Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.1997, Blaðsíða 13

HRAUN runnu síðast yfir Heiðmörk um landnám, en tvö yngri hraun eru sunnan við Hafnarfjörð.
RAUÐHÓLARNIR, eða það sem eftir er af þeim, sjást hér að baki, en þeir urðu til við
gufugos þegar Elliðaárhraun rann út í Elliðavatn hið forna.
VÍFILSFELL er hvassbrýnt vegna þess að það er ungt, ekki þó yngra en 20 þúsund
ára. ísaldarjökull hefur ekki náð að skafa út brúnir þess.
okkur þar sem við sátum og sötruðum kaff-
ið á veröndinni við Litlu Kaffistofuna. „Það
er merkilegt" sagði Þorleifur, „að þetta
hraun hefur síðan runnið í örmjóum farvegi
niður brekkuna hjá Lækjarbotnum, nákvæm-
lega á sama stað og vegurinn liggur. Brekk-
an sú hafði orðið til fyrir um 100 þúsund
árum, þegar gos hefur orðið í Lyklafelli,
smáfelli norðvestan við Sandskeið. Þar eru
merki um eldstöð, en hraunið hefur runnið
skammt og myndað háa hraunbrún hjá
Lækjarbotnum og þaðan í norður.“
Neðan við Lækjarbotna hefur hraunið
dreifst yfír grunnan slakka; yfirborð þess til-
tölulega slétt undir túninu á Gunnarshólma
og niður með Hólmsánni. Sunnan við veginn
rísa þó nokkrir sérkennilegir hraunhólar upp
úr flatneskjunni og þegar betur er að gáð,
sést að þeir eru eins og kramarhús, að hluta
holir að innan og jarðfræðingar nefna þá
hraundrýli. Þetta eru ekki smágígar þótt svo
gæti virzt. Þorleifur segir að gas sen. mynd-
azt hafi undir hraunrennslinu, hafi leitað þarna
upp og þá urðu þessar stiýtur til. Þegar gasið
komst í snertingu við súrefni loftsins hefur
orðið til blár gaslogi og má sjá að hit.inn hef-
ur verið slíkur að hraunið á börmum strýtanna
hefur bráðnað og lekið niður.
„Lítið eitt neðar hefur hið forna Elliða-
vatn verið“ segir Þorleifur, og þegar hraun-
ið rann út í það varð gjallmyndun og við
það urðu Rauðhólarnir til.“
Hraunstraumur eftir farvegi
Ellióaánna.
Suðurlandsvegurinn liggur á þessu hrauni
ofan frá Litlu kaffistofu og þar til kemur
yfir brúna á Hólmsá og síðan aftur á kafla
lítið eitt norðaustan við Rauðhóla. Þetta
hraun rann ekki yfir Heiðmerkurhraunin;
þau eru yngri. En það er auðvelt að sjá það
fyrir sér, að Suðurlandsvegurinn yrði heldur
ógreiðfær ef sagan endurtæki sig.
Eftir að hraunið hafði fyllt það sem Þor-
leifur kallar hið forna Elliðavatn, var það
nægilega þunnfljótandi til þess að geta enn
runnið langa leið. Það náði í slakkann þar
sem farvegur Elliðaánna er og hraunstraum-
urinn hefur á köflum ekki verið mikið breið-
ari en áin er nú. Af Höfðabakkabrúnni sést
vel að hraunið er þar í þröngum farvegi
árinnar og með hraunreipum á langri klöpp
í miðjunni. Það er síðan kunnara en frá
þurfi að segja, að hraunstraumurinn hélt
áfram niður farveg Elliðaánna og lengst
náði hann út í Elliðavog.
Hraunrennsli eftir landnám
Síðustu 4.600 árin hefur ekki runnið hraun
til Reykjavíkur, eða inn á það svæði sem
nú er byggt. Aftur á móti eru enn yngri
hraun í næsta nágrenni. Hólmshraun heitir
það sem síðast rann yfir Heiðmörk; það
yngsta frá því um landnám. Segja má að
það sé rétt utan við túngarðinn. Þorleifur
telur að það Elliðavatn sem við þekkjum
núna, hafi fyrst orðið til við hraunstíflu sem
myndaðist í þessu allra síðasta gosi ofan
við Reykjavík, svo og af stíflu Rafmagn-
sveitu Reykjavíkur 1921, þegar Elliðaárnar
voru virkjaðar.
Ef við teygjum Reykjavíkursvæðið suður
að Straumsvík, hefur það tvívegis gerst
eftir landnám, að eldur varð uppi undir
Undirhlíðum ofan Hafnarfjarðar. Hraun-
rennslið náði inn á svæði þar sem nú er
byggt, eða verið að undirbúa byggingar.
Það eldra, sem menn telja að sé frá um
950, er Hellnahraun sem rann yfir Hvaleyr-
arhraun á mjórri spildu meðfram Hvaleyrar-
holti, en náði ekki alveg til sjávar. Þessi
hraunrimi er eins og hraun geta orðið feg-
urst og myndrænust og sorgleg skammsýni
er það að Hafnfirðingar eru nú að mylja
þennan náttúrufjársjóð undir byggingar.
Yngsta jarðmyndunin á höfuðborgar-
svæðinu segir Þorleifur Einarsson að lokuni
að sé líklega frá árinu 1151, þegar Kapellu-
hraun rann út í Straumsvík á svo mjórri
spildu, að samsvarar nokkurnveginn lengd
álversins. Þetta er síðasta hraunið í nánd
við Reykjavík sem runnið hefur út í sjó
eftir að land byggðist og hefur þá heldur
betur girt fyrir samgönguleiðina á landi
suður með sjó.
GUÐRÚN
SIGURÐARDÓTTIR
ORÐANNA
STRAUMUR
Stundum
er eins og allt
hafi verið sagt áður
einhvern tímann
einhvern veginn
til einhvers.
Hvert orð, hver setning
berst út í strauminn
endalaust...
En hugmyndin nýfædd
er stökk
og hugsunin ber hana fram
myndaferlið finnur
sér farveg um síðir.
Myndar orð
falla á veginn
marka þar spor.
Ef jörð er grýtt
er erfitt um vik
fá orðin ná að hola steininn.
En sé jarðvegur fijór
móta orðin mark sitt
um ómunatíð.
Stundum
er eins og allt
hafi verið sagt áður.
Höfundur er menntaskólakennari.
AUÐUNN
BRAGI SVEINSSON
HVAÐ ER LÍFIÐ?
Lífið er Ijósblik og myrkur,
lífið er sæld og kvöld,
fegurð oghljómur, fagnaðaróm-
ur,
feigð og margs kyns böl.
Endar hver ævinnar saga
ætíð á líkan veg.
Hvað er í sjóði?
Hver er minn gróði?
Hvaða leið fer ég?
Lífið er geislandi gleði,
grátur og harmatár,
heiðríkjudagur, heillandi fagur;
himinn kólgugrár.
Skiptast á byljir og blíða;
breytileg veröldin er.
Hvað er í sjóði?
Hver er minn gróði?
Hvað er líf mitt hér? -
Lífið er leikur og sæla,
lífið er þraut og fár,
vonanna bjarmi, brosin á
hvarmi,
beisk og sollin tár.
Fallvölt er frægðin og gengið,
flestir þó leiti því að.
Hvað er í sjóði?
Hver er minn gróði?
Hvort ég hreppi það?
Höfundurinn er kennari ó eftirlaunum.
LEIÐRETTING
í ljóði Sveins Auðunssonar, I Pére Lachaise
garðinum, sem birtist í Lesbók 8. nóv. sl. er
villa í annarri ljóðlínu í síðasta erindi: „um
sumar - mitt í júní - en þá er stundum heitt“.
Þessi ljóðlína er rétt þannig: „um sumar mitt
- í júlí -en þá er stundum heitt“. Leiðréttist
þetta hér með.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. NÓVEMBER 1997 13