Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1987, Blaðsíða 13

Horft út Ólafsfjörð í átt að Látraströnd. Hér eiga orð Jóns Helgasonar vel við: teygist hinn myrki múli fram / minnist
við boðaföllin..."
Myndirnar tók Guðrún Þorsteinsdóttir.
og af honum dregur dalurinn líklegast nafn.
Pjallsraninn vestan dalsins er mikilfenglegur
og fram við sjóinn verður hann að sam-
hangandi, hrikalegu hamrabelti. Það er
Hvanndalabjarg sem rís hátt úr sjó, bjarg
sem hlýtur að vekja athygli allra þeirra sem
sigla þar framhjá. Þegar ég stóð þama á
liðnu sumri og horfði upp eftir þessu tröll-
aukna stálþili minntist ég mikils ljóðabálks
eftir Jón Trausta. Hann er lengri en svo
að ég kynni að fara með hann allan en þó
held ég að mér hafi orðið það á að hvisla
móti hafgolunni, sem nú var farin að láta
á sér bera, eftirfarandi hluta kvæðaflokks-
ins mikla og áhrifaríka:
Há eru og hrikaleg Hvanndalabjörg.
Þar eiga bergtröllin heimkynni og hörg.
Rísa þar gegn norðrinu risaleg flöL
Hvergi eru meiri og magnaðri tröll.
Öll eru bergtröllin ófiýn og ljót,-
hamimir hraunsteypa, hausamir grót.
Gína þau við hafnyrðing, gína þau við hrið,
granir em miklar, og ginin em víð.
Glápa þau á tunglið og glotta um leið.
Aulaleg augun, ásjóna breið.
Skella þau skoltum, svo skjálfa við fjöll.
Heyra menn þá heimskulega hlátra og sköll.
Mest er þeim dillað, er hafið rís hátt.
Fjúki í norðrið, þeim fyrst verður dátt.
Taka þau þá rammaukin Tröllabotna-slag.-
Engir skyldu menn vera úti þann dag.
Síðar í kvæðinu, sem heitir Konan í
Hvanndalabjörgum, lýsir skáldið ferð séra
Hálfdans á Felli í Sléttuhlíð austur með
ströndinni og tilraunum hans ti að ná aftur
eiginkonu bónda nokkurs sem tröllin höfðu
bergnumið. Styðst Jón Trausti við þá gerð
þjóðsögunnar sem lætur þessa atburði ger-
ast í Hvanndalabjörgum. Önnur gerð
sögunnar er til þar sem atburðimir tengjast
Ólafsfjarðarmúla. Þá gerð notar hins vegar
Jón Helgason í kvæðinu Áföngum. í Múlan-
um er staður sem kallaður er Hálfdanarhurð.
Ekki verður vestar komist en að Hvann-
dalabjargi. Það er farartálmi öllum nema
ef til vill færustu klifrurum. Hinum megin
em Hvanndalir, þrjár litlar dalhvilftir í
hamravegginn: Sýrdalur, Selskál og
Hvanndalir þar sem forðum var búið af og
til. Einu nafni kallast þessir smádalir
Hvanndalir. Stundum sést þó í gömlum
plöggum nafnið Fanndalir.
Hvanndalajörðin var líklega ein afskekkt-
asta jörð á landinu. Ákaflega erfítt er
þangað að komast hvort sem er af sjó eða
landi. Ábúð var þar því alltaf háð þeim
sveiflum sem urðu í árferði og almennum
kjömm landsmanna. Stundum gátu iiðið
áratugir eða jafnvel öld er ekki nokkum
mann fýsti þar að búa en í annan tíma gat
að líta í dalnum blómlegt bú og jafnvel hjá-
leigur frá heimabænum, Hvanndalakot og
Hvanndalasel.
Undan Hvanndölum vom stundaðar um-
fangsmiklsir selveiðar á 18. og 19. öld auk
fiskveiða. Þar áttu hlut að, auk heima-
manna, Siglfírðingar, Héðinsfírðingar og
Ólafsfírðingar. Lengi var selurinn fyrst og
fermst skutlaður en seinna var farið að reka
hanna í net. Fyrir Þórhildarvoga og Sýdals-
voga var girt með netum, sérstaklega eftir
stórstraum og langvinnt brim. Söfnuðust
þá oft kópar saman upp á klöppunum. Selur-
inn var þá rekinn í nætumar og vom
stundum hafðar tvær nætur, önnur innar.
En það var betra að farar varlega við
veiðamar á þessum slóðum, hvort sem ver-
ið var að skutla sel, veiða þorsk eða hákarl,
því ströndin er klettótt og landtaka víðast
erfíð eða með öllu vonlaus. Á það reyndi
illilega árið 1783 en þá varð í Sýrdalsvogum
mikið sjóslys. Tíu menn dmkknuðu en sjö
náðu að skreiðast til byggða í Ólafsfírði nær
dauða en lífi eftir að hafa hírst í ellefu daga
í hamrabeltinu umhverfís vogana.
Ábúð á Hvanndölum lauk 1896. Síðustu
ábúendumir vom hjónin Sigurður Sveinsson
og Hólmfríður Finnsdóttir. Þau vom bæði
Ólafsfírðingar og höfðu áður átt heima í
Tjamarkoti í Ólafsfjarðarhomi. Árið 1894
hófu þau búskap sinn á Hvanndölum en
snem aftur í Homið tveimur áram síðar.
Hvanneyrarhreppur keypti Hvanndala-
jörðina þegar ábúð lagðist þar af. Séra
Bjami Þorsteinsson segir í bók sinni Aldar-
minnig Siglufjarðarverzlunarstaðar að það
hafi verið gert „með fram eða eingöngu til
þess að geta girt fyrir það að mannabyggð
héldist lengur á þessum afskekkta, ófýsilega
mannabústað". Hvort sem það á við rök að
styðjast eða ekki þá er það þó víst að hrepp-
urinn seldi jörðina aftur stuttu síðar.
Kaupandinn var Jón Guðmundsson hrepp-
stjóri á Syðri-A í Ólafsfirði og er hún enn
í eigu Ólafsfirðinga, afkomenda Jóns.
En á Hvanndali komumst við ekki í þess-
ari ferð. Þangað verður maður að krönglast
frá Héðinsfírði yfir Hvanndalaskriður eða
komast þangað af sjó. Það er því ekki ann-
að að gera en halda til baka heim á leið.
Ferðalangamir em famir að finna dálítið
fyrir þreytu en ferðin til Kleifa sækist þó
ótrúlega vel.
Sumargangan að Hvanndalabjargi er mér
ákaflega eftirminnileg. Sumarfegurð er
annáluð á þessum slóðum. Má t.d. vitna til
orða Stefáns Stefánssonar náttúmfræðings
og skólameistara sem hann viðhafði forðum
um Ólafsfjörð áður en staðurinn var kominn
í vegasamband við önnur byggðarlög: „Hin
fríða og snotra útkjálkasveit var svo sviphýr
og laðandi í sumarskrúð sínum, að ég tók
ósjálfrátt undir með Gunnari: „Hér vil ég
una ævi minnar daga, alla...“
í dag er aftur á móti greiðfær vegur til
byggðanna við utanverðan Eyjafjörð og
tilvalið fyrir ferðahópa og einstaklinga að
ganga út í Fossdal og sjá bergtröllin í
Hvanndalabjörgum með eigin augum.
Höfundur er sagnfraeöingur og starfar viö
kennslu og ritun sögu Ólafsfjarðar.
Austasti hluti
Hvanndalabjargs.
Nær sjást sjávar-
bakkar Fossdals.
f
Tryggvi V. Líndal
Argentína
Falklands-
eyjastríðsins
Súludýfa úr herþyrlu;
kollsteypa í blikandi Atlantshafið
var sérgrein hálffleygra vinstrisinna:
Að synda með bundna útlimi
meðal fiskanna nokkra stund.
Týnast svo á hafi úti.
Borges skáldið var þá þegar blindur;
trúði hunangssmjaðri gullintanna
sem helltu guðaveig í viljug eyru
(líkt og í föður Hamlets forðum)
um takmarkalausa hugsjónadýrð
þar sem allt dirfðist að vera
stjómmál, ekkert undanskilið.
„Hægri snú, þú Silfrinland. “
Og Borges heyrði ekki 6þ
stúlknanna úr kapalhengivögnunum
er sendiherrar ríkisstjómarinnar
frömdu með þeim tangó
með böllum og byssukúlum,
né fann hann bleytuna
undir berum fótum
er rafmagnið geislaði út frá
hlakkandi djöfli í mannsmynd.
Þá var Borges þegar á flótta
ásamt Snorra-Edduskáldi.
„Miðju-
maðurinn“
í E1 Salvador
endursenda dauðasveitir
bolta knattspyrnuliðsins,
lýðræðið er götótt sem markanet
og áhorfendumir eru dreifðir
í síkjum meðfram sveitavegum.
Forsetinn er eini miðjumaðurinn
og merst einsog hjarta okkar
milli myllusteins og hellu.
Og spennumælir okkar titrar
í skilningslausrí angist
rétt til hægri við miðju
og enn sendum við í ráðaleysi
vopn til miðjumannsins
lokum augum og eymm
og þrýstum maka okkar.
Chile
endur-
heimsótt
Óp.
Santiago de Chile.
Hersjúkrabílar.
Pinochet viðurkennir
enga sök hjá sér.
Ungmenni þjást í rammgerðum
hvitum sölum.
Er ekki kominn tími
til að þegja?
segir móðir
og hershöfðinginn er páfmn
og hundurinn er forsetinn,
þyrlur em drekaflugur
hreyfingarlausar yfir
borgarfeninu þar sem
froskar em í örbylgjuofnum
og stúdentar reyndust
ekki hafa rétt fyrir sér.
Höfundurinn er þjóðfélagsfræðingur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 22. ÁGÚST 1987 13*