Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1996, Blaðsíða 11

„Fyrir miöbik þessarar aldar þóttu þaö mikil
býsn ef kona var nakin fyrirsæta í Handíöa-
og myndlistarskólanum. Og er ég kom fyrst utan
frá Kaupmannahöfn meö teikningar og málverk
af nöktum fyrirsætum ogfyrirsátum voriö 1951
kom skrýtinn svipur á fólk sem skoöaöi afrakst-
ur vetrarins, sem spuröi í forundran; „Geröir
þú ekkert annaö allan veturinn Bragi minn
en aö mála berrassaöar konur. “
idin er í eigu Hirsprungska safnsins í Danmörku.
fegurðarímyndin hafi fyrrum verið nokkuð
frábrugðin því sem gerðist á seinni tímum.
Annars tengdist dýrkun nektarinnar lengst-
um líkingarsögu, goðafræði, sögumyndinni,
grimunni og duldum hvers konar.
Menn hafa lengi vitað að mannslíkaminn
væri mjög fullkomin smið í þróunarsögunni
og Grikkir hófu hann til vegs, eins og við
sjáum í myndastyttum þeirra Phidasar, Alk-
amenesar, Praxtíiesar, Lissippos og margra
fleiri. Þeir sáu í mannslíkamanum fullkomið
jafnvægi hlutfalla, og gerðu þau að fegurðar-
tákni fornaldarinnar og mannslíkamann að
holdgervingi guðanna. Þótt þeir væru miklir
stærðfræðingar í myndrænu hugsæi sínu,
datt þeim þeim þó síður í hug að mannslík-
amninn væri lausn á reikniþraut'sem menn
glímdu við um þrískiptingu hornsins, tvöföld-
un teningsins og ferskeytingu hringsins - hin
svonefndu klassísku vandamál forngrikkja.
Sem viðfangsefni í myndlist var karlmaðurinn
öllu frekar nakinn en í fötum, aftur á móti
voru konur oftar í serk en naktar, hins veg-
ar féll serkurinn iðulega meistaralega að
sköpulagi þeirra. Hér voru Grikkir að höndla
háleita sköpun, sem þeir skilgreindu sem
kröfuna um „mimesis" eftirlíkingu náttúr-
unnar. Fegurðin lá svo í hugsæi og ákveð-
inni sértækri afstöðu til hlutfallanna innbyrð-
is, sem þurftu svo ekki að fylgja náttúrunni.
Sköpunin varð þannig snemma hliðstæða
náttúrunnar en ekki bein stæling hennar.
Siðfræði kristinnar trúar vann gegn þess-
ari fegurðarímynd mannslíkamans og það
var fyrst í umbrotum miðalda er líkast var
sem allir jarðneskir andar væru í uppnámi,
að kím var lagt að miklum hvörfum sem
fæddu af sér endurreisnina, sem einmitt hóf
hin fornu fegurðargildi til vegs á ný í ölium
greinum sjónlista. Listinni var þá aftur vísað
til sætis við hlið vísinda og háspeki og lista-
mennirnir voru, sagnfræðingar hugsuðir,
uppfinninga og - vísindamenn svo sem Gi-
orgio Vasari, Benvenuto Cellini og Leonardo
da Vinci. Sporgöngumaður þeirra Pieter Paul
Rubens var jafnframt einn mesti díplómat
og mannasættir sinnar samtíðar.
Auðvitað studdust málarar endurreisnar-
innar við naktar fyrirsætur og fyrirsáta, þótt
hlutföllin og sköpunarlagið væri nokkuð ann-
að en í raunveruleikanum, svo sem skeði hjá
Grikkjum.
Listaakademíur norðursins höfðu starfað
í hundrað ár áður en nemendur fengu að
mála naktar fyrirsætur og kom hér til hin
forna dýrkun á líkama karlmannsins, en einn-
ig hin trúarlega afstaða til blygðunarhug-
taksins
Samkvæmt frumlegri söguskýringu var
það hjá konunni að blygðunartilfinningin
varð til, og útlistunin á ferlinu er öllu hrárri
en til að mynda goðsagan af fæðingu ástar-
gyðjúnnar. I árdaga mannsins, er forfaðir
Taungsapans var enn á fjórum fótum á blygð-
unarkenndin að hafa vaknað hjá apaynjunni.
Hún ágerðist og að því kom að upp rann
fyrir henni að sköp hennar vísuðu uppí loft
og voru öllum sýnileg þar sem hún hoppaði
og skokkaði á fjórum fótum, en hins vegar
voru sköp karlapans kyrfilega falin undir
honum. Kannski hefur bragðvísi og kænska
konunnar fæðst um leið, því hún tældi karlap-
ann til að rísa á fætur og við það hurfu sköp
hennar á milli læranna og þar hefur hún
falið leikfangið ljúfa síðan, en sköp karlapans
urðu öllum sýnileg og dingla framan á honum
daga alla. Við þetta má bæta, að fyrir kven-
legt bráðlæti apaynjunnar á það að hafa
gerst eitthvað 10 þúsund árum of snemma,
það þoldi hi-yggjarsúlan ekki og því er hún
ósköp veikburða enn þann dag í dag.
Þessi saga er til marks um að finna má
rök fyrir öllu, og kannski er hún ekkj svo
ólíkleg þegar öll kurl koma til grafar. í öllu
falli er blygðunarkenndin afar ríkur eiginleiki
meðal „siðmenntaðra" og fordómarnir eftir
því.
Blygðunarkenndin virðist hafa verið þrosk-
aðri í norðrinu eða fordómarnir meiri í ljósi
þess hve seint konum leyfðist að afhjúpa
nekt sína fyrir málaraspírum, og hér má í
framhjáhlaupi geta þess, að fyrir miðbik þess-
arar aldar, þóttu það mikil býsn ef kona var
nakin fyrirsæta í Handíða- og myndlistarskó-
lanum. Og er ég kom fyrst að utan frá Kaup-
mannahöfn með teikningar og málverk, af
nöktum fyrirsætum og fyrirsátum vorið 1951,
kom skrítinn svipur á fólk sem skoðaði af-
rakstur vetrarins, sem spurði í forundran;
„Gerðir þú ekkert annað allan veturinn Bragi
minn en að mála berrassðar konur?“ Væntan-
lega fannst blessuðu fólkinu ég hafa farið
giska illa með tímann!
Tilgangurinn með þessu skrifi er annars
að kynna eina hlið málarans Eckersbergs,
sem eru myndir hans og nemenda af fyrirsæt-
. um og fyrrsátum. Að það eru mestmegins
konur er þó ekki af því að það var aigjör
nýjung á þessum árum og meira spennandi,
heldur einfaldlega vegna þess að líkami
konnnar er mýkri og formrænt fjölbreyttari.
Ekki tók maður alltof vel eftir þessum
myndum hér áður fyrr og kunni að auk tak-
markað að meta, en horfir nú á þær í nýju
ljósi, og sér þróunina frá öðrum sjónarhóli í
samræmi við að öll hugmyndafræði listarinn-
ar hefur verið tekin til endurmats. Það verð-
ur svo til þess, að menn nálgast þessar mynd-
ir frá annarri hlið en fyrrum og það er eink-
um óróleiki og hraði nútímans og hin yfir-
þyrmandi tækniheimur sem gerir það að verk-
um að þessi yfirskilvitlega ró sem einkennir
þær heillar svo marga upp úr skónum er svo
er komið.
Menn þarfnast þess líka minna, að vera á ;
móti fortíðinni en fyrrum, því að tækniheim-
urinn hefur gert tímann afstæðari og fyrri
tímaskeið eins og banka uppá hjá okkur og
eru nýjungar dagsins.
Christopher Wilhelm Eckersberg (1783-
1853) var upprunalega í læri í almennu
málarafagi og fékk sveinspróf í Flensborg
1803. Nam við Akademíuna í Kaupmanna-
höfnl883-1809 og var kennari hans hans
Nicolai Abraham Abildgaard. Heldur til Par-
ísarl810, var búsettur þar í þijú ár og var
í læri hjá Jaques Louis David, þeim sem
gerði hina nafnkenndu mynd af hinum myrta
Marat, og telst að auk faðir franska klassís-
mans í málaralist. Árin 1813-1816 heldur
hann til Rómar, þar sem Bertel Thorvaldsen
tók honum opnum örmum og dvelur þar
næstu þijú árin. Er ráðinn sem prófessor við
Akademíuna í Kaupmannahöfnl818 og var
forstöðumaður hennar um tveggja ára skeið
1827-29. Eckersberg er nefndur faðir danskr-
ar málaralistar fyrir það að hann var læri-
meistari gullaldarmálaranna svonefndu, sem
höfðu svo mikil áhrif á þróunina allt fram á
þessa öld. Það mun og hafa haft nokkur
áhrif á list Eckersbergs að hann var tengdur
hinum skammlífa málara Jens Juel (1745-
1803) meður því að hann var giftur báðum
dætrum hans, fyrst Júlíu 1917-1827 og eftir
andlát hennar yngri systurinni Súsönnu. Má
orða það svó að hann hafi haldið fast um
arfleifð þessa ágæta málara og unnið úr
henni með blessunarlegum tilþrifum. Af öllu
má ráða á hve traustum fótum grunnmennt-
un Eckersbergs var og jafnframt dönsk
myndlist, því málarar tímanna leituðu kjarn-
ans í list og heimspeki fortíðar og létu ber-
ast með straumum samtíðar um leið.
Naumast er hægt að segja að myndirnar
búi yfir ástleitnum mögnum, en þær eru
engu að síður af mjög kynþokkafullu kven-
fólki. Áhrifin frá J.L. David og franskri list
eru greinileg, en þó bera þær einkenni skap-
ara síns og yfirbragð kvennanna er nokkuð
annað, en í Frans.
Myndröð frá vinstri til hægri: FYRIRSÁTI í raunsæisstíl. Olía á léreft 94,5 x 62,5. Júní
1837. Listakademían Kaupmannahöfn. VILHELM Marstrand; liggjandi fyrirsæta, olía
á léreft 26,8 x 37,3 sm. Myndiner máluð haustið 1833. VILHELM Marstrand og Crist-
en Köbke; liggjandi fyrirsæta 26.5 x 35. Teikning frá sama tíma. Listakademían Kaup-
mannahöfn. STANDANDI fyrirsæta með grænan bakgrunn. Olía á léreft 125 x 76.5
sm. 1837. Listakademían Kaupmannahöfn. C.W. ECKERSBERG. Ung stúlka fléttar hár
sitt. 1839. Olía á léreft. 45 x 33 sm. Louvre safnið í París. ELLEFU ára fyrirsæta. Olía
á léreft 86,5 x 57,5. Júlí 1837. Listakademían Kaupmannahöfn.

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. JÚNÍ1996 1 1