Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1998, Blaðsíða 19

Norræn myndlist í Nútímalistasafninu í París
FRÁ MUNCH UM
KIRKEBY TIL BJARKAR
París. Morgxinblaðið.
NORRÆN myndlist frá þessari öld fyllir sali
Nútímalistasafns Parísar, Musée de l’Art
Moderne de la Ville de Paris, fram yfir miðjan
maí. Sýningin Visions du Nord var opnuð í
gær, fóstudag, að viðstöddu margmenni. Fólk
kom til að sjá verk gamalla meistara eins og
Edvards Munchs, Aksells Gallen-Kallelas og
Augusts Strindbergs; sérsýningu á verkum
Danans Pers Kirkebys og svo myndir ungra
listamanna frá Norðurlöndum.
I þessum þriðja þætti sýningarinnar eru
verk eftir nokkra íslendinga: Önnu Guðjóns-
dóttur, Björk Guðmundsdóttur, Hannes Lár-
usson, Ólaf Elíasson og Porvald Þorsteinsson.
Fleiri íslenskir listamenn taka þátt, því tais-
vert er um að fólk sýni í sameiningu. Þannig
fer Björk að með myndbandsinnsetningu
sína, Jeremy Dellers og Mika Vainio. Sömu-
leiðis Hannes, Anna og Þjóðverjinn Till
Krause, sem skiáfuð eru fyrir myndbanda-
hópi. í honum eru einnig Inga Svala Þórsdótt-
ir, Kristinn G. Harðarson og Valborg Salóme
Ingólfsdóttir, svo íslensku listamennimir séu
nefndir.
Ýmsar uppákomur verða í tengslum við
sýninguna; tónleikar, fyrirlestrar og kvik-
myndasýningar. Allt tekur þetta mið af þeirri
stefnu safnsins að varpa ljósi á uppruna og
þróun nútímalistar í Evrópu. Belgísk list frá
20. öld hét sýning safnsins 1990, þýskur ex-
pressjónismi var tekinn til skoðunar 1992 og
nákvæmni í hollenskri fagurfræði árið 1994.
Nú, þegar kemur að Norðurlöndunum
fimm, þykir hæfa að byrja um aldamót, taka
svo einn listamann út úr og gefa loks glæný
sýnishorn. „Ljós heimsins, ljós himinsins" er
yfirski'ift sýningar gömlu verkanna, en þar
eru myndir Carls Frederiks Hills og Helene
Schejerfbeck auk þeirra sem áður er getið.
Yfirlitssýningin á verkum Kirkebys heitir
„Kristöllun" og er hugsuð sem eins konar brú
milli aldamótafólksins og þess yngra. Kirke-
by, sem stendur nú á sextugu, sýnir meðal
annars nýja myndröð og stóran skúlptúr úr
múrsteinum.
„Andvökunótt“ eða nuit blanche er líklega
réttnefni á þeim þætti sýningarinnar sem
vekur hvað mesta forvitni. Um tuttugu full-
trúar norrænna myndlistarmanna af yngri
kynslóð nota ýmsa miðla; teikningu, málverk,
ljósmyndun, myndband og innsetningu eða
röðun í rými. Þess vegna fær fólk sem er
þekktara fyrir annað en myndlist að fljóta
með. Björk er íslenska dæmið um þetta og frá
Finnlandi má frægan nefna kvikmyndagerð-
ai'manninn Aki Kaurismaki.
Sýningin stendur til 17. maí og er opin frá
kl. 10-17.30 virka daga, nema mánudaga, og
frá 10-18.45 um helgar.
Nútímalistasafnið er í 16. hverfi Parísar,
við Avenue Wilson númer 11 (metró Alma
Marceau). Fyrh' frönskumælandi er vert að
huga að heimsóknum með leiðsögumanni,
upplýsingar um þær fást á safninu.
Morgunblaðið/Golli
ÓLAFUR Halldórsson, Jónas Ingimundarson og Jóhann Sigurðsson hlutu
Menningarverðlaun VIS.
MENNINGAR-
VERÐLAUN VÍS
FORSETI íslands, Ólafur Ragnar Gríms-
son, afhenti á fimmtudag Jónasi Ingi-
mundarsyni píanóleikara, Ólafi Halldórs-
syni framkvæmdastjóra og Jóhanni Sigurðs-
syni framkvæmdastjóra Menningarverðlaun
VIS við athöfn í Listasafni íslands. Menning-
arsjóður VÍS var stofnsettur 19. maí 1995.
Formaður sjóðsstjórnar er Kjartan Gunnars-
son.
I tilkynningu Menningarsjóðs VÍS segir:
Jónas Ingimundarson hlaut eina milljón
króna fyrir afrek á tónlistarsviðinu. Jónas
lauk námi við tónlistarháskólann í Vínarborg
1970 og hefur síðan unnið fjölbreytileg tón-
listarstörf. Hann hefur haldið mikinn fjölda
tónleika hérlendis og erlendis, ýmist einn eða
með öðrum, jafnt einsöngvurum sem sinfóníu-
hljómsveitum og kórum, skipulagt og stýrt
umfangsmiklu fræðslustarfi á tónlistarsviðinu
fyrir börn og fullorðna, unnið mikilvægt starf
við söfnun og skráningu íslenskrar tónlistar
og unnið að framfaramálum fyrir tónlistar-
menn. Auk þess hefur Jónas leikið fyrir út-
varp og sjónvarp og inn á íjölmargar hljóm-
og geislaplötur.
Ólafur Halldórsson, framkvæmdastjóri
Fiskeldis Eyjafjarðar á Akureyri, hlaut 500
þúsund krónur fyrir störf sín að lúðueldi.
Ólafur er fiskifræðingur að mennt og starfaði
áður sem vísindamaður hjá Hafrannsókna-
stofnun.
Fiskeldi Eyjafjarðar var stofnað 1987 og
hefur frá upphafi verið forystufyi-irtæki á
sínu sviði í heiminum. A síðasta ári voru fram-
leidd um 300 þúsund lúðuseiði í heiminum,
þar af 60 þúsúnd í eldisstöðvunum í Eyjafirði.
Fyrirtækið hefur stundað umfangsmiklar
rannsóknir og er í alþjóðlegu samstarfi.
Jóhann Sigurðsson, framkvæmdastjóri
bókaútgáfunnar Leifs Eiríkssonar, hlaut 500
þúsund krónur fyrir bókmenntastörf. A veg-
um útgáfunnar, sem stofnuð var 1993, hefur
verið ráðist í það stórvirki að gefa íslendinga-
sögurnar út á ensku og er það jafnframt í
fyrsta skipti sem sögurnar koma út á erlendu
máli. The Complete Sagas of Icelanders 1-V
er í fimm þykkum bindum, alls 2.300 blaðsíð-
ur. Yfir 50 manns unnu að verkinu, þar af
þrjátíu þýðendur frá sjö löndum í þremur
heimsálfum.
RIDDARAHÚSIÐ í Stokkhólmi - vettvangur fyrstu almenningstónleika í Svíþjóð.
HINN SÆNSKI
HÁNDEL
TÓIVLIST
Sfgildir diskar
ROMAN
Johan Helmich Roman: Sinfóníur í g, D, B, F, G,
e, E & G (BeRI nr. 30, 24, 11, 10, 9, 22, 3 & 15.)
Jaap Schröder og Barokksveit Drottningar-
hólms. Musica Sveciae MSCD 418. Upptaka:
DDD. Útgáfuár: 1990. Lengd: 62:02.
Verð (Japis): 1.499 kr.
sinfóníur hans af lagrænni andagift og
rytmískri orku. Jaap Schröder (kunnur hér á
landi af Skálholtstónleikum) og hin frábæra
Drottningarhólmssveit auka enn á þokka
verkanna, og hljóðritunin er silfurtær.
Þó saknar maður eins, hér sem víðar á
„HIP“-upptökum seinni ára: ögn meiri styrks
í neðri strengjum. Innraddir eru ívið of veik-
ar, eins og hlýtur að leiða af strengjaáhöfninni
7.5.3.3.2, og hefði verið jafnai'a að nota t.d.
7.6.5.42.
LÍKT og aðrar Norðurlandaþjóðir komust
Svíar seint á blað í fögi'um tónmenntum, og
framan af einkum með innflutningi þýzkra
smámeistara. Þó eignuðust þeir þegar á 18.
öld eitt tónskáld úr eigin röðum: Johan
Helmich Roman (1694-1758), „föður sænskr-
ar tónlistar".
Um ævi Romans er lítið vitað. Hann dvaldi
nokkur ár í Lundúnum og kynntist m.a.
Handel, enda hitt auknefnið, „hinn sænski
Hándel", auðheyrilega ekki með öllu úr lausu
lofti gripið. 1727 var hann orðinn
hirðhljómsveitarstjóri í Stokk-
hólmi, og á ferðalagi suður um
álfu 1735-37 tileinkaði hann sér
nýjustu tónlistarstrauma tímans,
svo sem „galant“ stefnu Frakka,
eins og heyi'a má hér og þar í
þessum sinfóníum - líklega með
þeim fyrstu er samdir voru á
Norðurlöndum.
Roman varð mikill frumkvöð-
ull í sænsku tónlistarlífi. 1731
innleiddi hann fyrstur Svía al-
menningshljómleika, aðeins fá-
um árum eftir að fyrirbrigðið leit
fyrst dagsins ljós á Englandi og í
París, efldi tónlistarmenntun og
þýddi fræðirit um tónlist. Varð-
veitzt hafa fjölmörg tónverk eftir
hann, þó að tímasetning þeirra sé enn óljós.
Sinfóníurnar bera með sér að vera sprottnar
úr nýtilkomnu umhverfi hlustenda og áhuga-
hljómlistarmanna úr röðum aðals og efnaðra
borgara, og 4. og 5. áratugirnir því líklegasta
tilurðarskeið þeirra.
Sinfóníutóngreinin var þá splunkuný af nál-
inni. Hún átti sér rætur í ítalska óperufor-
leiknum, sem farinn var að lifa sjálfstæðu lífi
utan óperuhúsanna. Gaf hið nýja form hugar-
fluginu ólíkt meira svigrúm en barokkdansa-
svítan og höfðaði jafnframt til breiðari hlust-
endahóps en hin hefðbundna „hofferðuga"
tónlist, um leið og borgarastéttin fór að láta
meira að sér kveða. Bendir flest til að sinfóní-
ur Romans hafi hitt í mark enda hljómuðu
þær í sænskum tónleikasölum allt fram á 9.
áratug aldarinnar, þegar vínarklassíkin komst
í öndvegi.
Nútímahlustendur ættu að kunna að meta
hið spræka hugvit Romans. Og þó að hinn
sænski Hándel jafnist eins og gefur að skilja
ekki alltaf á við Saxann mikla, leiftra margar
KRAUS
Joseph Martin Kraus: Soliman II. Hoel (S), Ör-
tendahl-Corin (S), Wallström (Bar), Morgny (T.)
Kór & hljsv. Konunglegu sænsku óperunnar u.
stj. Philips Brunelle. Virgin Classics VC 7
91496-2. Upptaka: DDD, Stokkhólmi 3/1991.
Útgáfuár: 1992. Lengd: 63:50. Verð (Japis):
1.690 kr.
Jaap Schröder
Soliman II eller de tre Sultaninnorna
(1789) er safnarafágæti - svonefnd „gústöfsk
Tyrkjaópera" frá stjórnarárum
Gústafs III (1773-92), einu
merkasta menningarblómaskeiði
Svíþjóðar. Sögusviðið - Tyrkland
- var búið að vera í tízku á óperu-
fjölum sunnar í álfu á annan ára-
tug; eitt fyrsta dæmi um evr-
ópskan áhuga á „frumstæðum“
þjóðum, auk þess sem kvenna-
búrsmál þóttu góðborgurum
krassandi risqué.
Brottnámið úr kvennabúrinu
eftir Mozart kemur auðvitað upp
í hugann, en hún var raunar að-
eins ein af mörgum Tyrkjaóper-
um tímans. Hitt er sérkennileg
tilviljun, að framlag Svía til
greinarinnar skuli vera eftir höf-
und sem lifði svotil nákvæmlega á
sama tíma og Mozart. J.M. Kr-aus (1756-92)
fluttist norður frá Mið-Þýzkalandi 22 ára
gamall og vakti eftirtekt konungs með óperu
sinni Proserpin 1781. Áður en skammri ævi
hans lauk, tveim mánuðum eftir að konungur
var myrtur á grímudansleik, hafði hann hasl-
að sér völl sem fremsta tónskáld Svíþjóðar á
seinni hluta 18. aldar.
Eiginlega er Soliman II hvorki ópera né
Singspiel, heldur leikrit með tónlist. Töluðum
texta er hér sleppt, og því harla lítið eftir af
söguþræði fyrir hlustandann. Það gerir þó
minna til, enda tiltölulega þunnur þrettándi
um vál Tyi'kjasoldáns á eiginkonuefni meðal
þriggja stríðandi búrkvenna sinna. Það sem
stendur upp úr er tónlistin - aldeilis litskrúð-
ug blanda af vínarklassík og „exótisma," mik-
ið til instrúmentöl (marsar, dansar og ball-
ettar) og víða frumlega orkestruð. Þótt ein-
söngur einkum karlanna sé svolítið viðvan-
ingslegur, er hljómsveitarflutningur sérlega
hrífandi, og upptakan þétt og skýr.
Ríkarður Ö. Pálsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. FEBRÚAR 1998 1 9