Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.1997, Blaðsíða 15

og stirtla á fiski, en það benti til þess að hraði
okkar væri um það bil sá sami og stormsins.
Slíkt getur valdið því, að flugvélin ofrísi svo
við stefndum aðeins meir til suðurs þar til
aftur umhægðist.
Við aðstoðarflugmaðurinn njörvuðum sigl-
ingafræðinginn niðui1 og honum virtist léttir
að því.
Eg hafði sent loftskeytamanninum lista
yfir sendistöðvar og stefnuvita, sem skráðar
voru í kortunum, svo hann gæti fundið þá.
Enginn okkar hafði þjálfun í að nota loran.
Það breytti engu því það voru hvort sem var
engin loran-tæki um borð. Fljótlega fann loft-
skeytamaðurinn sterkan sendi, sem sennilega
var staðsettur í Reykjavík. Nú höfðum við
eitthvað til þess að stefna á.
Það komu augnablik þar sem fiugvélin virt-
ist vilja rása til vinstri, en það benti til þess,
að við værum að komast fram úr lægðinni,
en svo tók hún þveröfuga stefnu svo við vorum
ekki vissir í okkar sök. Flugmaðurinn hélt sig
nú við geislann frá stefnuvitanum og flaug
beina stefnu.
Þá náði loftskeytamaðurinn stefnuvita. Nú
höfðum við í fyrsta skipti eitthvað, sem nálgað-
ist staðarákvörðun. Við vorum ekki langt frá
ystu töngum Snæfellsness.
Rétt þegar við vorum komnir þangað, sem
ég veit nú að var Faxaflói, gripu heilladísirnar
í taumana. Vjð vorum næstum því orðnir elds-
neytislausir. Það létti til og við gátum séð,
að það var hvorki rok né rigning, sjórinn var
sléttur sem gler og hvergi hvíta bárufalda að
sjá.
Loftskeytamaðurinn fann þriðja stefnuvit-
ann og þar með hafði ég fengið fullkomna
þriggja punkta staðsetningu.
Skyndilega byrjaði að blása og rigna á ný.
Ég býst við því að við höfum hitt á miðju
lægðarinnar einmitt á réttu augnabliki.
Við gerðum lítils háttar leiðréttingar á end-
anlegri stefnu inn til Keflavíkur. Flugstjórinn
breytti henni ekki einu sinni um hálfa gráðu.
Hann lenti á fyrstu flugbrautinni, sem hann
sá framundan. Síðan ók hann vélinni í áttina
að flugstöðvarbyggingunni.
Þegar við nálguðumst flugstöðina tóku
hreyflarnir að hiksta og hósta hver af öðrum,
en gáfust síðan upp og þögnuðu. Við runnum
þögulir inn á flughlaðið þangað sem okkur
var ætlaður staður, eins og þetta hefði allt
verið skipulagt. Eldsneytið var þrotið.
Við yfirgáfum vélina allir að undanskildum
siglingafræðingnum, sem kaus að doka ögn
lengur um borð. Þar sem við stóðum á flug-
hlaðinu braust sólin fram úr skýjum eina ör-
skotsstund.
Ég veit ekki hvort heldur það voru ofskynj-
anir af völdum hinnar löngu og ströngu ferð-
ar eða okkar hrifnæmu sálir, en „fjarkinn"
okkar hafði breyst. Við störðum á flugvélina.
Þegar við skreiddumst um borð í hana í New
Jersey var hún grómtekin af olíu, sóti og skít.
Nú, eftir að hún hafði tekist á við íslenska
storma og hreggviðri, virtist hún gljáfægð
rétt eins og daginn, endur fyrir löngu, er hún
rann út um dyrnar á Douglas-flugvélaverk-
smiðjunni. Glitrandi lækir af tæru, íslensku
vatni rupnu niður gljáandi hliðar hennar. Jafn-
vel nafn hinna stoltu eigenda var nú læsilegt
skráð dökku, ábúðarmiklu letri: „Varalið sjó-
hers Bandaríkjanna“. Dældir á vængjum og
skrokk voru ekki lengur áberandi. Þessi gljá-
strokna hefðarmær stóð þarna á hlaðinu í
Keflavík líkt og hún væri réttborin drottning
háloftanna. Ég sá ekki betur en hún brosti
við mér sigri hrósandi. Þetta var hennar stóra
stund. Sérhver reyndur sjómaður, eða flug-
maður, getur sagt þér, að hver einasti farkost-
ur lofts, eða lagar, hefur sína sál. Þar var
flugvélin okkar engin undantekning.
Um leið og ég kvaddi áhöfnina spurði flug-
stjórinn mig þessarar spurningar:
„Varstu aldrei hræddur?“
Ég svaraði: „Ég var alltof upptekinn til
þess að verða hræddur."
„Ég líka,“ sagði hann.
Síðan þrammaði ég af stað yfir forareðju
í roki og rigningu í skóm, sem eitt sinn höfðu
verið gljáburstaðir, í leit að áætlunarvagni til
Reykjavíkur. Loks fann ég vagn. Hann ók
með mig um hafsjó af vatni og eðju eftir vegi,
sem ég hefði kaliað fen.
Að endingu náðum við til Reykjavíkur. Ég
var eini farþeginn í vagninum og yfirgaf hann
nálægt rauðum turni. Þar beið ég síðan. Eftir
drykklanga stund birtist gömul amerísk
drusla.
Ökumaðurinn kallaði til mín: „Ert þú Tom?“
„Já, ég er Tom,“ svaraði ég.
„Velkominn til íslands," sagði hann.
Ég tók af mér hattinn, horfði upp í himin-
in, sem hreytti úr sér regninu og sagði aðeins
eitt orð:
„Amen.“
Það sagði allt, sem segja þurfti.
Höfundurinn rak um árabil útflutningsverslunina
Hildu og hefur lengi búið á íslandi.
FARVEGIR ÞEIRRA SEM ERU ÖÐRUVÍSI 9
• •
FJOLSKYLDULIF
EFTIR ÞORSTEIN ANTONSSON
Ef krakki reynist svo sérlegur aó umtal kunni að
vekja sem ögri stolti föðurins þá telja karlar helst
hæfa að mamman ráði fram úr málum í samráði
við félagsráðgjafa. Konur starfa í þessum anda.
Það er einkenni íslenskra karl-
manna að gefa sig helst ekki
að öðrum afkvæmum sínum
en þeim sem fallið geti undir
hefðbundar skilgreiningar um
mannkosti. Reynist vera um
óaðgengilegan einstakling að
ræða fyrir einhverra hluta
sakir gerist hið sama víðast hvar'á heimilum,
ábyrgðin færist yfir á móðurina. Pabbinn
blístrar, horfír í hina áttina, fer í veiðitúr.
Auðvitað er mjög mismunandi hvað menn
þola í þessum efnum. Sumum körlum dugar
tilfinningasemi til að þeir missi áhugann á
afkvæminu ef það er af sama kyni og þeir
sjálfir, draumlyndi, ljóðrænir hættir, áhugi á
skáldskap. Jafnvel námsgeta gat til skamms
tíma verkað fráhrindandi á hefðbundna karl-
menn, það að vera upp á bókina var ekki
talið manndómur, síst ef líkamsburðirnir
samsvöruðu þar að auki ekki karlmennsku-
kröfum.
Afleiðing þessa háttalags karla hefur orðið
sú að það er því fremur talið hlutverk kvenna
að koma afkvæmi til manns sem það er af-
brigðilegra. Af því leiðir svo aftur að kvenna-
uppeldi andans manna hefur sett skýr merki
á íslenskt þjóðlíf, bæði fyrr og síðar; konur
komu tilfinningum sínum á framfæri við ís-
lenskan skáldskap með þessum óbeina hætti;
þær þuldu ævintýri og sögur, þulur og ljóð,
og þau börn sem á hlýddu og næmust voru,
festu sér helst í geði. Þau sem þaulsetnust
voru við hné móður eða sagnaömmu skrifuðu
eigin skáldskap á fullorðinsárum í þessum
sama anda.
Hinir karlmannlegri gengu fremur til verka
með feðrum sínum og tileinkuðu sér verksvit
þeirra.
Sérþarfir
Á líðandi stund setur þessi sami siður enn
skýr merki á uppeldishætti íslenska samfé-
lagsins. Fyrirferð móður og annarra kvenna
er sérlega mikil í lífi þeirra sem hafa sérþarf-
ir frá bamæsku.
Menn bera við að hátt hlutfall kvenna við
sérkennslu og umsjón sérþarfabarna stafi af
launamisrétti í samfélaginu; konur eigi örð-
ugra en karlar með að komast í vel launuð
störf; líknar- og mannræktarstörf séu í
minnstum metum sem svari til þess hvernig
konur séu metnar í karlasamfélaginu. Sönnu
nær er að það er háttur karla að draga sig í
hlé ef einhver vafi leikur á að þeir geti stýrt
tilfinningum sínum. Það sem í þessu tilliti
ögrar er lítilsvirt. Afleiðingin er m.a. sá þjóð-
arsiður að ætla konum þá mannrækt sem
telst fyrir neðan virðingu karla hvort sem sá
siður kemur niður á launamálum landsmanna
eða ekki. Samfélagið er allt á einu máli um
þetta. Ef krakki reynist svo sérlegur að um-
tal kunni að vekja sem ögri stolti föðurins
þá telja karlar helst hæfa að mamman ráði
fram úr málum í samráði við félagsráðgjafa.
Konur starfa í þessum anda.
Vafalítið er alger undantekning ef faðir
afneitac barni sínu í orði eða athöfn vegna
afbrigða þess; höfnunin fer fram á óljósara
plani. Nærtækast og um leið algengast er
að hann dragi sig út úr fjölskyldulífinu, hægt,
varfærnislega, nánast óhugsað og eykur að
sama skapi við sig á þeim vettvangi þar sem
er hefðbundinn réttur hans að gera það, hann
gerist áberandi vinnusamur. Verkaskiptingin
verður sérlega skýr; faðirinn leggur til fjár-
munina, en er fjarverandi frá heimilinu löng-
um stundum, móðirin fer í heimsóknir á vist-
heimilið ef um það er að ræða, ræðir við fé-
lags- og sálfræðinga, sérkennara, umsjónar-
fólk. Auk þess sem vinnan hlífir föðurnum
við tilfínningalegum áföllum úr þessari átt,
þá réttlætir vinnan hann einnig í augum kunn-
ingja, vinnufélaga og annarra. Meinleg grun-
semd fylgir honum þó um að hann sé mis-
heppnað foreldri.
I gamla daga gat faðir leyft sér að hæðast
HEIMILISÁSTAND þar sem geðfatlað barn er: Faðirinn
gefur sig allan að málefnum utan heimilis, en móðirin reyn-
ir með smáskammtalækningum frá sérfræðingum og uppúr
kennsluritum að koma á samskiptaháttum við barnið.
Myndin er eftir George Grosz.
skammtalækningum frá sérfræðingum og
upp úr kennsluritum að koma á samskipta-
háttum við hið geðfatlaða afkvæmi sitt.
Skilningur hennar á fagyrðingum allskonar
sem hún hefur tileinkað sér verkar eins og
töfraformúlur á föðurinn.
2) Móðirin getur því jafnvel talist eiga
afkvæmið með öðrum konum fremur en föð-
urnum. Jafnvel er kennaravalið í almennum -
skólum að mestu af einu og sama kyni. Með
árunum myndast því alveg sérstakt andrúms-
loft kringum þann fatlaða, andrúmsloft um-
hyggju vissulega, en kvenlegra úrræða og
kvennaskilnings á hvað umhyggja teljist.
Sennilega er vöxtur og viðgangur barns
alltaf mestur við hóflega togstreitu milli
kynjanna, hvert svo sem ungviðið er og
hvernig sem það er gert, þar sem bæði sjá
til þess að vald annars verði ekki um of. Én
mikið vald er, eins og við ættum að vita,
ævinlega óhollt til lengdar einstaklingi, jafnt
þeim sem hefur yfirráðin og hinum sem
stjórnað er. í þessum dæm-
um afsalar karlkynið sér
völdum átakalaust og kven-
fólkið verður alrátt um eig-
in gerðir.
Medalkvenna
Hvað vantar upp á
þroskaskilyrði bams meðal
kvenna einna?
1) Viljann til breytinga.
Það er kvennaháttur að gera
sem best úr aðstæðum,
leggja rækt við það sem til
leggst, gott og slæmt. Það-
an af líklegra er að framlag
konunnar sé að kenna þeim
bæklaða að sættast á ástand
sitt fremur en að breytast >.
til batnaðar. Sé hann hæfur
innan fjölskyldunnar þá er
markmiðinu náð.
2) Konur hafa goðsagna-
kenndari skilning á karlkyn:
inu en það á sjálfu sér. í
augum konunnar er til eitt-
hvað sem kallast gæti karl-
maðurinn. Við karlar höfum
fremur trú á einstaklings-
upplagi hvers og eins og þar
með mun minni ástæðu til
að gera upp á milli kynjanna
hvað þá setja alla karla und- *
ir eitt merki. Jón er kannski
minna karlmenni en Pétur
en hann er samt meiri mað-
ur.
að syni sínum, góðlátlega auðvitað, fyrir
skáldskapartilhneigingar ef þær ekki voru
beinlínis í alfararleið tækifæriskveðskaparins.
Önnur langsóttari afbrigði mannlífsins, blind-
ir, heyrnarlausir, flogaveikir, einhverfir svo
nokkur afbrigði séu nefnd, reyndust ekki líf-
vænleg fyrir velferðartíð, - nema kolbítar sem
lágu í eldaskálum til forna í skjóli móður
sinnar.
Núorðið er vandasamara að koma sérþörf-
um afkvæmis yfir á móðurina eina, en tekst
samt með neyðarrétti karlveldisins gamla.
Konan lætur sig hafa það; þetta er nú einu
sinni veikleiki okkar karlmanna að þola sárs-
auka verr en konur, einkum þegar kemur að
tilfinningum.
Eins og gefur að skilja á kvennaheimur
sérþarfabarna misvel við þau. Þeir strákar
sem ólust upp við móðurkné fyrr á tíð fremur
en í slóð föður síns við gegningar eða veiði-
mennsku, og sömdu svo upp úr dagdraumum
bernsku sinnar ljóð og sögur, eiga sér sam-
svaranir í dag meðal skálda. Öðru máli gegn-
ir um þá fatlaða sem fæddir eru til formanns-
hlutverks, þeim vegnar ver. Þeir þarfnast
meir föðurfyrirmyndar en svo að hjá henni
verði komist. Þeir eru auðvitað miklu fleiri
hlutfallslega sem hafa ekki síður þörf fyrir
föðurlega fyrirmynd en móðurlega á mótunar-
árunum, en stöku geta engu lotið öðru en
ströngu föðurvaldi. Sé þessi þörf ekki virt
né skilin kann að fara svo á endanum að lög-
reglan gegni þessu föðurvaldi í lífi einstakl-
ingsins, jafnvel réttarkerfið allt, slíks eru
mörg dæmi. Við þau kjör sem mæðraveldið
býr þessum mannsefnum lifa þau í vítahring
heimilis, skóla og barnaeftirlits þess opinbera,
á annan veg er ófriður og skilningsleysi gagn-
vart uppalendum, á hinn hjal um ofvirkni,
misþroska.
Villugróóur
Leiðavísir fagmanna að samskiptaháttum
við geðfatlað barn er ekki liklegur til að
valda breytingum á háttum foreldra sem
búið hafa við þennan vanda aðstoðarlítið um
langt skeið. Slíkt heimilisástand einkennir
helst:
1) Faðirinn gefur sig allan að málefnum
utan heimilis, en móðirin reynir með smá-
Kvennauppeldi innrætir
strák goðsagnarkenndan skilning á kynferði
sínu. Að sama skapi er hætt við að hann
verði sér ekki vitandi um einstaklinginn í sjálf-
um sér á þeim tíma ævinnar sem helst hæfír
að hann verði það, bernsku og unglingsárum.
Langvarandi samneyti við karlmann hefur
ólík mótunaráhrif. Því fyrr fæst getan til að
meta og því næst velja við öll tækifæri, stjóma
sjálfum sér og öðmm. I sem stystu máli sagt
þá vanvirðir mæðraveldi einstaklingsupplag
manna. Það gerir úr þeim sagnamenn, haldna
stöðugum ótta við feðraveldi.
Það er kvennaháttur að miða skilning á'"
frelsi við réttinn til að velja sér stjórnanda
yfir sjálfum sér; konur, og ekki síst nýfijálsar
nútímakonur, láta flestar viljandi stjómast
af einhverskonar utanaðkomandi valdi í lífi
sínu. Valið virðist í flestum tilvikum standa
milli þess að láta einn karl ráða eða óhlut-
bundnara stjórnvald sem getur verið hvaðeina
annað, félag, kvennahreyfing, stjörnumerkin,
megrunarkúrar, tískubylgjur, vörumarkaðir.
Svo fáránlegt vald er ekki til að konur geti
ekki fallið fyrir því og gert að stjórnanda lífs
síns með algerlega rökheldum hætti. Þessi
tegund ósjálfstæðis og takmörkuð þörf
kvenna fyrir að reikna með einstaklingsupp-
lagi er síður en svo ókostur í fari kvenna en
kemur óhjákvæmilega niður á karlkyninu ef
konur eru alráðar um mótun sjálfsmyndar
þess.
Spurningin er ekki hvort strákar eigi að
læra að sauma í skólum en stelpur smíði ef
jafnræði á að ríkja heldur um hitt hvort rétt-
ur barns til umgengni við bæði kynin sé virt-
ur í skólum og öðrum uppeldisstofnunum. Það
vantar nokkuð á að svo sé, helst fyrir það
að karlar vilja ekki hætta þjóðlegri karlímynd
sinni, kynhlutverki sínu, með samskiptum við
tilfinningalega ómótaða og afbrigðilega ein-
staklinga.
Yrði gagnger breyting hér á myndi trúleg-
ast ekki líða á löngu uns skemmtilegustu
störfin í samfélaginu, mannræktarstörfin,
störf gegn firringu og ruglanda í sjálfsskiln-,
ingi manna, yrðu metin að verðleikum og
launuð í samræmi við það.
FHöfundur er rithöfundur.

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. NÓVEMBER 1997 1 5'