldranna, heldur
hefur hún sjálf átt fmmkvæði að rækilegri
úttekt á því, sem nazisminn lét eftir sig.
Nú em gefnar út fleiri bækur um nazismann
þar í landi en nokkurs staðar annars staðar.
Alls em um 25.000 nýnazistar í Vestur-
Þýzkalandi, og það er alls ekki ógnvekjandi
fyöldi. Það em 20 milljónir annarra ungra
Þjóðveija, sem hvorki vanhelga grafir eða
mála slagorð gegn gyðingum á bænahús
þeirra. Ég ber mikið traust til hinnar vest-
ur-þýsku æsku, og það er gott að vita, að
hugsanleg þriðja heimsstyijöld muni ekki
hefjast þaðan, segir Simon Wiesenthal á
einu hinna átta tungumála, sem hann hefur
á valdi sínu. Og menn mega alls ekki halda
vegna alvöm máls hans, að hann geti ekki
brosað á öllum tungumálunum átta að við-
bættu níunda málinu — skopteikningu.
Hann tjáði sig á því máli þegar fyrir stríð
í þjóðmálaumræðum. Og hann þekkir áhrifa-
mátt skopmyndanna. Allir skilja skopmyndir
— þær em alþýðlegar og miklu áhrifameiri
en blaðagreinar, ef þær em notaðar kerfis-
bundið. Og það er gert í Sovétríkjunum.
Judith Vogt er búin að finna 50 dæmi um
teikningar af gyðingum, sem stolið hefur
verið beint úr tímaritum nazista. Við emm
að undirbúa sýningu á þeim!
— svá — úr „Farmand".
Óþreytandi
í leit
að stríðsglæpa-
mönnum
vagnar óku inn í Mauthausen-fangabúð-
imar í Austurríki 5. maí 1945 og vart
fær um að fagna frelsinu. Hann lá ósjálf-
bjarga í daunillum bragga, en til þessara
búða hafði hann komið langan þjáninga-
veg. En þrekið og lífsseiglan entist
Wiesenthal þrátt fyrir allt, og eftir að
hann náði heilsu á ný, hefur hann beint
hinni einstöku lífsorku sinni að þrotlausri
baráttu f þágu réttlætis í heiminum og
til viðvömnar öllu mannkyni.
Útrýming gyðinga var framkvæmd
djöfullegrar áætlunar, sem var gerð á
ráðstefnu háttsettra nazista í Wannsee
snemma árs 1942. Var hún kölluð „end-
anleg lausn gyðingavandamálsins". En
framkvæmdinni var þó hagað með hlið-
sjón af þörf Þriðja ríkisins á vinnuafli.
Hin endanlega lausn táknaði dauða 89
manna úr fjölskyldum hjónanna Cylu og
Simons Wiesenthal.
Jafnskjótt og heilsa Wiesenthals leyfði
eftir frelsunina, tók hann að safna gögn-
um um grimmdarverk nazista fyrir
stríðsglæpadeild bandaríska hersins.
Sönnunargögn Wiesenthals vom lögð
fram í réttarhöldum yfir stríðsglæpa-
mönnum á hemámssvæði Bandaríkj-
anna, en þegar störfum hans fyrir banda-
ríska herinn lauk, 1947, stofnaði hann
Hið sögulega heimildasafn gyðinga í
Linz í því skyni að afla sönnunargagna
fyrir væntanleg réttarhöld. í kalda stríð-
inu dofnaði þó mjög áhugi beggja aðila
á réttarhöldum gegn Þjóðveijum. Skjöl
heimildarsafnsins í Linz vom síðar af-
hent skjalasafni í ísrael — að undantekn-
um gögnum varðandi Adolf Eichmann,
hinn alræmda yfirmann gyðingadeildar
Gestapo, en hann hafði yfimmsjón með
framkvæmd áætlunarinnar um hina
endanlegu lausn.
Eins og kunnugt er, tókst Wiesenthal
að finna dvalarstað Eichmanns í Argent-
ínu og hafa hendur í hári hans með
aðstoð ísrelskra njósnara. Hann var
gripinn 1959, fluttur úr landi á laun og
til ísraels, látinn standa þar reiknings-
skap gerða sinna, dæmdur fyrir fjölda-
morð og hengdur 1961.
Ofarlega á lista þeirra, sem Wiesent-
hal vildi finna, var yfirmaður fangabúð-
anna í Treblinka og Sobibor í Póllandi,
Fritz Stangl. Hann hafði uppi á honum
í Brazilíu eftir þriggja ára þolinmæðis-
vinnu á laun, og Stangl var framseldur
til Vestur-Þýzkalands.
Wiesenthal einsetti sér að finna Ge-
stapo-foringjann, sem handtók Önnu
Frank og fjölskyldu hennar, því að hol-
lenzkum nýnazistum hafði tekizt að gera
það tortryggilegt, að hún hefði sjálf
skrifað dagbækurnar. Hann taldi það
mikilvægt verkefni, þar sem saga Önnu
Frank væri áhrifameiri en Niimberg-
réttarhöldin, hvað almenning varðaði.
■
Honum tókst að finna manninn 1963,
en hann reyndist vera lögreglumaður í
Austurríki.
Fyrir tilstilli Wiesenthals munu yfír
1100 manns hafa verið dæmdir fyrir
stríðsglæpi.
Meðal þeirra bóka, sem Wiesenthal
hefur ritað, er „Morðingjamir á meðal
vor“, sem kom út 1967 og hefur að
geyma endurminningar hans. Á íslensku
hefur komi út „Max og Helena — sönn
saga úr helförinni miklu“ 1982.
Wiesenthal telur það hafa verið mikil
mistök hjá gyðingum að hafa í réttlætis-
baráttu sinni eftir stríðið barizt aðeins í
nafni hinna sex milljóna gyðinga, sem
myrtar voru, í stað hinna ellefu milljóna
óbreyttra borgara af „óæðri" kynþáttum,
sem týndu lífi í ofsóknum nazista. í
augum heimsins varð vandamálið því
fyrst og fremst milli gyðinga og nazista,
en er að sjálfsögðu miklu meira. Orðið
„stríðsglæpamaður" sé einnig varhuga-
vert að því leyti, að glæpir nazista hófust
löngu áður en stríðið brauzt út. Fjölda-
fangabúðir voru einnig tii fyrir daga
nazista og era enn við lýði, búðir þrælk-
unar, hungurs og auðmýkingar. Barátta
Wiesenthals varðar samvizku heimsins
og framtíð mannkynsins.
En hvað er að frétta af Wiesenthal?
Hátt á áttræðisaldri heldur hann ótrauð-
ur áfram baráttunni. Hann var nýlega í
Noregi ákveðinna erinda, eins og fram
kemur í viðtali, sem haft var við hann
fyrir vikuritið „Farmand“ og hér birtist
í íslenzkri þýðingu.
SVEINN ÁSGEIRSSON
í
l
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 22. MARZ 1986 11