Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1998, Blaðsíða 9

Peter Shapiro
Morgunblaðið/Golii
„Efég hefii komið til Bandaríkjanna fyrir tíu árum,
hefii allt gengið betur. Þá hefii ég verið einn af pessum
listamönnum sem komust undan ægivaldi Sovétríkj-
anna. En pegar ég kom pangað fyrir jjórum árum, var
ég bara einn af pessum rússnesku listamönnum. Eg
purfti að byrja ápví að sanna mig. En ég hef alla mína
ævi verið að byrja upp á nýtt. “
En þar kom að virtur myndhöggvari í
Moskvu, Mikhail Olenin, uppgötvaði Peter
þegar hann var aðeins sautján ára, réði hann
sem aðstoðarmann sinn og kenndi honum í
þrjú ár. Og Peter lét hendur standa fram úr
ermum. Hann hefur unnið til fjölda verð-
launa, bæði í Sovétríkjunum og utan, fyrir
verk sín, en þótt hann hafi hlotið viðurkenn-
ingu sem myndhöggvari, fylgdi því hvorki
auður né frami. Hann var eftir sem áður son-
ur njósnara og gyðinga. Árið 1984 vann hann
fyrstu verðlaun í samkeppni um höggmynda-
verk sem reisa átti í Irkutsk í Síberíu. „En
Valentin Rasputin bannaði mér að reisa
höggmyndina þar, þótt ég hefði unnið fyrstu
verðlaun,“ segir Peter. „Og þótt Rasputin
hafi viðurkennt að honum þætti verkið harla
gott, bætti hann við: „En hann er gyðingur
og við getum ekki leyft að verk hans standi í
Irkutsk.“„
Eftir námsdvölina hjá Mikhail Olenin var
Peter kallaður í herinn, þar sem hann var
fljótlega farinn að gera höggmyndir af hátt-
settum foringjum og fékk í framhaldi af því
vinnustofu hjá Dynamo-íþróttafélaginu. Til
ársins 1960 gerði hann höggmyndir af mestu
valda- og áhrifamönnum Sovétríkjanna, með-
al annars Lenín, Brezhnev og Zhukov og
frægustu íþróttamönnum landsins. frá 1963
til 1982 gerði hann höggmyndir af öllum
fremstu listamönnum landsins, meðal annars
tónskáldunum Sjostakovitsj og Novikov,
bijóstmynd af Tolstoj, Rostropvitsj, Beet-
hoven og Anatoly Karpov. Hann skorti aldrei
verkefni, en þeim fylgdi hvorki virðing né
fjármagn. Hann segist þó hafa haft góða
vinnuaðstöðu og átt fallegt heimili. Hann
fékk líka leyfi til að ferðast, kom m.a. til Is-
lands 1990 og aftur 1994 og vann brjóst-
myndir af nokkrum íslendingum, m.a. mynd-
ina af Halldóri Laxness sem er í húsi Eim-
skipafélagsins.
„En árið 1993 kom bandaríski sendiherr-
ann í Moskvu í heimsókn til mín á vinnustof-
una,“ segir Peter. „Hann spurði mig hvers
vegna ég_ tæki ekki bandarískan ríkisborg-
ararétt. Eg spurði hvernig ég gæti það og
sendiherrann svaraði: Ég skal bara athuga
það.
Það kom í Ijós að þegar móðir mín fór í
heimsókn til Bandaríkjanna í fyrsta sinn,
hafði hún endurheimt ríkisborgararétt sinn.
En hún hafði ekki hugmynd um það og þá
ekki ég. En þarna, þrjátíu árum seinna,
komst ég að því að ég ætti rétt á bandarísk-
um ríkisborgararétti, vegna þess að móðir
mín væri bandarískur þegn - og ég var búinn
að fá bandarískt vegabréf eftir fjóra mánuði.
Stuttu seinna kom ég til íslands og var með
sýningu hér. Síðan hélt ég til Bandaríkjanna
og settist þar að. Og konan mín fékk að flytja
til mín stuttu síðar."
Hef alltaf verlð að byrja wpp á nýtt
I Bandaríkjunum hefúr Peter nú þegar gert
fjölda verka af viðskiptajöfrum og stjómmála-
mönnum. Honum hefúr verið boðið í Hvíta
húsið til að hitta A1 Giore og til stendur að hann
geri bijóstmynd af honum. Peter segist
ánægður í Bandaríkjunum. „Það land er alger
andstæða þess sem ég ólst upp og lifði við í
Sovétríkjunum," segir hann.
En er ekki erfítt að byrja upp á nýtt, maður
á sjötugsaldri?
„Ef ég hefði komið til Bandaríkjanna íyrir
tíu árum, hefði allt gengið betur. Þá hefði ég
verið einn af þessum listamönnum sem komust
undan ægivaldi Sovétríkjanna. En þegar ég
kom þangað fyrir fjórum árum, var ég bara
einn af þessum rússnesku listamönnum. Ég
þurfti að byija á því að sanna mig. En ég hef
alla mína ævi verið að byija upp á nýtt. Og
þetta er ekki spuming um að byija eða enda.
Ég er listamaður og listamenn setjast aldrei í
helgan stein, þeir vinna fram í andlátið.“
En hvað geturðu sagt mér um það verk sem
þú vilt reisa á hringtorginu við Höfða?
„Upphaflega hugmyndin var að reisa það í
þessum þremur borgum; Washington,
Reykjavík og Moskvu. Hins vegar hefur hug-
myndin tekið miklum breytingum í Was-
hington. Þar er meiningin að reisa fimm hæða
hús þar sem hver þjóð sem hefur þurft að þola
kúgun kommúnismans hefur einn sal. Þetta
hús er hringlaga og verður tileinkað minningu
fómarlamba þessarar hugmyndafræði. Á jarð-
hæðinni verður verkið mitt fyrir miðju.“
Þetta verk er hringlaga og í miðjunni er
pendúll. Öðrum megin er grænt gras, frjósamt
land og þar stendur marmaraskúlptúr. Hinum
megin er allt svart, sviðin og spmngin jörð og
þar verður skúlptúr með mynd sem ég gerði
árið 1983 og heitir „Fómarlamb kommúnism-
ans“. Þetta er mynd af tærðum manni og and-
lit hans er afmyndað. Fætur hans eru hlekkj-
aðir með gaddavír - en hann heldur kveri Sta-
líns upp að hjartanu. Það var nefnilega svo
meridlegt að það var alveg sama hvemig var
farið með þessa þjóð, hún hélt áfram að virða
boðskap Stalíns. Hún þorði ekki annað.
En öðram megin á pendúlnum verður mín
útgáfa af „Hugsuðinum“ eftir franska mynd-
höggvarann Rodin og hinum megin verður
sovéski visindamaðurinn og Nóbelsverðlauna-
hafinn Sakharov. Þeir verða með annan fótinn
á svarta fletinum, hinn á þeim græna.
„Þetta verk er táknrænt fyrir þá ólíku
heima sem mannkynið hefur lifað í. Annar
helmingurinn hefur búið við lýðræði, hinn við
alræði. Og alræðið hefúr ekki skilið neitt eftir
sig nema sviðna jörð og fólk sem er rúið
mannlegri reisn.“
Að höndla nelstann
Peter hefur áður gert mynd af Sakharov -
og reyndar er það ein frægasta höggmyndin
hans. Þar er höfuð Sakharovs, hálslaust en
hvílir á höndum hans. )fAndlitið er spegill sál-
arinnar,“ segir Peter. „Ef þú hefur afrekað
eitthvað í lífinu, endurspeglast greind þín i
andlitinu. I hvert sinn sem ég geri höggmynd
er það þessi þáttur sem ég vil ná.“ Og reynd-
ar er Peter svo næmur á þann innri mann
sem viðfangsefni hans hefur að geyma - og
möguleika hans - að oft á tíðum hefur hann
gert höggmyndir af fólki sem seinna meir
varð frægt. „Það er stundum hægt að sjá
neista framtíðarinnar í fólki,“ svarar hann af
lítillæti þegar hann er inntur eftir þessu.
Þegar hann er spurður hvers vegna hann
hafi valið að ganga braut raunsæisins í högg-
myndalist sinni, segir Peter: „Það er of auð-
velt að gera afstrakt skúlptúra. Annaðhvort
kann listamaðurinn ekki að búa til raunsæis-
verk, eða þá að hann vill vekja á sér athygli.
Raunsæið er skiljanlegra - en þegar þú ert
að gera verk til skreytingar, eða sem hönnun-
argrip, þá notarðu afstraktform."
Um framtíðina segir Peter: „Ég ætla að
búa áfram í Bandaríkjunum. Þar era núna
uppi hugmyndir um að gera kvikmynd um
fjölskyldusögu mina. Fyrir nokkrum áram
gerði rússneskur kvikmyndaleikstjóri
tveggja þátta mynd um mig; annars vegar
æsku mína, hins vegar fullorðinsárin. Myndin
hetir „Jámtjaldið“ og var leikin af rússnesk-
um leikuram. Hún hefur verið sýnd í Banda-
ríkjunum og svo bíðum við og sjáum til með
framhaldið."
Ein spuming að lokum: Þú áttir bandaríska
móður og hefur núna búið í Bandaríkjunum í
fjögur ár; hvers vegna talarðu ekki ensku?
„Ég talaði ensku fyrstu fimm ár ævinnar -
og bara ensku. En þegar foreldrar mínir vora
handteknir, fékk ég þvílíkt áfall að ég týndi
enskunni. Það hreinlega lokaðist fyrir þetta
tungumál hjá mér. Ég get ekki lært það. Ótt-
inn lokaði fyrir þann möguleika. Og það tók
mig langan tíma að læra rússnesku."
Það er ekki lengur til setunnar boðið. Peter
staldrar aðeins stutt við hér á landi í þetta sinn
og á eftir að „bronsa" höggmyndirnar sem
hann kom til að afhenda. Hann segist hafa
gleymt að taka með sér mynd af líkaninu af
útilistaverkinu sem hann vill reisa við Höfða,
sýnir mér það á myndbandi og nú er bara að
vona að þetta verk verði að veraleika hér - því
það er ótrúlega magnað og áhrifaríkt
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 24. JANÚAR 1998 9