Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1987, Page 3

Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1987, Page 3
MATTHÍAS JOCHUMSSON mamg @ ® 11 @ [0 0 H B H [1 Sl |U ® ® Útgefandi: Hf. Arvakur, Reykjavik. Framkvetj.: Harakfur Sveinsson. Ritstjórar: Matthias Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð- arritstjðri: Bjöm Bjarnason. Ritstjómarfulltr.: Gísli Sigurðsson. Augtýsingar: Baklvin Jóns- son. Ritstjóm: Aðalstrœti 6. Simi 691100. Grjótaþorpið og Aðalstræti hafa sést á æði mörgum teikningum arki- tekta og orðið einskonar sandkassi, sem sífellt er leikið sér í, en hugmyndimar hafa ekki náð lengra en á pappírinn. Myndir og hugleiðingar í tilefni bókar, sem fjallar um skipu- lag Reykjavíkur frá upphafí. Forsíðan er grafíkmynd eftir Lisu K. Guðjónsdóttur og heitir hún Landnemar. Þetta er æting og myndefnið er í hæsta máta þjóðlegt. En það er fleira í þessari mynd en það sem sést í fljótu bragði. Myndefni Lisu eru gjaman úr umhverfínu, en nánari kynning á henni er á bls 21. Kuldarnir í Evrópu og víðar hafa að vonum vakið ýmsar spumingar á sama tíma og hér og á báðum heimskautunum er óvenju hlýtt. Þessu valda fyrirstöðuhæðir svonefndar, sem verða til við sérstök skilyrði og um þetta efni skrifar Trausti Jónsson veðurfræðingur grein. Leiðsla Ogandinn mighreifupp á háfjallatind, og ég horfði sem örn yfir fold, og mín sál var lík ís-tærri, svalandi lind, og ég sá ekki duft eða mold. Mér þótti sem ég hefði gengið upp gil fullt með grjótflug og hræfugla-Ijóð, fullt með þokur og töfrandi tröllheima-spil, unz á tindinum hæsta ég stóð. Mér þótti sem hefði ég þolað allt stríð, allt, sem þola má skjálfandi reyr, og mér fannst sem ég þekkti’ ekki háska né hríð, og að hjarta mitt bifðist ei meir. Ég andaði himinsins helgasta blæ og minn hugur svalg voðalegt þor, og öll hjarta míns dulin og deyjandi fræ urðu dýrðleg sem Ijómandi vor. En mín sál var þó kyrr, því að kraftanna flug eins og kyrrasta jafnvægi stóð, og mér söng einhver fylling í svellandi hug eins og samhljóða gullhörpu-Ijóð. Eins og heilög guðs rítning lá hauður og sær, allt var himnesku gull-Ietrí skráð, meðan dagstjarnan kvaddi svo dásemdar-skær eins og deyjandi guðs-sonar náð. Matthías Jochumsson, f. 1835, d. 1920, ætti að vera óþarft að kynna, en hann er eitt helzta trúar- skáld íslendinga, höfundur þjóðsöngsins, frumherji í leikritagerð og þýddi mörg meistaraverk heims- bókmenntanna á islenzku. Veröld sem var Liðið var á kvöld þar sem ég sat í þægilega stólnum mínum_ undir ljósaskerm- inum. Ég var einn og naut vindilsins frá honum Castró, þessa eina sem ég stelst til að reykja á kvöld- in. Á borðinu hjá mér stóð reyndar líka í þetta sinn svolítið staup með Benedictine til að hressa upp á tilveruna og er ekki bannað þó að kransæðamar séu dálítið í skralli. Allt þetta gerði mig víst svolítið rómantískan, því ég greip næstum ósjálfrátt ofan úr hillu bók, sem ég hafði ekki opnað í áratugi, en mér fannst nú vera í takt við þann hugblæ sem umlék mig. Á titilblaði bókarinnar stendur: „Knut Hamsun, Victoria, en Kjærlighets Historie" Þessi bók er talin vera síðasta æskuverk höfundar og kom út í Kristíaníu (Oslo) um aldamótin og var síðan prentuð í hundruð þúsunda eintaka í heimalandinu einu. Skrýt- in ástarsaga þetta, mundi fólki nú þykja, þar sem aldrei er farið upp í rúm, ekki svo mikið sem faðmast í fullum klæðum, aðeins einn lauslegur koss í miðri bók. En mikið var nú samt grátið ofan í þessa bók á æsku- árum mínum. — Fallega, prúða Victoría, sem fékk ekki þann sem hún vildi og vildi ekki þann sem hún fékk. Victoría er skilgetið afkvæmi Viktoríu- tímans sem að sjálfsögðu á ekkert skyldi við nafnið á bókinni, heldur er tímabilið eins og allir vita kennt við Victoríu Bretadrottn- ingu, sem enn var við völd um aldamótin síðustu og hafði þá ríkt í meira en 60 ár. Victoría drottning var valdamikill og stjórnsamur þjóðhöfðingi. Líklega hefur hún líka verið dálítið rómantísk, því í öllu vafstr- inu við að stjóma heimsveldi lét hún sig ekki muna um að eiga níu böm með sínum heittelskaða Albert prins. Auk þessa gaf hún sér tima til að setja svipmót sitt á alla menningu Vesturlanda í nærri heila öld. Einkum var það siðferðið sem hún hafði svo mikil áhrif á að jaðraði við dauðhreinsun og átti þetta að sjálfsögðu fyrst og fremst við heima á Bretlandseyjum. Ég bjó í London í þijú ár á miðjum þriðja áratug aldarinnar. Ég kynntist vel fjölda miðstéttarfólks, bæði vegna vinnu minnar og einkum í félagsskap. Enn mátti þá finna fyrir áhrifum frá Viktoríutímanum og vom þessi áhrif oft mjög greinileg og stundum allfurðuleg, að mér þótti. Ég geymi í minn- um fáein sérstæð lítil atvik, sem bera þessu vitni: Góður kunningi minn trúlofaðist fallegri og greindri stúlku, sem ég var vel kunnug- ur, lék m.a. oft við hana tennis. Vinur minn skozkur, sem ég deildi með herbergi í gisti- heimili í Highgate í nærri tvö ár, trúði mér fyrir því að þegar fyrmefndur kunningi okkar beggja hefði kysst kærustuna í fyrsta sinn hafi hún fallið í ómegin. Önnur lítil frásaga: Vinur minn einn, sem bjó með mér í herbergi í Hampstead fyrsta ár mitt í London, kom heim eitt kvöldið dálítið lúðulakalegur og sagði farir sínar ekki sléttar. Hann hafði í fyrsta sinn á ævinni mannað sig upp í að fá stelpugálu, sem hann rakst á í Primrose Hill, til fylgi- lags. En þegar þau höfðu komið sér fyrir var þetta meira en vinurinn gat þolað og öllu var Iokið áður en þessi fyrsta reynsla yrði að veruleika. Þessar frásagnir báðar heyra sjálfsagt til undantekninga, en segja samt sína sögu og þar á meðal að líklega geti verið hollt að einnig sé nokkurt hóf í hófseminni. Ég hirði ekki um að tíunda fleiri svona dæmi um ófullnægðar hvatir þó að tiltæk séu, en það er til marks um hve siðferðið enn var óvægið á þessum árum að leikritið „White Cargo", sem var á fjölunum í Lon- don á þessum tíma, þótti í meira lagi „djarft", svo fólk reyndi jafnvel að láta lítið á því bera að það sækti þessar sýningar. Þetta leikrit var síðar sýnt í Reykjavík, ef ég man rétt undir nafninu „Tondeleyó" og fóru engar sögur af því að það þætti ósiðlegt. Áhrifa Viktoríutímans gætti að sjálfsögðu ekki á íslandi í sama mæli og í heimal- andinu. Þó var aldarandinn að nokkru sá sami og gat þá stöku sinnum birst i dálítið fáránlegum myndum og verður hér rifjuð upp þess háttar frásögn til gamans: Aldrað fólk minntist kannski sögunnar fleygu af þokkadömunni íturvöxnu og stjómlyndu sem var kennari að atvinnu. Hún var heit- bundin ungum lögfræðingi í Reykjavík. Sagan segir að þegar kærastinn einhveiju sinni vildi kyssa eða gæla eitthvað við sína heittelskuðu var svörunin stuttaraleg: „Ekk- ert svínarí fyrr en við erum gift.“ Þessi stúlka var víst á sinn hátt að fullnægja kröfu aldarinnar um dyggðugt lífemi, en rómantíkin eitthvað vant við látin, enda varð víst minna úr giftingunni. Með síðari heimsstyijöldinni hurfu síðustu áhrif Viktoríutímans og við tóku tímar sívaxandi ofbeldis og allskyns lausungar um öll lönd. Við, sem lifað höfum öll árin sem af em þessari öld, undmmst mörg hver, þegar við lítum til baka, hve skemmtilegt var að vera til á fyrstu áratugum okkar aldar. Þó gleym- ist ekki hve kjör fólks vom almennt bágborin; varla fimmtungur þess sem nú er, og atvinna stopul. En hvers vegna vomm við svona ham- ingjusöm á þessum ámm, hvers vegna var svo ótrúlega gaman þó við hefðum úr litlu að spila? Það hljómar undarlega, en líklega var það vegna þess hve mikið þurfti að hafa fyrir því litla sem mögulegt var að veita sér, hve það var margt sem ekki lá á lausu og aðdragandi alls er notið var var langur og tilhlökkunin því langvarandi. Allt þetta Ieiddi til þeirrar hófsemi sem er ófrávíkjanlegt skilyrði þess að njóta. — Hvers konar óhóf og offarir vekja hinsvegar aðeins ólyst og leiða. — Það er ekki bara í hagfræðinni, sem það lögmál gildir að hið torfengna sé jafnan eftirsóknarverðast og dýrmætast, en það auðsóttasta veiti litla ánægju og fullnægingu. Þetta á ekki aðeins við um mat og drykk og önnur hversdags- leg gæði, heldur enn frekar um kenndir manna og allt það sem varðar mestu um hamingju og óhamingju. Á þessum ámm hófs og trúmennsku fylgdi nánustu kynnum karls og konu oftar skuldbinding tryggðar og trúnaðar, en hættir stóðsins ekki komnir til. Fyrir þessa „veröld sem var“ skrifaði Hamsun Viktoríu sína og það er eingöngu til að spilla ekki listrænni byggingu sögunn- ar að skáldið gat ekki þóknast lesandanum og leyft prúðu, göfuglyndu Viktoríu að lifa og njóta launa dyggðarinnar. björn steffensen LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7. FEBRÚAR 1987 3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.