Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1996, Blaðsíða 19

Á VÆNGJUM
TÓNLISTAR-
INNAR í 30 ÁR
TONIIST________________
30 ára t ó n I i s t a r a í m æ 1 i
JÓNAS INGIMUNDARSON
ÞRJÁTÍU ár eru liðin síðan Jónas Ingimundar-
son píanóleikari kom fyrst fram opinberlega.
í öll þessi þijátíu ár hefur Jónas verið óþreyt-
andi við að þjóna tónlistargyðjunni á hvern
þann hátt sem hann hefur haft mátt til og
verið óþreytandi við að ferðast um landið og
kynna tónlist þeim mörgu, sem sjaldan hafa
tækifæri til að hlýða á lifandi tónlist.
Jónas hefur líka verið óþreytandi við að
segja frá þeirri tónlist, sem hann hefur verið
að flytja, tala um eðli hennar og uppruna,
segja frá höfundunum og því menningar-
umhverfi sem fætt hefur af sér stórkostleg
listaverk í tónum. Það má með sanni segja,
að kennarinn sé mjög ofarlega í eðli Jónasar
og ef til vili væri nær að líkja honum við trú-
boða í tónlist, sem boðar trú af fölskvalausri
innri sannfæringu. Þéss vegna hefur hann
hrifið margan manninn með sér og unnið tón-
listinni brautargengi jafnvel í jarðvegi, þar sem
náttúrlegur áhugi hefur haft takmörkuð tæki-
færi til að ná sé á strik. En einmitt þar hefur
Jónas séð ástæðu til að leggja sig fram af
tvöföldum krafti. Það er í þessu, sem trúboðs-
andinn kemur hvað skýrast fram.
í dag er Jónas ef til vill þekktastur fyrir
starf sitt í þágu sönglagsins. Það er löngu vit-
að, að Jónas hefur mikið dálæti á mannsrödd-
inni, þó að píanóið sé hans eigið hljóðfæri.
Hann hefur unnið ótrúlegt þrekvirki við að
kynna ljóðabókmenntir heimsins íslenzkum
áheyrendum, styðja við bakið á íslenzkum
söngvurum og nú seinast við að leita uppi
óþekkt og lítt þekkt íslenzk sönglög og leggja
sitt af mörkum til að gera þau aðgengileg öll-
um, sem áhuga hafa.
Það sem að mínu mati gefur Jónasi sérstöðu
er hve óþreytandi og úthaldsgóður hann hefur
reynzt og hve vel honum hefur tekizt að halda
eigin brennandi áhuga lifandi, þrátt fyrir alla
þá tregðu og grámyglu, sem hversdagsleikinn
býður upp á. Jónasi hefur því tekizt að halda
áfram, þar sem flestir hefðu gefizt upp og
kosið sér þægilegra hlutskipti.
í tilefni ofangreinds þijátíu ára afmælis
hélt Jónas Ingimundarson tónleika í Gerðar-
safni í Kópavogi fimmtudaginn 30. maí. Að
þessu sinni var það píanótónlist sem réð ríkj-
um, og hafi ég skilið rétt hefur Jónas hug á
að taka aftur upp þráðinn hvað píanótónlist
varðar og leggja á hana meiri áherzlu en hann
hefur gert um nokkurt skeið.
Þessir afmælistónleikar voru í alla staði hin-
ir ánægjulegustu. Á tónleikaskrá voru verk
eftir Mozart, Beethoven og Chopin, nánar til-
tekið Fantasía í d-moll K.V. 397 og Rondó í
d-dúr K.V. 485 eftir Mozart, Sónata í f-moll
op. 57 eftir Beethoven, almennt þekkt sem
Appasionata og loks 7 Pólónesur eftir Chopin.
Það er dæmigert fyrir Jónas að velja tvær
Pólónesur eftir Chopin, sem Chopin samdi,
þegar hann var annars vegar sjö og hins veg-
ar ellefu ára gamall. Þessar tónsmíðar sanna,
að Chopin hafði „neistann" til að bera þegar
á bamsaldri og tónlistin öll þau persónuein-
kenni sem áttu eftir að lyfta honum til frægð-
ar og frama síðar á ævinni.
Áheyrendur kunnu vel að meta þetta framlag
og klöppuðu Jónasi óspart lof í lófa, þannig að
hann varð að leika hvert aukalagið á fætur öðru.
Ég vona að Jónas eigi eftir að halda áfram
sínu sérstaka listræna fræðslustarfi á vegum
tónlistarinnar um mörg komandi ár því að
hann er gæddur þeim sjaldgæfa hæfileika að
ná vei til ljöldans og virðist beinlínis þurfa á
því að halda að miðla öðrum af því sem er
honum sjálfum dýrmætast.
Halldór Hansen
Jónas Ingimundarson
VANN
SÖNGKEPPNI
Á ÍTALÍU
SÓPRANSÖNGKON-
AN Halla Margrét Jóns-
dóttir var hæst að stig-
um í söngkeppni _ sem
fram fór í Imola á Ítalíu
nýlega. Félagið sem stóð
að keppninni hefur það
að markmiði, að sögn
Höllu, að koma ungum
og efnilegum söngvur-
um á framfæri. Sömu
aðilar munu setja upp Töfraflautu Moz-
arts í haust og var keppnin haldin til að
velja í hlutverk. Æfingar hefjast í júlí.
Ætla að
einbeita
mér að
Ijóðasöng
Anna Júlíana Sveinsdóttir
heldur tónleika ó ný
„ÞAÐ var orðið of mikið
að gera hjá mér á tímabili.
Ég ákvað að taka mér
þriggja ára hlé til að byggja
mig upp og hef sótt söng-
tíma til Sigurðar Demetz.
Nú er ég að byija aftur.
Ég hef meiri tíma til að
sinna söngnum núna og
mun einbeita mér að ljóða-
söng fyrst um sinn,“ segir
Anna Júlíana Sveinsdóttir
mezzosópran, sem ásamt
Sólveigu Önnu Jónsdóttur
verður á sumartónleikum í
Stykkishólmskirkju, mánu-
dagskvöldið 24. júní.
Þær flytja íslensk þjóðlög
í útsetningu Fjölnis Stef-
ánssonar, þekkt lög eftir
íslenska höfunda, ljóða-
flokk eftir Schumann við
ljóð Maríu Stúart Skota-
drottningar og ljóð eftir
Richard Strauss. „María Stúart samdi ljóðin
í fangelsi. Flokkurinn er áhrifamikill, bæði
texti og tónlist. Schumann var orðinn van-
heill á geði og mjög næmur fyrir ljóðum
Maríu þar sem hann stóð frammi fyrir dauð-
anum sjálfur," sagði Anna Júlíana Sveins-
dóttir í samtali við Morgunblaðið. Tónleik-
arnir hefjast kl. 20.30.
Anna Júlíana starfar við tónlistarkennslu
í Reykjavík og Kópavogi. Sólveig Anna
starfar við tónlistarkennsku og píanóleik í
Reykjavík og í Garðabæ.
ANNA Júlíana
Sveinsdóttir
SÓLVEIG Anna
Jónsdóttir
HENGIKOJU-
BAROKK
_________TONLIST____________
Sígildir diskar
TELEMANN/HEBERLE
G. P. Telemann: Blokkflautu- & víólukonsert
í a-moU; Tríó í C-dúr f. blokkfl., fiðlu & fylgi-
bassa; Tríó í F-dúr f. blokkfl., víólu & f.b.;
Dúett í C-dúr f. blokkfl. & fíðlu. Anton He-
berle: Blokkflautukonsert í G-dúr. Michala
Petri, blokkflauta; Pinchas Zukerman, fíðla,
víóla & hljómsveitarstjóm og Kammersveitin
í Saint Paul. Philips Digital Classics 420 243-2.
Upptaka: DDD, Saint Paul MA, Bandaríkjunum
5/1986. Lengd: 52:53. Verð: 1.899 kr.
SUMARFRÍIÐ fer senn að dynja yfir þorra
þjóðar. Á margur í vændum nokkurra vikna
eirð einhvers staðar í sól, sumaryl og algjöru
kæruleysi.
Mesta áhyggjuefni tónkera um þessar
mundir er því þetta: Hvað á að taka með
fyrir ferðageislaspilarann? Eitthvað lauflétt
og leikandi sem maður verður ekki strax leið-
ur á?
Sígildir diskar hafa séð þennan vanda fyr-
ir og reynt að mæta honum. Hér að neðan
eru tvær uppástungur handa þeim sem sár-
vantar sálarörvandi slökunartónlist fyrir sól-
stólinn, vindsængina eða hengikojuna; tónlist
sem fer ekki aðeins beint í æð, heldur stend-
ur líka kinnroðalaust undir þriggja stjörnu
gæðastimpli sem hlustunarhnossgæti með
varanlegu slitlagi.
Byijum á hinum minna þekktu. Jörundur
Filippus Telemann, guðfaðir C.P.E. Jóhanns-
sonar Bach og á efri árum Director Musices
í Hamborg, var annars mun þekktari í samtíð-
inni en Jóhann Sebastían, þó að dæmið hafi
snúizt rækilega við á 19. öld, þegar Mend-
elssohn hóf þá Bach-vakningu er staðið hefur
óslitin síðan. Telemann-áhugi almennings
endurkviknaði ekki fyrr en með breiðskífu-
flóðinu fyrir rúmum 40 árum, um líkt leyti
og Vivaldifárið, eftir tveggja alda gleymsku.
Telemann er skv. Guinness heimsmetabók-
inni afkastamesta tónskáld allra tíma. Hann
er talinn ábyrgur fyrir um 40 óperum, meira
en 33 óratóríum, 12 heilum kirkjukantötuár-
göngum (59 kantötur i hverri) og 44 pass-
íum, fyrir utan ógrynni af annarri andlegri
eða veraldlegri tónlist. Hann náði að vísu
háum aldri (1681-1767), en það er ekki ein-
hlít skýring. Maðurinn hlýtur einfaldlega að
hafa átt óvenju auðvelt með að kompónera.
Og það var engin miðlungsþekking sem hann
tók með sér í gröfina - frá arfleifð Schútz
fram á bernskuár Vínarklassíkur - enda
hefði hann tæknilega getað náð að kynnast
tónskáldum allt frá Purcell og Corelli til
Mozarts og Haydns. Á tímum þegar hirðir
höfðingja voru nær einu vinnuveitendur tón-
skálda utan kirkjunnar (fjársterk kaup-
mannastétt Hamborgar var meðal markverð-
ustu undantekninga), var fágætt að taka sér
að kjörorði, að „sá er þjónar margnum, er
merkari en sá er semur fyrir hina útvöldu".
Telemann fór snemma að taka mið af
„blönduðum smekk“. Tónlist hans spannaði
flestar stíltegundir Mið- og Suður-Evrópu og
notaði oft þjóðlög, t.a.m. frá Póllandi. Þar
sem enn hefur lítið verið kannað af sviðsverk-
um hans og kirkjutónlist, er nafn hans í dag
nánast sammerkt borðhaldstónlist hárkollu-
aldar. En léttleikinn blekkir. Miðað við sam-
tímameistara laglínunnar sunnan Alpafjalla
virðist oft meira inntak í skemmtimúsík Tele-
manns. Hann gat gert keðjusönglög í svefni,
og „dinnertónlist“ hans er í heild kontrapunk-
tískari og ekki eins fyrirsjáanleg og mörg
verk ítölsku fiðlumeistaranna.
Anton Heberle er sem næst ókunnur. Að-
eins er vitað að hann fann upp e.k. klappaaf-
brigði af blokkflautunni, „Czakan“ og að
hann kom fram á tónleikum 1806 og 1808
í Vín. Heinz Holliger benti Michölu Petri á
G-dúr konsertinn (hdr. varðv. í Búdapest),
sem hún gaf út á prenti 1985, og er hér því
væntanlega um heimsfrumflutning á geisla-
diski að ræða. Þó að verkið sé talið frá fyrsta
áratug 19. aldar, er það snemmklassískt -
í anda Wagenseils, Vanhals og Monns - og
því aldarþriðjungi á eftir tímanum. Hlustend-
ur hafa eflaust hrist höfuðið í yfirlætislegri
vorkunnsemi. Samt hefur konsertinn það
mikinn sjarma til að bera, að manni verður
ósjálfrátt hugsað til allra hinna smámeistar-
anna sem hafa gleymzt í tímans rás. Gætu
stórmeistarar hafa leynzt meðal þeirra?
Þetta er feikiíjörug plata. Petri, Zukerman
og hinir hljóðfæraleikararnir leika eins
draumur, og mótunin er hnitmiðuð og skýr.
Flestar hinna 18 ráka disksins eru hreinasta
eyrnakonfekt. Aðeins synd að hann skuli
ekki vera lengri; 52 mínútur þjóta bókstaf-
lega burt, þegar tónlist, flutningur og upp-
taka eru af þessari gæðagráðu.
BACII
J. S. Bach: Fiðlukonsertar í a-moll, E-dúr &
g-moll (BWV 1041-42 & 1056); Óbó- & fiðlu-
konsert í c-moll (BWV 1060). Viktoria
Mullova, fiðla; Fran^ois Leleux, óbó; Mullova-
sveitin [The M. Ensemble]. Philips Digital
Classics 446 675-2. Upptaka: DDD, Amster-
dam 7/1995. Lengd: 52:09. Verð: 1.899 kr.
KONSERTAR Bachs í E-dúr og a-moll eru
án efa merkustu verk 18. aldar fyrir einleiks-
fiðlu og strengjasveit, og muna sennilega
margir eftir andríkri, að maður segi ekki
bióðheitri, túlkun Jöschu Heifetz sem hjálp-
aði til við að setja þessar perlur á æðsta
hörg hljómplötusafnara um miðja öldina.
í þeim samanburði hlýtur flest að blikna,
jafnvel skært nýstirni á himni Bachtúlkenda
á borð við Viktoríu Mullovu, er hlaut verð-
skuldaða athygli fyrir einleikspartítudisk sinn
í fyrravor (SD 5.8. 1995).
Hin liðlega þrítuga Mullova, síðasti flótta-
tónlistarmaðurinn vestur um járntjald áður
en það ryðgaði sundur, virðist nú hafa stofn-
að hljómsveit um sjálfa sig. The Mullova
Ensemble er skipuð eintómum körlum og
myndar strengjakvartett + kontrabassa, fag-
ott og sembal. Aðrar upplýsingar um þá sjö-
menninga hef ég engar.
Bach-fíðlukonsert fyrir nánast nakinn
strengjakvartett? Já, hví ekki það? Strengja-
deild hirðhljómsveitar Leopolds fursta í Köt-
hen, þar sem Bach var kapellumeistari
1717-23, hafði 4 fiðlur og aðeins 1 víólu, 1
selló og 1 violone. Og þó að a.m.k. a-moll
konsertinn sé skv. nýjustu rannsóknum talinn
saminn um 10 árum síðar en áður var hald-
ið, eða um 1730, þá er lítið á lausu um stren-
gjafjöldann á helgartónleikunum í Leipzig í
kaffihúsi Zimmermanns, þar sem vitað er
að Bach stjórnaði hljómsveit háskólastúdenta
(Collegium Musicum) og færði m.a. upp ver-
aldleg verk sín frá Köthenárunum. Sögulega
séð geta hljómsveitir, sem virðast dvergvaxn-
ar á okkar tíma mælikvarða, því vel staðizt,
einkum í litlu húsi, þegar um er að ræða
einleikskonserta en ekki „concerti grossi",
er þurfa meiri mannskap til að ná andstæðum
við concertino- einleikarahópinn.
Tónlistin er ekkert minna en dýrðleg, sann-
kallað fjörefni fyrir sál og líkama. Hægu
þættirnir í fyrstu konsertunum tveimur er
meðal fegurstu aría sem skrifaðar hafa verið
fýrir einleiksfiðlu með hljómsveitarundirleik
fyrr og síðar, og Mullova & Co. fara mjög
vel með þessa gimsteina mannsandans. Ein-
leikurinn er svolítið innhverfur, en það er líka
tilbreyting í því að heyra meiri áherzlu á
nálægð og dulúð en hjá flestum. Viktoría er
farin að fika sér nær „sagnréttri" túlkun síð-
ustu áratuga en áður, að öðru leyti en því
að leyfa sér nokkru meira utantakts-rúbató
en algengast er á þeim bæ. Gæti það pirrað
suma, einkum í 1. þætti Óbó- & fiðlukonserts-
ins í c-moll. Bandið fýlgir henni eins og
skuggi, og smæð þess skiiar ýmsum smáat-
riðum skýrar en stór strengjasveit gæti gert.
Upptakan er eins og spilamennskan, fyrsta
flokks. Þó saknar maður óhjákvæmilega eins:
Tvöfalda fiðlukonsertsins í d-moll! Það hefði
verið nóg pláss eftir á diskinum. Er Viktoría
Mullova orðin of mikil prímadonna - eða
þora engir fiðluleikarar í hana?
Ríkarður Ö. Pálsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. JÚNÍ 1996 19