Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.1997, Qupperneq 16

MEÐ LEIRIVOSUNUM
Þjálfaóar hendur, falleg form og notagildi. Þrjú
grundvallaratriði hjá Helga Björgvinssyni, íslenskum
leirkerasmið í Gautaborg í Svíþjóð. Frá því fyrir
fjórum árum hefur Helgi rekið vinnustofu og verslun
í miðbæ Gautaborgar með góðum árangri.
ANN SOFIE AXELSSON fór í heimsókn til Helga.
HELGI Björgvinsson leirke-
rasmiður er, ef svo mætti
segja, fæddur með leir í
vösunum eða kannski í
blóðinu. Pabbi hans,
Björgvin Kristófersson
var sjálfur lengi starfandi
leirkerasmiður, meðal
annars í fyrirtækinu
Funa, sem hann rak með bróður sínum Hauki
og hefur það haft mikil áhrif á Helga. Strax
sem bam fór Helgi að hjálpa föður sínum á
verkstæðinu.
„Þá voru þeir með svona litla límmiða,
vömmerkismiða með nafni fyrirtækisins. Við
fengum að sleikja límmiða og láta á, fyrir
r-fímm aura stykkið. Það var ansi fínt að hoppa
inn í einn klukkutíma og skella nokkmm
miðum á og fá nokkra fímmeyringa," segir
Helgi.
Þegar Helgi var orðinn eldri fékk hann
önnur verkefni hjá pabba sínum: hann renndi,
málaði og lærði að nota tnismunandi gleij-
unga.
„Öll þessi vinna sem ég vann með pabba
á sínum tíma í hans fyrirtæki er náttúrlega
gmnnurinn að því sem ég er í dag,“ segir
Helgi með þakklæti.
„Pabbi er ákaflega krítískur og hans gagn-
rýni er góð. Gagnrýni allra annarra er líka
góð, en pabbi hefur alltaf þetta extra fína.“
Sem unglingur fór Helgi í Iðnskólann í
Reykjavík og þar ákvað hann fyrir alvöru að
feta í fótspor föðurins. Að skólanum loknum,
árið 1975, stofnaði Helgi sitt eigið fyrirtæki
sem hann rak í fjórtán ár. I byijun var hann
með vinnustofu í Ármúla 7 en flutti síðan
vinnustofuna til Kópavogs. Síðustu árin á
íslandi rak Helgi vinnustofuna heima hjá sér
í einbýlishúsinu við Hólaberg í Breiðholti.
„Það var mjög þægilegt að koma sér í vinn-
una. Ókosturinn við þetta er að maður er
eiginlega alltaf að vinna. Kosturinn er aftur
á móti stærri en ókosturinn. Það er stutt að
fara í vinnu; maður getur slitið vinnudaginn
svolítið í sundur. Þegar bömin eru ung er
þetta alveg kjörið dæmi þar sem það er alltaf
einhver heima til að taka á móti þeim þegar
þau koma heim úr skólanum. Maður fínnur
það að öryggið hjá bömunum verður miklu
meira.“
Til liós vió Volvo
Helgi er kvæntur Hönriu Nielsdóttur og
eiga þau tvö uppkomin böm; Steinunni Vöfu,
20 ára og Björgvin, 19 ára. Árið 1989 fékk
Hanna, sem lengi var búin að vinna á Hótel
Esju í Reykjavík, þá hugmynd að fara í nám
í hótel- og veitingarekstri. Eftir nokkra leit
kom hún auga á Hótel- og veitingaskólann
í Gautaborg þar sem góðir möguleikar vom
til frámhaldsmenntunar. í ágúst 1989 fóm
Helgi og fjölskylda til Gautaborgar. Hanna
hóf sitt nám, börnin fóm í skóla og Helgi,
sem var búinn að loka fyrirtækinu heima,
byijaði að leita sér að vinnu. I nóvember sama
ár fékk Helgi starf hjá Volvo verksmiðjunni
í Gautaborg. Þar vann hann í hurðadeildinni
og var starfið frekar langt frá list og nýsköp-
un. Af tilviljun gafst honum þó tækifæri til
að fara aftur að stunda leirkerasmíði, þar sem
Volvo fyrirtækið bauð upp á leirkeraverk-
stæði fyrir starfsfólkið til afnota eftir vinnu.
Á verkstæðinu vom rennibekkir, leirbrennslu-
ofn, leir og gleijungar og þangað komu marg-
ir starfsmenn sem höfðu áhuga á leirlist. Það
sem þó vantaði var einhver sem gat leiðbeint
fólki í leirkerasmíði. Helgi var þess vegna
beðinn um að halda námskeið fyrir vinnufé-
lagana og varð þetta strax mjög vinsælt nám-
skeið.
Eftir þijú ár í verksmiðjunni var Helgi
Morgunblaðið/Ann-Sofie Axelsson
AÐ VINNA lengi við hvern hlut er ekki
aðferð Helga. Hann vinnur hratt og rennir
auðveldlega 50 könnur á klukkutíma.
búinn að fá nóg af tilbreytingarlausri vinn-
unni og langaði að snúa sér aftur að listinni.
Þegar Volvo þurfti að fækka starfsfólki ákvað
Helgi að grípa tækifærið og flytja sig frá
færibandinu til rennibekksins. Hann fór að
leita að húsnæði til að geta framkvæmt áætl-
un sína þ.e.a.s. að stofna fyrirtæki og halda
áfram sem leirkerasmiður. Helgi fann rúm-
góðan og bjartan sal í miðbæ Gautaborgar
og hóf undirbúning til að geta hafíð starfsem-
ina. Meðal annars hafði hann samband við
atvinnumiðlunina til að fá fjárhagslegan
stuðning til að stofna eigið fyrirtæki. Hann
lagði fram hugmynd sína um vinnustofu og
búð í þessum sal í miðbænum. Hugmynd
Helga vakti þó litla hrifningu hjá sérfræðing-
um atvinnumiðlunarinnar.
„„Leirkerasmiður? Það er enginn leirkera-
smiður í Gautaborg sem getur lifað af starfi
sínu,“ voru viðbrögðin. En þeir hafa ekki
hugmynd um hvað ég get. Ég hafði lifað af
mínu starfi í 260.000 manna þjóðfélagi - og
gat lifað góðu lífi. Af hverju ætti ég ekki að
geta lifað af starfinu hér? Bara í Gautaborg
býr hálf milljón rnanna," segir Helgi með
ákveðnum svip.
Atvinnumiðlunin í Gautaborg taldi hug-
mynd Helga vera vonlaust dæmi og vildi þess
vegna ekki hjálpa honum.
„En íslendingurinn lætur ekkert hindra
sig. Það var bara að byija. Ég var búinn að
taka þennan sal á leigu áður en ég fór að
tala við þessa karla,“ segir hann og brosir.
í ársbyijun 1993 tók Helgi við salnum í
miðbæ Gautaborgar og stofnaði fyrirtækið
HB Keramik. Hinum megin við götuna stend-
ur Dómkirkjan. „Leigan fyrir salinn er rúmar
70.000 íslenskar krónur á mánuði, að skattin-
um frádregnum. En leigan er þess virði,"
segir Helgi.
„Ef maður ætlar að lifa af þessu starfi,
verður maður að vera í miðbænum, maður
verður að vera þar sem fólkið er. Það þýðir
ekkert að vera í einhveiju úthverfi."
Ööruvisi vinnuaðstæóur
Vinnuaðstæðumar í Gautaborg eru allt
öðmvísi en heima í Reykjavík þar sem Helgi
vann heima hjá sér og tók á móti pöntunum
gegnum síma. Framleiðslan var ekki heldur
eins ijölbreytt og hún er í dag. Hann bjó til
fáa hluti, mest könnur og diska, en gerði
mörg eintök af hverri gerð. Núna býr hann
til alls konar hluti, könnur og diska eins og
venjulega, en líka lampafætur, skálar og
blómavasa.
„Hérna er ég með opna verslun og stóra
glugga. Ég er við rennibekkinn svo að fólk
getur horft á mig vinna. Það er allt svo opið
og ég er með miklu fleiri liti í framleiðslunni
og get tekið fleiri pantanir. Ég er í svo miklu
nánari samvinnu við viðskiptavinina. Það ger-
ir starfið svo lifandi og skemmtilegt."
Helgi tekur á móti pöntunum og býr gjarn-
an til leirmuni að ósk viðskiptavinanna. Hann
er listamaður með sérstakan stíl, en lætur
það þó ekki koma í veg fyrir aðalmarkmiðið
sem er að búa til fallega hluti sem fólk langar
í og getur notað.
„Hér eru mjög margir sem koma inn og
biðja um matardiska - stóra matardiska. Og,
jú, jú ég býð upp á það. Ég veit að ég get
búið þá til eins og að þeir séu verksmiðjufram-
Ieiddir. Þeir staflast upp 100 prósent. Ég
veit að það er enginn annar sem nennir að
búa þá til, margir eiga erfitt með að rerina
þá, svo ég býð upp á það, segir Helgi.
„Þegar maður hefur vinnustofu svona í
AFTUR ÞÝTT
- III. GREIN
I þrióju grein sinni um íslenskar bókmenntir á
dönsku fjallar ÓRN OLAFSSON um verk eftir
Halldór Laxness og yngri höfunda og víkur
einnig að Ijóöaþýöingum.
AMILLISTRÍÐSÁRUNUM
virðist nokkuð tilviljana-
kennt hvað þýtt er úr ís-
lensku á dönsku, með
einni undantekningu. Við
rekumst á eina bók eftir
Guðmund Friðjónsson,
sem þá var áberandi höf-
undur á íslandi, þ.e. smá-
sagnasafnið Sólhvörf: (Solhverv og andre
fortællinger) 1927.
, En nú ber mest á því, að farið er að birta
verk Halldórs Laxness á dönsku, fyrst
1934, og eftirfarandi hálfa öld koma nær
allar bækur hans út á því máli, skömmu
eftir að þær birtust á íslensku. Gunnar
Gunnarsson varð fyrstur til að þýða bók
eftir Halldór á dönsku, en það var Salka
Valka.
Raunar er skondið að sjá hverju Gunnar
sleppti við þýðinguna, en það er nær upp-
hafi sögunnar, hugsanir kýrinnar, þegar
hún sér Sölku Völku (í lok 6. kafla), „Kýr-
in [...] hætti að sleikja gömlu konuna og fór
aftur að gjóta augunum til Sölku Völku, því
hún var að hugsa um það hve gaman væri
ef nú væri kominn gróandi, og hún komin
út á víðan völl, og þar skyldi þessa stelpu
bera að af hendíngu: þá mundi nú vera
gaman að hlaupa hana uppi og reka í hana
krúnuna og þeyta henni svosem fjóra fimm
faðma útí loftið. Seinast gat hún ekki orða
bundist yfir þessum draumi og sagði með
sinni lundstirðu djúprödd eitthvað á þá leið
Halldór Laxness
að sú litla skyldi bara bíða við til vorsins.“
Þetta hefur Gunnari líklega þótt of langt
gengið frá allri raunsæishefð. En þetta er
fyrirboði þess hvernig Sölku er síðar tekið af
krökkunum í þorpinu, og forboði annarra
áfalla hennar þar, og fer að mínu mati vel á
því að hafa það í þessu fáránlega spaugi, fjarri
allri viðkvæmni.
Jakob Benediktsson þýddi svo bækur Hall-
dórs næsta aldarfjórðunginn, frá og með Sjálf-
stæðu fólki, sem birtist á dönsku þegar á
árunum 1935-6. Síðar tóku við Helgi Jónsson
og Erik Sonderholm. það er ekki aðeins að
magni sem Halldór Laxness yfirgnæfði alla
íslenska höfunda í Danmörku þessa áratugi.
Margvottaðar eru vinsældir bóka hans og hve
virtur og áhrifaríkur höfundur hann var, einn-
ig þar. Skáidsögur hans hrifu helsta bók-
menntafólk Dana, en ritgerðir hans og
ferðabækur líka, ekki síst Gerska ævintýrið,
1939. Þótt ótrúlegt megi virðast, þá eru vitn-
isburðir um að einnig í Danmörku var Halldór
áhrifamesti málssvari Stalíns, miklu fremur
en þeir virtu rithöfundar sem danski kommúni-
staflokkurinn átti á að skipa; Hans Scherfig,
Hans Kirk og fleiri. Uppgjör Halldórs við sta-
línismann, Skáldatími, birtist svo líka á dönsku
- og á fleiri málum - ári eftir útkomu á ís-
lensku, og var endurprentuð hvað eftir annað.
Líklega hafa þeir Halldór, Gunnar, Krist-
mann og Kamban þótt fullnægja þörfum
dansks bókamarkaðar fyrir íslenskar bækur
á árunum milli stríða. Aðrir íslenskir höfund-
ar virðast ekki hafa birst á dönsku fyrr en
eftir seinni heimsstyijöld. Sjálfsagt var lýð-
veldisstofnunin tilefni þess að út kom þýtt
smásagnasafn 1945; Islandske noveller. Þar
eru sögur eftir Einar Kvaran, Jón Trausta,
Þorgils gjallanda, Guðmund Friðjónsson,
Gunnar Gunnarsson, Guðmund Hagalín,
Halldór Laxness og Halldór Stefánsson.
Einnig áratugina eftir seinni heimsstyijöld
birtist fátt íslenskra bóka, fyrir utan verk
Halldórs Laxness. Eftir Guðmund Hagalín
birtist Móðir ísland 1947, eftir Guðmund
Daníelsson Á bökkum Bolafljóts 1949, en
tvær síðar, Húsið 1966 og Sonur minn Sin-
fjötli 1968. íslenskur aðall Þórbergs birtist
1955 undirtitlinum Undervejstil min elskede,
annað hefur ekki komið eftir hann. Einna
heimsfrægastur allra íslenskra rithöfunda og
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. NÓVEMBER 1997