Lesbók Morgunblaðsins - 04.07.1987, Blaðsíða 5

1 ■■■■■'
MYND 2:
ORKUNOTKUN ÞJÓÐANNA
1972 1982
MYND 4:
SKIPTING ORKUNOTKUNAR í LANDBÚNAÐI
'i
starfsmann í landbúnaði hins vegar 3.294
kg olíu eða ígildis hennar árin 1982; var
með öðrum orðum liðlega þrjátíu sinnum
meiri en í þróunarlöndum. Þetta segir
mikið um þann mismun, sem er á tækni-
stigi þjóðanna.
Þar sem landbúnaðurinn er tæknivædd-
astur, er orkunotkun hans reiknuð á hvem
starfsmann orðin meiri en öll orkunotkun
meðalíbúa viðkomandi landsvæða (t.a.m.
Norður-Ameríku og Vestur-Evrópu). Þjóðir
þessara svæða hafa gengið lengst í því að
leysa mannshönd og land af hólmi með
mikilli orkunotkun í landbúnaði sínum.
í Hvað Fer Öll Þessi Orka?
Sé litið til allrar veraldar er það fram-
leiðsla og rekstur búvélanna, er krefst
mestrar orkunnar sem til landbúnaðarins
fer. Næstur í röðinni er tilbúni áburðurinn,
síðan vökvunartæknin og ýmis lyf vegna
ræktunar gegn itlgresi, skordýrum o.fl.
Nánar má sjá þetta á 4. mynd, en hún sýn-
ir einnig þær breytingar sem urðu á
orkunotkuninni á áratugnum 1972—1982.
í þróunarlöndum er hlutur orku vegna
áburðarvinnslu tiltölulega mestur. Hlutur
vélanna er á hinn bóginn fremur smár, enda
leggja menn og dráttardýr til meginhluta
dráttaraflsins þar.
Talið er, að 2 kg olíuígilda orku þurfí til
framleiðslu hvers kflós í þunga búvélanna.
Hvert kg af köfnunarefni krefst 1,85 kg
olíuígilda til framleiðslu, pökkunar, flutn-
ings og dreifíngar. Vinnsla annars áburðar,
svo sem fosfórs og kalís, þarfnast mun
minni orku. Hins vegar fer meira til fram-
leiðslu ýmissa efna til eyðingar illgresis og
skordýra. Þar þarf að meðaltali 2,3 kg olíu-
ígilda fyrir hvert kg lyfja.
Á vegum FAO hefur verið rejmt að meta
nýtingu orkunnar í landbúnaði hinna ýmsu
heimssvæða. í þróunarlöndum skilaði land-
búnaðurinn liðlega 4.200 dala verðmæti
fyrir hvert tonn olíu 1982, en tæplega 7.000
dala verðmæti tíu árum fyrr. í þróuðu lönd-
unum voru skilin mun lakari, tæplega 1.900
dala verðmæti pr. tonn af olíu 1982, en
2.000 dala verðmæti tíu árum fyrr.
Okkur landbúnaður er orkufrekur og alveg treyat á vélar við sum störf eins og heyskap til dæmis, þar sem allt gengur
þeim mun betur, því minna sem handaflið kemur við sögu.
að tiltölu. Það eru þróuðu löndin, sem nota
bróðurpart orkunnar, eins og 2. mynd sýnir.
Hér er stuðst við reglu FAO um skiptingu
heimsins í þróuð lönd og þróunarlönd. Til
þróunarlanda eru talin lönd Afríku, Austur-
landa, Suður-Ameríku og allmörg Asíulönd.
Til þróaðra landa eru talin lönd Norður-
Ameríku, Ástralíu, Vestur-Evrópu, Austur-
Evrópu og Sovétríkjanna.
Orkunotkun í búvöruframleiðslu nemur
aðeins 4—6% af allri orkunotkun þjóðanna.
Árið 1982 nam hlutur landbúnaðarins 6,5%
af allri orkunotkun þróunarlanda, en 4,6%
af allri orkunotkun þróaðra landa. í Norður-
Ameríku var þessi hlutfallstala 4,0% árið
1982. í flestum heimshlutum fer orkunotkun
landbúnaðarins þó vaxandi að tiltölu. At-
hyglisvert er, að amerískum bændum hefur
tekist mun betur að takmarka hina hlut-
fallslegu orkunotkun en starfsbræðrum
þeirra evrópskum.
Það segir töluvert um tæknistig land-
búnaðarins hversu mikil orkunotkun hans
reynist vera reiknuð á hvem starfsmann í
landbúnaði. Þetta má sjá á 3. mynd.
í þróunarlöndum var orkunotkun á hvem
starfsmann í landbúnaði 99 kg olíu eða ígild-
is hennar árið 1982, en í þeim löndum nam
öll orkunotkun þjóðanna þá 343 kg á íbúa.
í þróuðum löndum nam orkunotkun á hvem
Það er aðeins í Norður-Ameríku sem
aukin hagkvæmni orkunotkunar er merkj-
anleg á árabilinu; á flestum öðmm svæðum
virðist orkunýtingu hraka — þ.e. að minni
verðmæti fást fyrir orkueininguna nú en
áður. Þessi þróun hefur vakið ugg og efa-
semdir um réttmæti hinnar svonefndu
grænu byltingar hjá efnalitlum þjóðum, sem
ekki ráða yfir orku- (olíu)-lindum, en græna
byltingin er í eðli sínu orkukrefjandi rækt-
unarumbót.
litið Til Framtíðarinnar
Svo sem að framan er getið, hefur þróun
matvælaframleiðslu veraldar einkennst af
ört vaxandi orkunotkun. Það gengur hratt
á hinar auðnýttu orkulindir, þ.e. olíu og
jarðgas. Krafan um hagfelldari orkunýtingu
landbúnaðarins verður því sífellt áleitnari.
Á áronum 1920 til 1950 byggðust fram-
farir landbúnaðar iðnríkja ekki hvað sízt á
vélvæðingu, er leysti mannshönd af hólmi
með margföldun afkasta. Síðan tók við tíma-
bil efnafræðinnar, sem svo má nefna: ríkuleg
áburðamotkun, svo og notkun efna til þess
að hindra vöxt illgresis og snflq'udýra og
hamla gegn jurtasjúkdómum. Allt byggðist
jetta á auðfenginni orku, svo sem þegar
hefur verið rakið.
Nú er hins vegar ronnin upp tíð líftækn-
innar, þar sem menn beina sjónum að
sjálfum nytjaplöntunum sem og húsdýrun-
um. Margt bendir til þess að líftæknin geti
leitt matvælaframleiðsluna inn á brautir sem
skili skjótari og ódýrari árangri en vélvæð-
ing og einföld efnafræði hafa gert. Ekki
binda menn þar sízt vonir við að geta
komizt af með minni orkunotkun við mat-
vælaframleiðsluna en áður. Menn vænta
jess til dæmis að geta aukið hæfni nytja-
plantna til þess að binda köfnunarefni
loftsins, en það er eiginleiki, sem nú er
bundinn við fáar tegundir. Slíkt mun stór-
lega spara hjálparorku til áburðarvinnslu.
Menn dreymir líka um að geta aukið orku-
nýtingu plantna við tillífunina, þannig til
dæmis að komtegundimar skili meiri upp-
skero á flatareiningu en áður. Erfðamöndl
mun þannig opna nýja möguleika, en jafn-
framt skapa ýmsan vanda og hættur, sem
enn ero ekki ljósar, svo sem varðandi erfða-
mengun tegunda.
Vaxandi tilhneiging hefur verið hjá kom-
yrkjuþjóðum, einkum í Norður-Ameríku, að
spara plægingu og aðra jarðvinnslu kom-
akra, m.a. í því skyni að spara orku við
komræktina. Með þessari aðferð er einnig
mælt í mörgumm löndum þriðja heimsins,
ekki sízt til þess að vemda viðkvæmari jarð-
veg. Til þess að halda aftur af illgresi við
slíka ræktun þarf þá að nota illgresiseyðing-
arlyf í meira mæli en áður, sem aftur kallar
á ný afbrigði nytjajurta, er þola lyfín betur
en hin eldri. Oneitanlega læðist að okkur
gronur um, að á ferðinni sé ferill, sem örð-
ugt geti orðið að hægja á eða breyta.
í orkukreppunni kom það í ljós, að þjóðum
lærðist að nýta betur orku en áður gerðist.
Sumir kalla þetta fyrstu orkubyltinguna.
Víða var broðlað með orku. Enn ero því
taldir verolegir möguleikar til spamaðar,
og að í því felist önnur orkubyltingin
— þá verði mótuð orkunýtingarstefna með
langtímamarkmið hagkvæmni og umhverf-
isvemdar fyrir jarðarbúa í huga, þar sem
orkuverð eitt og sér verði ekki látið ráða
för, eins og í fyrstu byltingunni. Horfíð
verði í vaxandi mæli til endumýjanlegra
orkulinda, bættrar orkunýtingar og tak-
mörkunar á loftmengun vegna koltvísýrings
og fleiri efna, er myndast við olíubrona.
Arangur annarrar orkubyltingarinnar verð-
ur því ekki eingöngu metinn í einföldum
og tímabundnum hagstærðum, heldur einn-
ig takmörkun á óvilja veðurfarsbreytingum,
minni súmun vatna og jarðvegs, minni
umhverfisspjöllum og minni kostnaði við að
bæta úr þeim. Hvað landbúnaðinn snertir,
verði þannnig stefnt að stöðugleika til
framtíðar S stað þess stigvaxtar S notkun
tæmanlegra auðlinda, sem einkennt hefur
matvælaframleiðslu þjóðanna undanfama
áratugi og stefnt getur í öngþveiti.
LitiðTilÍslands
Vissulega er ísland smátt í þeim selskap,
sem hér hefur verið greint frá og „ólán
vort... brot af heimsins harmi“, eins og
Steinn Steinarr sagði á visum stað. Engu
að sSður verðum við að hugsa til framtíðar
með varðveizlu og nýtingu auðlinda okkar
í huga. Þær eru flestar endumýjanlegar,
ef rétt er á haldið. Landið er stórt, og lega
þess þannig, að grösin ero i raun einu ör-
uggu fóðuijurtimar. Þau getum við nýtt
með jórturdýrin sem millilið. Um grösin eig-
um við ekki í samkeppni við neinn. ÖðrovSsi
er með komið, þýðingarmestu fæðutegund
heimsins, þar keppa húsdýrin við manninn.
Að láta húsdýr bryðja kom ótæpilega, í
harðri samkeppni við sveltandi meðbræður
jarðarkringlunnar, er búskaparháttur sem
einfaldlega gengur ekki til langframa,
hvorki af mórölskum ástæðum ellegar þeim
er varða auðlindanýtingu. Framlag okkar
til bættrar orkunýtingar í alheimi felst þvi
S að nýta meir og betur innlendar auðlindir
til fóður- og fæðuframleiðslu. Það er, rétt
eins og nýting fiskimiðanna, stefnumið til
framtíðar og raunar ein helsta ástæðan fyr-
ir þvi að við byggjum þetta land. en ekki
önnur. Svo einfalt er málið.
Höfundurinn hefur verið aðstoðarmaður land-
búnaöarráðherra.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 4. JÚLl 1987 5