Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1996, Blaðsíða 3

Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1996, Blaðsíða 3
LESBÖK MORGLNBLAÐSEVS ~ \II \MN(,/I IST1B EFNI Vladimir Ashkenazy er heiðursforseti Listahátíðar í Reykjavík. Hann mætir til leiks með „hljómsveit sína“ Deutsches Symphonie Orcheseter í Berlín. Tónleikarnir verða í Laugardalshöll 29. júní og eru þeir haldn- ir til heiðurs forseta Islands og verndara Listahátíðar, Vigdísi Finnbogadóttur. Á efnisskránni er m.a. verk eftir Þorkel Sigurbjörnsson. Skáld er manneskja sem dreymir vakandi segir norska skáldkonan. Herbjörg Wassmo. Þröstur Helgason hitti hana að máli og sótti málþing um höfundarferil Wassmo á nýafstaðinni Listahátíð í Björgvin. Nekt Portrett hafa verið snar þáttur í málverki margra íslenzkra listamanna. Nú stendur yfir í Hafnarborg, menningar- og listastofnun Hafnarfjarðar, fyrsta yfirlitssýning ís- lenzkra portretta á tuttugustu öldinni. Þar gefur m.a. að líta Þingvallabónda Kjarvals, en hluti myndarinnar birtist á forsíðunni. 500 ár eru liðin síðan Árnesingar komu saman á Áshildarmýri á Skeiðum og gerðu þar merkilega samþykkt til varnar fornum réttindum. Sá gerningur var stílaður til Alþingis og undir hann skrifuðu 12 bændur. Guðrún Ása Grímsdóttir sagn- fræðingur skrifar um Áshildarmýrar- samþykkt. hefur verið viðfangsefni í myndlist síðan á dögum Forn-Grikkja, en nekt í myndlist hefur mætt andstöðu siðapostula og orðið fyrir barðinu á fordómum, skrifar Bragi Ásgeirsson og birtir með grein sinni fal- legar nektarmyndir frá gullaldarskeiðinu í danskri myndlist á síðustu öld. SIGURÐUR GRÍMSSON A HEIMLEIÐ Nú held ég gamall heim til þírt qg heilsa þér. I lotnum herðum liggur það, sem liðið er. Ég fór of langt um lífsins veg að leita að þér. Við dægurglaumsins gullnu veigar gleymdi eg mér. Og því kem ég með þorrinn sjóð og þrotið afl. Eg henti minni hæstu mynt í hæpið tafl. í lotnum herðum liggur það, sem liðið er. Nú held ég gamall heim til þín og heilsa þér. Sigurður Grímsson, 1896-1975, var frá ísafirði, en lærði lögfræði og bjó í Reykjavík og vann mest við þýðingar og önnur ritstörf. Þar á meðal skrifaöi hann um útvarp í Morgunblaðið á tímabili og var lengi leiklistar- gagnrýnandi blaðsins. Ljóðabók hans, Við langelda, kom út 1922. FRAMTIÐARSYN • • A FJOLLUM RABB ARGSKONAR ólík sjónarmið takast á þegar rætt er um framtíðarskipan á hálendinu. Öllum er þó ljóst að við stöndum á þeim tímamótum að ekki verður undan því vikizt að taka afstöðu til nýtingar á þeirri auðlind sem miðhálendið er. í aðalatriðum er sú auðlind þrískipt. í fyrsta lagi má nefna þau hefðbundnu hlunn- indi sem bændur hafa haft af hálendinu; bæði hvað snertir upprekstur búfjár á af-_ rétti svo og veiðiréttindi í ám og vötnum. 1 öðru lagi er virkjun fallvatna á hálendinu með tilheyrandi uppistöðulónum og í þriðja lagi er ferðamennskan; aðgengi landsmanna sjálfra, svo og erlendra ferðamanna að ein- stökum stöðum og öræfunum í heild. Af þessu er ljóst að þarna eru miklir hagsmunir saman komnir. Enda þótt sauðij- árræktin sé í kreppu, er hvorki viturlegt né æskilegt að afskrifa hana sem framtíðar notanda á þessu mikla landsvæði. Graslendi afréttanna nýtist ekki með öðru móti en sumarbeit sauðfjár og ekki er ótrúlegt að hægt verði að gera íslenzkt dilkakjöt að verðmætri útflutningsvöru útá hreinleika fjallanna. Til þess að svo verði þarf að vinna stórvirki í stöðvun landeyðingar og það verð- ur tæpast unnt nema með því að alfriða helztu rok- og eyðingarsvæðin fyrir beit. Þetta friðunarsvæði þyrfti að náyfir stóran hluta hrauna- og móbergsbeltisins; þar á meðal Kjalarsvæðið, Sprengisand, Odáða- hraun og foksvæðin þar norður af. Ég get hinsvegar ekki séð það sem skynsamlegt markmið að alfriða allt hálendið fyrir sauðfj- árbeit. Það að bændur nýti afréttina til upp- rekstrar þarf engan veginn að rekast á við þau hlunnindi sem hægt er að hafa af virkj- unum og ferðamönnum á hálendinu. Það er hinsvegar sjónarmið sem fáir hlusta á í nútímanum, að hinum forna rétti til upp- rekstrar fylgi eignarréttur. Nokkrar jarðir töldust frá fornu fari eiga heimalönd inn til jökla; til að mynda varjand Reykjahlíðar við Mývatn suður yfir Ódáðahraun og allt suður á hábungu Vatnajökuls. Svo sem frægt er orðið af Hveravallamálum náðu yfirráð Auðkúlu í Svínavatnshreppi allt suð- ur fyrir Kjöl, eða yfir allt það svæði sem mönnum þóknaðist að kalla Auðkúluheiði. í raun og veru er búið að taka af öll tví- mæli uni það fyrir dómstólum að þessi meinti eignar- eða yfirráðaréttur stenzt ekki. Hvorki töldust Fljótshlíðingar né Ey- fellingar eiga Þórsmörk og hreppar í Rang- árþingi gátu heldur ekki slegið eign sinni á Landmannalaugar. Héraðsdómur í Reykja- vík tók á sama hátt af öll tvímæli um til- kall norðanmanna til svæðisins norðan Kjal- ar, þar sem Hveravellir voru í brennidepli. Ráðstöfunarréttur einstaklinga eða hreppa yfir náttúruperlum á hálendinum rekst á við almennar réttlætishugmyndir og verður ekki þolaður. Nýting á öðrum hálendisauðlindum sem fyrr eru taldar; fallvötnum annarsvegar og sjálfri náttúrunni hinsvegar, hefurþann annmarka að þetta tvennt fer ekki allskost- ar vel saman. Óræfin eru ekki lengur ör- æfi; þau missa mátt sinn ogtöfra, ef þau eru útbíuð í vegum, háspennulínum og hús- um. Spurningin er hvernig virkjanir framtíð- arinnar verða leystar án þess að töfrar óbyggðanna verði eyðilagðir um leið. Mér sýnist að forystumenn raforkumála hafi ekki sem skyldi tilfinningu fyrir þessu og sjái fyrst og fremst fyrir sér megavött, þeg- ar þeir líta yfir landið. Málið snýst ekki um að halda íslandi óbreyttu um aldur og ævi; náttúran mun sjálf sjá til þess að það er ekki hægt. Með fyllst virðingu fyrir uppgræðslu og grasnytj- um, vil ég ekki sjá Kjöl eða Sprengisand fyrir mér þannig að grasið hafi kaffært hvern stein. Öræfafegurð er ekki sízt fólgin í sjálfri eyðimörkinni; svörtum sandi, beru gijóti, mosa og öðrum lágróðri. Mér finnst samt að hugtakið „svört náttúruvernd“ sé full öfgafengið vegna þess að þá er gengið út frá því að núverandi útlit á landinu sé svo frábært, að ekkert verði bætt. Að taka framfyrir hendur náttúrunnar þar sem lan- deyðing á sér stað er ekki aðeins sjálfsagt; það er beinlínis skylda okkar. Sú hugmynd hefur verið viðruð að gera hálendið allt að þjóðgarði, sem Iyti einni yfirstjórn. Mörgum þykir án efa að sú hug- mynd beri um of keim af miðstýringu, en hversvegna skyldi miðstýring á þessari sam- eiginlegu auðlind þjóðarinnar vera óæskileg? Það verður að staðfesta með lagasetningu að hálendið allt frá ótvíræðum eignarlöndum efstu jarða sé þjóðareign og setja skýrar reglur um afnotarétt og framkvæmdir. Nú- gildandi lög um almannarétt eru óljós og gersamlega ófullnægjandi. Síðan er það stóra spurningin: Getum við komizt hjá því að byggja hús og önnur áberandi mannvirki á miðhálendinu? Nú hefur verið stigið skynsamlegt skref með því að fulltrúar héraðsnefnda hafa í samvinnu við skipulagsráðgjafa unnið að svæðisskipulagi fyrir miðhálendið fram til ársins 2015. Tillögugerðin er hinsvegar unnin af landslagsarkitektum hjá Landmót- un hf. Þar er gert ráð fyrir að mannvirkja- gerð verði takmörkuð og að þeim verði hald- ið á sérstökum framkvæmda- eða bygginga- beltum. Hjá þeim verður ekki komizt; annað er ekki raunhæft, en þar fyrir utan er gert ráð fyrir víðáttumiklum verndarsvæðum. Forsendur þessara tillagna byggja á hefð- bundnum nytjum, þjóðminjum, náttúrufari, orkuvinnslu og síðast en ekki sízt samgöng- um. Af þessum þáttum er greinilega vanda- samast að meta þátt þeirra virkjana sem ráðist verður í á næstu áratugum. í þeirri undirbúningsvinnu sem fram fór kom í ljós, að það eru hvorki meira né meinna en 370 byggingar sem hafa risið á miðhálendinu og að helmingur þeirra er í einkaeign. Hér hefur verið farið offari og þetta hefur að langmestu leyti gerzt síðan 1960. Hús sem öllum eru opin eins og sælu- hús Ferðafélags íslands teljast öryggisatriði enda er gert ráð fyrir einhvetjum húsakosti á byggingarbeltunum. Ánnað sem menn greinir á um eru vegir og hvernig þeir eigi að vera. Voru það til dæmis mistök að brúa Seyðisá ogtaka frá erlendum ferðamönnum það ævintýri sem þeim fannst vera að aka yfir ána á vaði? Eigum við að halda hálendisvegunum í því horfi sem þeir eru nú og takmarka þar með umferðina? Margir eiga aðeins smábíla og leggja alls ekki í að aka, hvorki Kjöl, Sprengisand né Fjallabaksleið nyrðri. Á að takmarka aðgengi þeirra að sameiginlegri auðlind okkar með ruðningum í stað vega, eða á halda þessum hálendisvegum þokka- lega góðum til þess að sem flestir geti not- ið óbyggðanna? Á öllu þessu verður yfirstjórn hálendisins að taka, þegar búið verður að ganga frá viðeigandi lagasetningu og hugsanlega að gera miðhálendið að að þjóðgarði. Sú laga- setning þarf líklega að ná yfir verndun á einstaka svæðum og ekki sízt ám og foss- um. Nú hafa nokkrir alþingismenn flutt til- lögu um að Alþingi feli umhverfisráðherra að undirbúa lagasetningu um friðlýsingu Jökulsár á Fjöllum annarsvegar og Hvítár til Ölfusarósa hinsvegar. Þar er m.a. tekið fram að ekki megi veita vatni úr þessum ám í aðra farvegi. Á bak við tillöguna leynist ótti við hina framkvæmdaglöðu menn sem hugsa í megavöttum. Kannski þarf að skapa aðhald með lagastoðum; hitt er ljóst að við eigum nóg vatnsafl þó þessar ár séu látnar í friði. GÍSLI SIGURÐSSON LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. JÚNÍ1996 3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.