Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1986, Blaðsíða 10

Til að festa
grímmdina í minni
heiður, hinn óttalausi nazistaskelfir, og
sjálfur ber hann ekki bumbur í baráttu sinni
gegn svívirðu og ósóma meðal jarðarbúa.
Það skiptir þó ef til vill meira máli, að
maðurinn er þrátt fyrir allt laus við ofstæki
og þráhyggju. Hann var þó fjögur ár í
fangabúðum og fjöldi ættingja hans lét lífið
í helförinni. Meðan sumir báðu og aðrir
hötuðu, einbeitti þessi pólski teiknari af
gyðingaættum huganum að því að muna.
Og meðan enn rauk úr rústunum eftir stríðs-
lok og Wiesenthal lá á sjúkrahúsi, gerði
hann skrá yfir meira en 50 böðla með nöfn-
um og nákvæmum lýsingum. En hann er
ekki haldinn þráhyggju, hann heldur fram
málstað fómarlambanna og ekki aðeins
gyðinga, sem enginn hefði þó getað láð
honum. Og hann kemur ekki til Noregs til
að hijá gamla nazista. Ekki að þessu sinni.
Nú á að fjalla um önnur og nýrri fómarlömb,
um Misquito-indíána í Nicaragua og hina
smáðu nágranna þeirra í frumskógum Braz-
ilíu.
— Indíánamir þurfa líka að fá að vita,
að þeim hafí ekki verið gleymt. í fangabúð-
unum vom þeir margir, sem frömdu sjálfs-
morð, af því að þeim fannst, að heimurinn
þarfnaðist þeirra ekki — þeir iifðu og þjáðust
til einskis. Það er nauðsynlegt fyrir hina
kúguðu að fá að heyra, að þjáningar þeirra
séu ekki virtar að vettugi, því að ella dvín
viðnámsþrótturinn, segir Wiesenthal.
— Táknar þetta, að þér séuð hættir
að eltast við stríðsglæpamenn?
— Nei, engan veginn. En það em liðin
40 ár, síðan stríðinu lauk, og margir þeirra
glæpamanna, sem ekki hafa náðst, em
dauðir. Það skiptir jafnmiklu máli, að vitnin
hafa látizt líka. Það er því eðlilegt, að menn
beini athyglinni að fómarlömbum nútímans
í framhaldi af hinni fyrri baráttu. Þetta em
tvær hliðar á sama máli. Tilgangurinn með
því að draga gamla stríðsglæpamenn fyrir
rétt var einmitt að festa heiminum í minni
grimmdina og níðingsháttinn og dæma hina
ábyrgu morðingjum samtímans til viðvö-
mnar. Þar að auki er ekki hægt á neinn
annan hátt að gera þjáningar fómarlamba
nazista einhvers virði en með því að beijast
gegn því, að villimennskan endurtaki sig,
með því sem sagt að halda fram málstað
fómarlambanna á hveijum tíma og kveða
upp dóm yfir böðlum nútíðar og fortíðar.
— Og fómarlömb vorra daga eru
indíánarnir?
— Ifyrir skömmu vom mér sýndar nokkrar
teikningar sem indíánaböm höfðu gert í
flóttamannabúðum í Mexíkó. Þær vom
furðulega líkar teikningum, sem til em eftir
böm í fangabúðunum í Theresenstadt.
Fréttimar tala einnig ským máli. í gær var
sagt frá því, að tugir indíána hefðu verið
drepnir í frumskógum Brazilíu. Þeir vom
drepnir, af því að þeir neituðu að láta af
hendi dýrmæta jörð, sem þeir áttu sjálfír.
Hver veit, hversu mörg dráp það era, sem
við fréttum aldrei af? Samgöngumar em
ekki á háu stigi þama. Tveir indíánskir pró-
fessorar, sem ég hef haft samband við,
hafa í mörg ár verið að safna heimildum
um stöðu indíána í Brazilíu og Nicaragua
og safn þeirra er orðið gagnmerkt. Það
verður gert opinbert við fyrstu réttarhöldin
eða yfirheyrslumar í Osló, sem væntanlega
fara fram í september nk.
— Af hveiju Osló? Hún er ekki beint
nafli heimsins.
— Nansen og Noregur tengjast einn í
hugum flestra einhveiju góðu og réttlátu.
Fáir geta ímyndað sér, hve Nansen-vega-
bréfin urðu þeim mikils virði, sem fengu
þau. Þegar efnt er til réttarhalda af þessu
tagi, varðar það mjög miklu, að valinn sé
staður, sem skapar hin réttu hugmynda-
tengsl. Moskva og Washington em dæmi
um borgir, sem væm með öllu óheppilegar,
Simon
Wiesenthal
Simon Wiesenthal fædd-
ist 30. desember 1908 í
Buchach í Úkraínu, sem
tilheyrði Austurríki-
Ungveijalandi. Hann
lauk námi í húsagerðar-
list við háskólann í Prag
1932 og setti á fót teiknistofu í Lem-
berg, sem þá tilheyrði Póllandi. Fyrir-
tækið varð að hætta starfsemi sinni
1939, þegar Sovétmenn höfðu hemumið
þennan hluta af Póllandi samkvæmt
samningi Stalíns og Hitlers. „Hreinsan-
ir“ Sovétmanna kostuðu stjúpföður hans
og hálfbróður lífíð. Síðan tóku nazistar
við af kommúnistum, og Simon Wiesent-
hal var í þrælkunarbúðum Þjóðverja frá
1941 til 1945 að fáum mánuðum undan-
teknum, en þá hafði honum tekizt að
flýja, en náðist aftur. Hann var nær
dauða en lífi, þegar bandarískir bryn-
Viðtal
við Simon
Wiesenthal
egar hann var ungur, hélt hann, að það nægði
að teikna skopmyndir af hinum illu og ofstæk-
isfullu og láta svo heiminn um að halda sína
löngu þroskabraut. En nú er hann gamall og
vitur og ber ör eftur tuttugustu öld, öld, sem
lejrfði honum ekki að lifa í friði og sem
hann þess vegna taldi sig knúinn til að
rannsaka og refsa. Fráleitt verkefni? Vissu-
lega, en engu að síður nauðsynlegt og í lífs-
ins þágu, ef svo má að orði komast. Simon
Wiesenthal hefur haft áhrif á samtíð sína,
og Guð gefí, að þau áhrif nái einnig til
eftirkomendanna, því ekki mun af veita,
þegar villimennskan hefur háþróaða tækni
í þjónustu sinni.
En hér skal öllum lofsyrðum sleppt, þau
hefur hann hlotið í ríkum mæli og margan