Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1998, Blaðsíða 8

DRAUMEY
ARADÓTTIR
FIMM
VÖRÐUR
Lífsandi þinn greyptist í sál mína
og saman lögðum við gangstíg
ástarinnar upp fjallið.
Þar til tindinum var náð.
Síðustu sólargeislamir breiddu
gullhúfur næturinnar yfir
glókollana beggja vegna skálans
og struku blíðlega fætur okkar
og vörðurnar fimm.
Sjö dagar og sjö nætur
en svo fórstu
og einstigið leiddi mig örugglcga
skref
fyrir skref niður í djúpt og skugg-
sælt
gljúfrið. Þar sem fossinn
innsiglaði söknuð minn.
Vinur, með þér skynjaði ég
skapaði og fann til.
I sjö daga og sjö nætur.
Ogfann
tilgang lífsins fara staðföstum
höndum um tárvotan
huga minn: Lífið
er til að lifa því.
ENGILRÁÐ ÓSK
ÁSTIN ER
EINS OG
LAUFGAÐ
TRÉ
Þegar laufin falla af trjánum
á haustin
er það eins og einhver
hafi glatað ástinni
misst hana frá sér
og hann brotnar niður
Þegar regndropar falla af trjánum
tiljarðar
er það eins og einhver gráti
gráti yfir ástinni
sem hann hefur glatað
og að lokum
dettur hann niður
ogdeyr
En þegar laufm byrja aftur að
spretta
er lífið yndislegt.
Ástin verður eins og þegar blóm
blómstra á vorin.
Sprettur upp aftur
og aftur
ár eftir ár
og þegar ástin kemur aftur inn í líf
okkar
eins og sumar
bros, lífsgleði
og að lokum
gerir hún
eins og blýflugurnar og blómin
nýtur ásta
Náttúran er yndisleg
kennir okkur mönnunum
að njóta.
En
hvernig væri lífið án ástar?
Ég veit svarið.
Eins ogrotnandi tré
sem stendur úti íhomi
og öllum er sama um.
Höfundurinn er skólanemandi ó [safirði.
BROT ÚR BÓKMENNTASÖGU SPÁNAR 1
y
„SPANN ER FJALL MEÐ
FEIKNASTÖLLUM"
EFTIR BERGLINDI GUNNARSDÓTTUR
Hadrianus keisari var ágætt skáld og orti Ijóð sem
voru bæði „prúð og óprúð". Annað þekkt latínuskóld
Spónverja er Martial og só Driðji er Prudencio
Clemente sem uppi var ó 4. ölc °g er talinn upphafs-
maður allegóríu í Ijóðagerð.
Spánn er (jall með feiknastöllum,
flatur á koll, en Ránar tolla
gjalda elfír; ærið silfur
út úr fargast Sagarbjargi;
suður gnóg er sæld í hlíðum,
sæt eru granateplin; kætast
drósir vini í Vandalhúsum,
vex þar auður af frjóvgan sauða.
(Ur Landavísum eftir Þorleif Repp)
ÞEGAR saga Spánar er skoðuð kemur í ljós
að ótrúlegur fjöldi þjóða og þjóðflokka hefur
sett mark sitt á þjóðlíf og menningu landsins
gegnum aldimar. Menningarstraumar þessir
hafa sett misdjúp spor í spænskan jarðveg, en
mörgu ólíku lostið saman og blandast því sem
fyrir var. íberar eru með fyrstu frumbyggjum
landsins sem vitað er ljóslega um, keltar setj-
ast þar síðan að og um þá hafa varðveist skýr
ummerki, einkum í norðurhluta landsins. Ba-
skar koma einhvern tímann í fymdinni og
tungumál þeirra lifir margar aldir fram á okk-
ar tíma, alls óskylt þeim tungumálum sem síð-
ar vom töluð á Pýreneaskaganum. Fom-
grikkir áttu viðdvöl á Íberíuskaganum, Fönik-
íumenn vom þar og síðan Rómverjar sem
setja einna skýrast mark sitt á menningu alls
þorra landsmanna, því úr máli þeirra, latín-
unni, er þjóðtunga Spánverja til orðin. Vest-
gotar komu úr norðri og márar úr suðri og
réðu ríkjum um skeið.
Það gefur augaleið að allar þessar hræring-
ar á syðsta útskaga Evrópu hafa ýtt undir
stríða lund og kröftugar kenndir manna í
landi þar sem sjaldan var friður fyrir hemaði;
þar sem eitt ríki reis og var fellt fyrr en varði
af öðru. Hinar sögulegu kringumstæður móta
síðan eðlisfar íbúanna; um Spánverja hefur
verið sagt að í þeim blandist hermaðurinn og
meinlætamaðurinn. Og bókmenntir þeirra
staðfesta að dapurleikinn sé þeim nákomnari
en lífsgleðin. Bandaríski rithöfundurinn Was-
hington Irving kom auga á þetta í ferðum sín-
um um Spán árið 1829 og lýsti á eftirfarandi
hátt, sem gæti virst íslendingum býsna kunn-
uglegur:
„Næstum því allir gera sér í hugarlund að
Spánn sé land þar sem mýktin og mildin ræð-
ur húsum. En í raun er Spánn hrjúfur og full-
ur af dapurleika, þó svo meira léttlyndi ein-
kenni strandhéruðin. Á afskekktari stöðum
vaxa víða engin tré, hvorki í fjöllum né á slétt-
lendi. Og vegna þess að trén skortir sjást þar
heldur engir fuglar sem aftur eykur á ein-
semd manna þar um slóðir. Hrafnar og ernir
sveima ofar fjallstindum. En allan þann fjölda
af fuglum sem finnast í öðrum löndum er ekki
að sjá hér. Þeir eru einungis í sumum sveitum
Spánar og þá halda þeir sig yfirleitt í görðum
og gróðurreitum heima við hús.“
Rómartíminn
Rómartíminn hófst þegar Fönikíumenn
voru flæmdir burt frá Spáni. Hannibal fór í
herför til Ítalíu árið 214 f. Kr., og þá notuðu
Rómverjar tækifærið og sendu her inn í land-
ið undir stjórn herforingjans Comelíusar
Scipiós. Rómverjar beittu ýmsum ráðum til
að tryggja yfirráð sín á Spáni, en íberar
sýndu þó oft og tíðum mikið harðíylgi í and-
stöðu sinni gegn rómverska heimsveldinu og
beittu gjarnan skæruhemaði, eða
„guerrillas". Fullur friður fékkst ekki í land-
inu fyrr en árið 197 f. Kr. Rómverjar tóku
strax til við að útbreiða menningu sína og siði
í landinu; þeir efldu akuryrkju og verslun,
byggðu borgir og brýr, og tungumál þeirra,
latínan, verður mál landsmanna og þróast
smám saman þar til spænsk tunga verður til.
„Jafnframt því sem rómversk menning
UM SPÁNVERJA hefur verið sagt að í þeim
blandist hermaðurinn og meinlætamaðurinn.
Og bókmenntir þeirra staðfesta að dapur-
leikinn sé þeim nákomnari en lífsgleðin.
Myndin: Francisco Goya: Fólk á svölum,
1810-1815. Myndin er í eigu Museum of
Modern Art í New York.
skaut æ dýpri rótum á Spáni, og mótaði þjóð-
ina meira en nokkur önnur erlend áhrif, fóm
Spánverjar að láta til sín taka í opinberu lífi
innan rómverska ríkisins og urðu viðsjárverð-
ir keppinautar sjálfra Rómverja í baráttunni
um veg og völd,“ skrifar Þórhallur Þorgilsson,
fyrrum bókavörður á Landsbókasafni, í grein
sinni um þetta tímabil í tímaritinu Rökkri, ár-
ið 1933: „Balbus sá, er fyrstur útlendinga var
kjörinn konsúll, var spænskur að ætt og upp-
mna. Frændi hans og nafni hélt fyrstur út-
lendinga sigurinnreið í Róm. Trajanus, frá
Italica, skamt frá Sevilla, komst í keisarasæt-
ið, og hafði enginn útlendingur hlotið fyr slík
völd. Fleiri Spánverjar urðu keisarar, t.d. Ha-
dríanus, Markús Árelíus og Þeodosíus mikli,
og skömðu þeir fram úr öðrum stjórnendum
ríkisins á þessu tímabili fyrir sakir vitsmuna
og mannkosta."
Þrjú spænsk latinuskúld
Hadríanus keisari fæddist, eins og Trajan-
us, í borginni Italica árið 76 eftir Krist. í bók-
inni Rómarveldi eftir Will Durant segir að
aldrei hafi drottnað jafn háþróuð menning í
Miðjarðarhafslöndum sem þá er hann ríkti
þar. Og enginn hafi stjórnað ríkinu af slíkri
mannúð sem Hadríanus. „Eðlisfar hans var
svo margslungið að torvelt hefur reynzt að
lýsa honum. Oss er tjáð að hann hafi verið
stranglegur og glaðlegur, gamansamur og al-
vömgefinn, munaðargjarn og hófsamur,
hörkufullur og miskunnsamur, lævíslega lát-
laus og mjög breytilegur í öllu sínu hátterni.“
í stjórnsýslu hverskonar var Hadríanus rót-
tækur umbótamaður. Hann endurbætti lögin
og var umburðarlyndur dómari, „hallaðist
venjulega á sveif með hinum veika gegn hin-
um sterka“. í byggingarlist lét hann eftir sig
mörg minnismerki sem fræg eru, bæði must-
eri og fleiri mannvirki.
Síðustu æviárin þjáðist hann mjög af veik-
indum og vildi fylgja dæmi Stóumannsins Eu-
fratesar, sem fékk leyfi keisarans til að svipta
sig lífi. Keisarinn bað um eitur eða sverð, en
enginn vildi veita honum það. Þá bað hann
þræl að leggja sig í gegn með sverði, en þræll-
inn flýði burt. Lækninum sem skyldi gefa
honum eitur varð svo mikið um að hann fyrir-
fór sér. Að lokum lést Hadríanus, 62 ára gam-
all, og hafði þá stjórnað Rómaveldi í 21 ár.
Hann var ágætt skáld og orti Ijóð sem bæði
voru „prúð og óprúð“. Hið þekkta ljóð sitt:
„Animula, vagula, blandula...," orti hann
skömmu fyrir dauða sinn. Þýðingin er eftir
Jónas Kristjánsson.
Andi minn: ljós mitt og eldur
ástvinur holdsins og gestur,
hvert skal nú haldið til vistai',
hvítbleikur, nakinn og kaldur,
saknandi yndis og ástar.
Á þessum tíma gátu Spánverjar sér gott
orð fyrir bókmenntir. Eitt af kunnustu latínu-
skáldum spænskum var Martial sem fæddist í
Bilbilis, en rústir þeirrar borgar eru skammt
fyrir sunnan ána Ebró á Norður-Spáni. Um
tvítugt fór hann til Rómar til að ljúka laga-
námi, en svo fór að hann dvaldist þar sam-
fleytt 35 ár og hafði helst ofan af fyrir sér með
skáldskap, orti einkum gamanvísur, spakmæli
og tækifæriskveðskap. Hann lifði fjóra keis-
ara og dó um 104 e. Kr.
„Kvæði hans og stökur eru að formi til eitt
af því vandvirkasta, sem liggur eftir höfunda
þeirra tíma,“ segir Þórhallur Þorgilsson. „Og
að efni til eru þær ómetanlegar fyrir þær upp-
lýsingar, sem þær gefa um daglegt líf í Róm-
arborg, einkum um skuggahliðar þess, léttúð-
ina og siðspillinguna, sem þróaðist í skjóli
óstjómar og sukks hinna æðri stétta. í böðun-
um og á torginu gat hann fengið sig mettan af
hneykslissögum dagsins, en er heim kom,
skrifaði hann þær niður í nokkrum mergjuð-
um ljóðlínum, þó þannig að nöfnum söguper-
sóna var slept, eða þau dulbúin á viðeigandi
hátt, því eins og hann sjálfur tekur fram, vildi
hann „hlífa persónunum sjálfum, en afhjúpa
lestina.",,
Um Martial hefur verið sagt að hann hafi
oftast „difið penna sínum í gall, ekki sjaldan í
aur, stundum í blóð, en næstum því aldrei í
meinlaust blek“. Þó ber ósjaldan við að hann
yrkir um söknuð eða þrár, eða djúpar og
daprar hugleiðingar út af tilverunni. Um síðir
fékk hann sig leiðan á Rómarborg og langaði
að komast til ættjarðar sinnar og njóta þar
friðar það sem eftir væri ævinnar.
Martial kemur víða við sögu, en fjöldi
merkra höfunda, bæði spænskra og erlendra
(m.a. Bocaccio, Moliére og Voltaire) hefur
stælt hann og hnuplað ýmsu úr kvæðum hans.
Jón Þorkelsson, þjóðskjalavörður og skáld,
öðru nafni Fornólfur, þýddi þessa vísu eftir
Martial:
Oþjáll, hægur, indæll, stríður - ertu saman.
ekki get eg haft þig hjá mér,
heldur ekki misst þig frá mér.
Eitt spænskt skáld undir lok Rómartímans
hefur skilið eftir ummerki í íslenskri menn-
ingarsögu, það er Prudencio Clemente sem
uppi var á 4. öld e. Kr. Hann hafði mikil áhrif
á skáldskap miðalda og er talinn með fremstu
rithöfundum kristninnar í Rómarveldi. Er
hann t.a.m. álitinn upphafsmaður að notkun
allegóríu í ljóðagerð. Prudencio fæddist í
Zaragoza, átti auðuga foreldra og var í mikl-
um metum við hirð Þeódósíusar keisara og
dvaldi þar lengi. Á miðjum aldri sneri hann
aftur til Spánar og lifði síðan í klaustri.
Verk Prudencios skiptast í sex flokka, eða
„libri“. AUir hafa flokkarnir grískar fyrirsagn-
ir, en ekki einstök kvæði, og er elst verka
hans það sem hann nefnir Kabemerinon - eða
dagleg vers - sem á íslensku hefur verið kall-
að Lofsöngvabókin. Ur henni hafa verið þýdd-
ir sálmar, má þar nefha Kvöldsöng og Morg-
unsöng. Jarðarfararsálmur Prudencios, Jam
moeste quiesce querela, finnst í nokkrum út-
gáfum á íslensku og birtist fyrst í sálmabók
Guðbrands biskups Þorláksssonar, sem út
kom árið 1589, og hefst þannig: „Hér bið eg
linni hryggð og kvein...“ Var sálmurinn hafður
í miklum metum hjá kaþólskri kirkju og jafn-
vel síðan lúterstrúarmönnum sem sjá má af
því að hann var sunginn við jarðarför Jóns
Sigurðssonar forseta og Ingibjargar konu
hans. Hafa ýmsir spreytt sig á að þýða hann,
m.a. Jón Þorláksson á Bægisá og Jón Helga-
son prófessor.
Höfundurinn er rithöfundur og bókavörður.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. FEBRÚAR 1998