Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1987, Blaðsíða 10

einungis einn af mörgum ágætum tengda-
sonum þjóðarinnar, því að hann er vel
metinn uppfræðari við kunnan listaskóla í
New York og eftirsóttur fyrirlesari auk þess
að vera virtur málari.
Leland Bell er fæddur í Cambridge, Maiy-
land, árið 1922, en ólst upp í Flatbush-hverfi
í Brooklyn. Seinna fluttist fjölskyldan til
Washington, þar sem hann gekk í fram-
haldsskóla.
Strax á bamsaldri fékk Leland mikinn
áhuga á myndmennt, og þannig teiknaði
hann upp forsíður laugardagskvöldblaðsins,
sem voru eftir Norman Rockwell og mynd-
lýsingar kúrekabókar Wills James, þegar
hann var sjö eða átta ára. Svo þegar hann
var dálitlu eldri, þá færði hann út kvíamar
í því skyni að verða sér úti um skilding og
bauðst til að teikna skopmyndir af hveijum
og einum á King’s Highway fyrir tíu sent.
Þegar hann var í sjöunda bekk, teiknaði
hann hvem sem þess óskaði á sviði hátíð-
arsalar skólans.
Það má segja, að snemma hafí beygst
krókurinn í þessu tilfelli, því að í stað þess
að vera tímabundin ástríða hefur áhuginn
enst allt lífíð, en með tímanum tekið á sig
æ þroskaðri mynd og orðið til fyliri
lífsnautnar.
Annað, sem tók hug Lelands allan, var
jasstónlist, og hann þurfti að borga heil 25
sent fyrir sæti í gamla Paramount-leik-
húsinu í New York, en sat þar fyrir vikið
sem fastast allan daginn.
Á þeim árum var Benny Goodman kóng-
urinn, síðan var farið í Savoy-danssalinn
og hlustað á Chick Webb og A1 Cooper og
Savoy-soldánana hans með Razz Mithcell
við trommumar og Rudy Williams á altófón-
inn.
Á framhaldsskólaárunum þótti Leland
hafa um tvennt að velja, að gerast trommu-
leikari eða listmálari. Á tímabili var
tromman yfírsterkari pentskúfnum, og hann
lék í hljómsveit og var eini hvíti maðurinn
meðal blakkra. Og ef til vill var það vegna
þess, að hann var ekki af kynflokki nætur-
innar, að penslamir urðu kjuðunum að
lokum yfírsterkari. En hann metur ennþá
menn eins og Lester Young, Louis Arm-
strong og Charlie Parker til jafns við þá
stærstu í allri list. Lester sem Mozart, Lou-
is sem Bach og Charlie sem Stravinsky.
Hann teiknaði þessi goð sín í jassinum, og
eitt sinn áritaði Louis Armstrong eina teikn-
inguna og Lee var alsæll, en allar þessar
myndir em glataðar.
Aðdáun Lelands á jass og slagverkinu
hefur þó haldist lífíð í gegn, og þannig er
tónlistarherbergi í húsinu og á miðju gólfí
forláta tromma, sem jafnvel Gene Kmpa
hefði þótt sér sómi að meðhöndla.
Leland Bell er af þeirri kynslóð málara,
sem er mjög vel menntaður í myndlist ald-
anna og hefur víða yfírsýn. Þeir hafa ferðast
vfða og staðið augliti til auglitis við lista-
verkin bæði á söfnum og í þeirra rétta
uppmnalega umhverfí.
Þetta bera eftirmyndimar á veggjunum
með sér; grískur skúlptúr, indversk hella-
málverk svo og málverk eftir Cranach,
Chardin, Corot, Seurat, Rouault.
Er Leland eitt sinn tók þátt í hringborðs-
umræðum um erfðavenju í listum, hélt hann
því fram, „að listfræðingum hætti til að
gera hugmyndina um erfðavenju gilda með
því að skipta henni í flokka, draga í dilka.
Listasagan segir stúdentum t.d. að taka
eftir mismuninum á fyrri tíma ítalskri list
og Watteau og Gris, að búa til flokka í stað
þess að ijalla í raun um einstaklinginn. Að
hans áliti eiga menn þess í stað að athuga
hið sameiginlega"!
Það er þannig að hans dómi tvennt ólíkt
að skírskota til mismunar og þess, sem ein-
staklingar af ólíkum uppruna hafa sameigin-
legt, og að mínu mati kemur hér fram
mismunurinn á afstöðu atvinnumálarans og
sagnfræðingsins.
Og Leland segir: „Þegar ég fer með nem-
endur mína á Metropolitan-safnið geri ég
það til að sýna þeim málverk Bosch og
Breughel, Giotto og Cézanne, ekki sem til-
búna hluti, ekki sem hluti úr fortíðinni,
heldur sem verk, sem hafa haldið ferskleika
sínum og eru lifandi í dag. Málverk Rou-
aults frá seinni tíma ferils hans, „Versailles-
garðurinn", er við hliðina á málverki Rafaels
„Helstríðið í garðinum", sem undirstrikar
eðliskosti málverka Rafaels. Þótt málverk
Rouault sé hijúflega málað og hafí ekkert
af mýkt málverks Rafaels, er hér um að
ræða vissan skyldleika og framhald tækn-
innar. Rouault er í snertingu við erfðavenj-
una, sem eftirhermur Rafaels á nítjándu öld
eru ekki. Við hliðina á raunverulegum Rafa-
el falla stælendur hans um sjálfa sig, þeir
hætta að vera til. Þá skortir liðamótin, eins
og við nefnum það, þeir nema ekki dular-
mögn svipmótsins. Derain, Balthus og
Giacometti vildu miðla svipmóti hlutanna
Ulla, 1951. Kol á pappír.
sem atriði rótgróinnar erfðavenju. Það var
ekki um það að ræða að hverfa til fortíð-
arinnar, heldur að leita hins sama að vissu
marki. Þegar ég geri innimynd með mann-
eskjum, reyni ég þannig að ná fram
nándinni, innileikanum milli fígúranna og
niðurskipunar þeirra, svo og skarpleika. Ég
rejmi að ná sérhveijum limaburði rétt. Mér
líkar ekki við að vera „monumentalískur"
eins og Léger, en ég óska þess, að hin ljósa
regla Chardins skipi öllu á sinn rétta stað.
Ég vil ekki, að málverk mín líkist málverk-
um þeirra; ég æski einungis að lýsa svipmóti
hlutveruleikans í kringum mig eins vei og
ég mögulega get, og á eins ferskan og skil-
virkan hátt og mögulegt er. Ég óska eftir
hreyfíngu og bergmáli, og að sjálfsögðu
dulúð."
— Það er svo sárlega erfítt að mála.
Framanskráð lýsir málaranum Leland
Bell og alþjóðlegri stöðu hans á myndlistar-
vettvangi vafalaust mjög vel, og betur en
margir dálkar af fræðilegri umfjöllun, því
Sjálfsmynd, kol á pappír, 1979.
að hér er á ferð óvenjuleg og hispurslaus
hreinskilni, sem hittir í mark. Menn taki
eftir því, sem hann segir í lokin, sem er svo
langt frá sjálfumgleði og sjálfsdýrkun seinni
tíma málara. Enda er hér um sannan mál-
ara að ræða, en ekki fjölþjóðlega útgáfu
löggiltra nýviðhorfa. Það er lífrænt innihald
verkanna, sem Leland Bell er öðru fremur
að hugsa um, er hann málar og ræðir um
myndlist, en ekki einhveijar ákveðnar stefn-
ur og stílbrögð. Og um mynd sína af Louise
í hvíldarstól, sem fylgir þessari grein, hefur
hann m.a. þetta að segja: „Ég stefni að
skipulagi í uppbyggingu og að innimyndin
komi um leið, ég leita eftir hrynjandi, sem
er óvænt og rík.
Hugsið um það, hve Corot og Chardin
báru mikla virðingu fyrir „áþreifanlegri"
hiynjandi! Lítið svo á þá mörgu svokölluðu
raunsæismálara í dag, úrkynjun hinna stóru
myndskreytinga þeirra, svo flatra og tómra.
Fyrir þeim er þáttur litanna tilgangslaust,
flatt yflrborð. Þá skortir tungumál forms-
ins. Aftur á móti greiðir Balthus sinn toll
og er sér alltaf vitandi um kröfur mynd-
byggingarinnar, samsetningarinnar. Hann
, er ábyrgur fyrir skyldleika lita og forma í
myndum sínum; þær rísa upp sem nákvæm
athugun og vel heppnuð myndbygging.
Ég hef við sömu vandamál að stríða gagn-
vart hiynjandi og samræmingu lita og forma
og í því, sem ég var að gera fyrir nær
þijátfu árum, þegar málverk mín voru alveg
abstrakt — með þeim sjónrænu áhrifum sem
umkringja okkur, er ég spyr sjálfan mig:
„Lítur þetta rétt út? Líkist þetta hendi?"
Og þar næst: „Hefur þetta hrynjandi?" Er
ég að gera glórulausa hluti, sem ske þetta
ákveðna augnablik milli hlutar og hrynjandi
sem höndlar kjarna raunveruleikans?"
Leland Bell vitnar gjaman til heims-
þekktra myndlistarmanna aldarinnar svo
sem Derain, Jean Hélion, Balthus, Giaco-
metti o.fl. en aldrei úr fjarlægð, því að þetta
voru vinir hans. Og hann getur vottað,
hvemig þessir nýskapendur leituðu hiklaust
til fortíðarinnar að hugmyndum, sem þeir
klæddu svo í nútímabúning.
Og að sjálfsögðu urðu margir fleiri heims-
þekktir myndlistarmenn á vegi Lelands, svo
og aðrir er áttu eftir að slá í gegn. í safni
óhlutlægrar listar kjmntist hann t.d. Jackson
Pollock, sem vann við ramma þar. Þeir áttu
báðir heima í Village-hverfínu og urðu sam-
ferða í neðanjarðarlest þangað. En það tókst
þó ekki náið samband þeirra á milli. Lee
þótti Pollock illorður þegar hann var undir
áhrifum og beinlínis ógeðfelldur í afstöðu
sinni til Arps og Klee. Pollock sagði við
Lee, að hann hefði aldrei getað málað af
viti ef hann hefði verið aðdáandi þessara
tveggja málara!
Þetta að leita til fortíðarinnar — er rétt
að skilgreina aðeins nánar ókunnugum til
glöggvunar.
A tækniöld hefur nútímamaðurinn í æ
ríkari mæli leitað á vit hins frumstæða og
upprunalega, og því meiri sem tæknin hefur
orðið, því meir eykst þörfín. Skildu þetta
vera nokkuð annað en ósjálfráð viðbrögð
dýrsins, sem vill halda lífí og skynjar hætt-
una í öflum, sem það ræður ekki við?
Og það er einmitt fortíðin og þá einkum
hið náttúrulega og eðlisbundna, sem list 20.
aldarinnar grundvallaðist á, allt frá því að
Matisse kom heim frá Afríku með negra-
skúlptúrana í farangrinum og sýndi vinum
sínum og þar á meðal Picasso. Áður hafði
Cézanne með byggingarfræðilegum tilraun-
um sínum í málverkinu þurrkað út öll
smáatriði og nálgast einfaldleikann í gegn-
um einföld frumformin, og frá síðustu
mjmdum hans til kúbisma þeirra Braque og
Picasso var örstutt leið.
Áður hafði Gauguin kjmnt dýrðarheima
hins einfalda og frumstæða í myndum sínum
frá Tahiti, og enn áður höfðu impressjónist-
amir heillast af hinu einfalda og stórbrotna
í línuskurði japanskra tréristumeistara.
Siðmenningin var komin of langt frá
uppruna sínum og hér sá myndlistarmaður-
inn björgun í ferskri endumýjun myndmáls-
ins með því að þrengja sér inn í kjaraa
hlutanna — og í raun hafði iðnbyltingin
nejrtt menn til þess. Hið merkilega og ófyrir-
sjáanlega skeði, að við þessa blöndu og
árekstra spmttu upp ótal ný stílbrigði, sem
enn em í fullu gildi og geta sífellt af sér
nýjar stefnur og strauma.
Þannig má ekkert rífa niður, nema það
sé gert af þekkingu og standi traustum
rótum í fortíðinni og uppmnaleikanum —
og því hefur manninum tekist að halda velli
með óskráðum lögmálum eðlisávísunarinnar
og sjálfsbjargarhvötinni í milljónir ára.
Hjá forfeðrum okkar varð allt að trúar-
táknum og guðsdýrkun, sem við nú nefnum
lýst, og þannig er jafnvel hljómur tmmbunn-
ar trúarlegt tungumál og myrkvi himin-
tunglanna ekki hljóðlaust náttúmfyrirbæri,
heldur trúartákn til samfélagsins.
Allt þetta er vert að gaumgæfa er nútíma-
listin er kmfin svo og fulltrúar hennar. Og
þannig er það með list Lelands Bell, hún
er full af táknum, sem tekur tíma að kjmn-
ast og melta, en verða þeim mun hljómmeiri,
er þeim áfanga er náð.
Hún er jafnt byggð á þekkingu á mjmd-
list sem þeim trúarlegu táknum, sem
hljómar tmmbunnar flytja eymm manna.
Og því er fyllsta samræmi á milli áhuga
Lelands Bell á uppmnalega jassinum —
ættuðum úr frumskógum Afríku og slag-
verkinu, sem er persónugervingur trúarlegs
tungumáls, svo og einföldu, en hljómmiklu
mjmdmáli hans, er streymir úr safaríkum
pentskúfnum.
BRAGI ÁSGEIRSSON
(Bókin um Leland BeU eftir Nicolas Fox
Weber með formála eftir Andrew Forge
var gefin út af Hudson HiU Press, New
York 1986. Allar heimUdir í þessari grein
eru sóttar i hana.)