Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1998, Blaðsíða 6

,1
KARLAR HRÆDDIR
VIÐ INNSÆI KVENNA
EG HEF haft gaman af því að lesa
hin fomu Eddukvæði eða síðan
ég fór að geta skilið íslenskuna
sæmilega. Pegar ég loksins var
kominn með vald á málinu og gat
farið að lesa þyngri texta þá opn-
aðist fyrir mér alveg nýr heimur.
Þetta var eins og að opna kampa-
vínsflösku - búmm. Pá hófst ferðalag mitt inn
í sál íslands og á því ferðalagi er ég enn.“ Pað
má sjá á andliti Baltasars sem ljómar í vetrar-
sólinni sem skín inn um gluggann
að ferðalagið er athyglisvert. Við
sitjum við voldugt eikarborð inni í
stofu hjá Baltasar og konu hans,
Kristjönu. Það er hljótt í stofunni
en í garðinum fyrir utan leika sér
þrír hundar. Öðra hvoru gelta þeir
eða krafsa í hurðina því þeir vilja
komast inn í hlýjuna. Baltasar held-
ur áfram að ræða um hugðarefni
sitt, Eddukvæðin, og þau áhrif sem
hann hefur orðið fyrir af þeim. „Ég
hef sótt myndefni mitt meðal ann-
ars í goðafræðina. Ég hef málað
jötna og þursa og nú eru það kvení-
myndimar eins og þær birtast í
kvæðunum sem leita á mig hvort
sem það eru dísir, nomir, valkyrjur,
völvur, skjaldmeyjar eða gyðjur.
Petta eru sterkar konur sem gátu
haft örlög karlanna í hendi sér.
Ágætt dæmi um þetta eru fylgj-
umar. Þær birtust annaðhvort í líki
kvenna eða dýra. Þegar seiðkonan
Þórveig er að deyja þá kemur hún
að skipi Kormáks í líki hvals. Fylgj-
umar brugðu sé einnig í fálkalíki og
stundum lánuðuðu þær haminn sinn
til þess að sá hinn sami gæti unnið
hetjudáð en sálin birtist í hamnum.
Egyptar og fleiri þjóðir nota öminn
til að túlka sálina. Fylgjan verndaði
þann sem hún fylgdi og birtist hon-
um á dauðastundinni. Fylgjurnar
vom stundum kallaðar hamingja
þeirra sem þær fylgdu.
Valkyrjumar em í nánu sam-
bandi við æðsta guðinn, Óðin. Sam-
kvæmt beiðni hans velja þær þá
sem eiga að falla í bardaga og verð-
launa þá sem vinna sigra. Dísir og
nomir ákveða örlög manna, sér-
staklega era nomimar magnaðar.
Þær ráða því sem þegar hefur
gerst, er yfirvofandi eða gerist í
framtíðinni, samanber örlaganorn-
imar þrjá við Urðarbrann, þær
Urði, Verðandi og Skuld. Það sem
er sammerkt með þessum kvení-
myndum er að í stað krafta beita þær
kænsku. En þótt þær séu örlagavaldar mega
þær sín lítils gegn illum örlögum eins og kem-
ur fram í Eddukvæðunum.
Hinn norræni og suður-evrópski menning-
ararfur á það sameiginlegt að konan stendur
jafnfætis karlinum. I trúarlífi Suður-Evrópu-
búa er María jafnrétthá Jesú. I heiðni þurfti
Óðinn, æðsti guðinn, að leita til völvunnar til
að láta hana segja sér um framtíðina eins og
kemur fram í Völuspá." Baltasar talar hratt
og ákaft upphafinn af viðfangsefninu. Stund-
um er svolítið erfitt að skilja hann en oftast
tekst honum ágætlega að koma orðum að því
sem hann vill segja. Hann kvartar þó undan
því að það sé erfitt að finna lýsingarorð á ís-
lensku yfir þessar kvenímyndir. „Þetta era
fullþroska konur. Þær hafa sterkar tilfinning-
ar. Þær eru kappsfullar, eggja menn til dáða
og hvetja til mannvíga. Sumar hafa seiðkraft.
Þær láta þó ekki allar jafn mikið að sér kveða
en hugsa því meira.“
Túlkar innra líf ki
Hin margbreytilega ímynd konunnar eins og hún birtist
í Eddukvæðunum er viðfangsefni Baltasars á málverka-
sýningu hans í Gerðarsafni í Kópavogi. Þetta er óður til
hinnar fullþroskuðu konu, segir listamaðurinn í viðtali
við HILDI EINARSDOTTUR.
Morgunblaðið/Kristinn
BALTASAR: Ég er vanur að mála í dempuðum litum en í þessum nýju myndum sem ég sýni í
Gerðarsafni nota ég mjög sterka liti.
Ég sá þessar kvenímyndir enn skýrar fyrir
mér þegar ég hafði lesið bók sem fjallar um
þetta efni,“ segir hann og ýtir til mín doðranti
sem ber heitið „Old Norse Images of
Women.“ Höfundurinn er Jenny Jochen pró-
fessor í sögu við Towson háskóla í Bandaríkj-
unum. „Hún lýsir vel þessum kvenímyndum
og þar kemur glöggt fram hve þær eru sterk-
ar í öllum sínum margbreytileika. Það sem
kom mér á óvart við þetta viðfangsefni er að
ég þekki konur sem era samsettar úr ýmsum
þeim eðlisþáttum sem þessar kvenímyndir
búa yfir. Ég hef séð ýmsa þessa skapgerðar-
þætti hjá konu minni, dætram, systram og
vinkonum." Baltasar er örlítið kíminn á svip-
inn þegar hann segir þetta.
- Er þetta þá mjög persónuleg sýning?
„Já, það má þekkja þama ákveðnar konur á
því hvernig þær bera sig og á andlitsdráttun-
um. Ég er þó ekki í þessum myndum að lýsa
ytra útliti kvenna heldur er ég að túlka innra
líf þeirra. Til þess nota ég ekki aðeins formið
heldur einnig litina,“ heldur hann áfram. „Ég
er vanur að mála í fremur dempuðum litum
en þurfti að breyta litakerfinu hjá mér til þess
að geta túlkað fjölbreytileikann og ég nota
mjög sterka liti. Þetta er spennandi eins og að
tala við gamla vini sem maður hefur ekki hitt
lengi.“
- Ha, talarðu við litina?
„Já, ég segi kannski þú ert of kaldur, ég
ætla að breyta þér, eða eitthvað álíka!“
- Eru myndimar á sýningunni í Gerðar-
safni frábrugðnar fyrri myndum þínum að
einhverju öðra leyti?
„Litirnir í myndunum eru þynnri, þess
vegna era þessi verk gagnsærri og tærari.
Fram til þessa hafa málverkin mín verið
áferðarmikil og mjög efniskennd.“
Baltasar segir að það sem einkenni konur
sé hve þær era sterkar andlega. „Konan mín
til dæmis er valkyrja, sverð mitt og skjöldur.
Konurnar, þær bjarga sér alltaf. Það sem mér
finnst verst er að nútiminn hefur afskræmt
ímynd þeirra. Kemur það gleggst fram í aug-
lýsingum. Þar er búin til af þeim skrípamynd
sem er bæði kraftlaus og geld. Sjálfar hafa
þær búið sér til grímu til að standast kröfur
umhverfisins þar sem lögð er áhersla á ytri
fegurð. Það sem inni fyrir býr gleymist allt of
oft en á þeim verðmætum byggir konan líf sitt
líkt og kvenímyndirnar í Eddukvæðunum.
í miðaldabókmenntum töluðu karlmenn um
konur sem nornir og seiðkonur. Þeir vora að
benda á að konumar hefðu sitthvað sem þeir
réðu ekki við. Margar konur gera sér grein
fyrir þessum þáttum í eðli sinu og finnst mér
að þær ættu að treysta meira eðlisávísun
sinni. Karlarnir era nefnilega hræddir við
innsæi þeirra og vilja helst sjá þær klæddar
bikini í eilífri fegurðarsamkeppni.“
- Þú talar eins og svæsinn femínisti!
„Ég á tvær dætur svo ég veit hvað ég er að
tala um. Ég hef ekki leitast við að gera þær að
þægilegum, litlum píum heldur höfum við Kri-
stjana lagt á það áherslu að þær hafi skoðanir
og láti þær í Ijós. Konur tjá sig betur en karl-
ar.“
Varð sextugur um daginn
Fyrir þá sem ekki vita fæddist Baltasar í
Barcelona á Spáni 9. janúar 1938 og varð því
sextugur í nýliðnum mánuði. Hann var 23 ára
þegar hann kom fyrst hingað til lands. Á þess-
um tíma ríkti mikil ólga í spænsku þjóðlífi.
Franco var að styrkja stöðu sína meðal ann-
ars með bandalagi við kirkjuna. Á alþjóða-
vettvangi var hann undir verndarvæng
Bandaríkjanna. Menningarlífið var hneppt í
fjötra. Sérstaklega urðu Katalóníubúar fyrir
barðinu á falangistum en Baltasar er af rót-
grónum katalónskum ættum í móðurætt en
franskur í fóðurætt. Faðir hans var efnaverk-
fræðingur og hafði með höndum eigin rekst-
ur. Borgarastyrjöldin hafði skilið eftir sig sár
sem seint ætluðu að gróa. Þjóðin var sundruð,
vinir sundraðir og fjölskyldur líka. Allir tor-
tryggðu alla.
„Við sem bjuggum í Katalóníu voram engir
fasistar. Það var því engin framtíð fyrir mig
þar,“ segir hann þegar ég spyr hann um ör-
lagavalda úr fortíðinni. Afi minn
sem var þekktur andófsmaður var
kominn í útlegð til Mexíkó. Þar eð
ég bar nafn hans átti ég erfitt upp-
dráttar. Og ég gat ekki hugsað mér
að beygja mig og sveigja fyrir fal-
anagistum. Því var ekki um annað
að gera en að fara í burtu. Það voru
örlög margra af minni kynslóð.
Flestir fóru til Þýskalands því þar
var vinnu að hafa. En það var litið
niður á innflytjenduma og talað um
gastarbeiters í niðrandi tóni. Marg-
ir fóra til Suður-Ameríku. Ég gat
ekki hugsað mér að fara þangað því
mér fannst það of langt frá Evrópu.
Suður-Ameríkubúar voru líka lok-
aðir menningarlega.
Ég hafði heyrt að það ríkti mikið
lýðræði á Norðurlöndum. Ég
kynntist íslenskri stúlku á Spáni
sem lýsti landinu svo vel og ég vissi
að þið voruð fullir af frelsisþrá líkt
og við Katalóníubúar. Ég kom því
hingað ásamt bróður mínum, Jo-
han. Við fengum hér strax vinnu á
fiskiskipi sem hásetar og þénuðum
vel. Við vorum nýkomnir úr hernum
og voram vel á okkur komnir líkam-
lega svo að við gátum staðist vinnu-
álagið. Það sem hreif mig þó ekki
síst var þetta óendanlega ljós sem
lýsir ykkur á sumrin allan sólar-
hringinn. Birtan er mitt verkfæri ef
svo má segja. Það var þó ekki fyrr
en ég hafði dvalið hér í nokkur ár
og kominn með vald á tungumálinu
að ég fór að kynnast þjóðinni að
einhverju ráði.“
Hugmyndirnar sífellt ad
verða óhlutbundnari
Það má ef til vill segja að
Baltasar sé orðinn íslenskari en
margur innfæddur íslendingurinn
enda segist hann hafa lagt sig fram
um að kynnast íslendingum og af
þeim hafi hann lært margt. „Ég
ákvað líka að finna mér þjóðlega
íþrótt til að stunda þar sem ég gæti
kynnst bæði landi og þjóð. Varð hesta-
mennskan fyrir valinu. Á hestum hef ég ferð-
ast mikið um landið. Mér hefur fundist ég
læra meira af því að hitta skemmtilegan
bónda en að sitja í háskóla. Kynni mín af land-
inu hafa ekki aðeins mótað mig sem listamann
heldur líka sem persónu."
Eitt finnst honum þó slæmt í fari Islend-
inga og það er hve sýn þeirra á fagurfræðileg
efni er þröng. „Mér finnst íslendingar ein-
blína of mikið á franska menningu,“ segir
hann. „Það er gott og blessað. En hér vita
menn lítið um endurreisnarstefnuna, spænska
myndlistarhefð eða þá suður-amerisku. Ara-
bísk list er líka afar töfrandi svo og miðalda-
list að ekki sé minnst á gotneska list eða
barokklist." Hann telur á fingram sér. „Þegar
ég kom hingað var lítil virðing borin fyrir
teikningunni. Hér máluðu menn nær ein-
göngu afstrakt."
- Hvernig féllst þú í kramið?
„Ég málaði fígúratívt svo ég fékk ekki góð-
ar viðtökur hjá starfsbræðrum mínum en al-
menningur tók mér vel. Fyrir mig var annað-
hvort að laga mig að ríkjandi viðhorfum eða
láta þau lönd og leið og það gerði ég. Það er
hér eins og erlendis að myndlistin hefur verið
gerð að sértrúarbrögðum. Þeir sem eru ekki á
sömu skoðun eru útilokaðir frá sýningarað-
stöðu og styrkjum. Islendingar era ekki einir
um svona klíkustarfsemi, hún þekkist vel er-
lendis. Þar eru það galleríin sem ráða ferð-
inni. Hér eru það opinberar stofnanir sem
með styrkveitingum sínum mismuna fólki.
Ég hef alltaf verið á móti listamannalaun-
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. FEBRÚAR 1998