Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1998, Blaðsíða 12

KVENHATUR, ATOMSKALD
OG EXISTENSÍALISMI
- Svar til Dagnýjar Kristjánsdóttur
EFTIR JÓN ÓSKAR
„Sú ranga ályktun sem hér hefur verið frá skýrt gæti
auðveldlega orðið að varanlegri sögufölsun, þegar
enginn er lengur til andsvara. Tvö atómskáldanna féllu
einmitt frá nýlega, og veit ég ekki til að bókmennta-
fræðingar hafi mikið reynt að kynnast viðhorfum
þeirra meðan tími vannst til."
DRAUGUR verður til“ heitir
grein í Lesbókinni 10. janúar
sl. eftir dr. Dagnýju Krist-
jánsdóttur þar sem hún reyn-
ir að svara leiðréttingum
mínum í Lesbók frá 13. des. á
fyrra ári, en leiðréttingar
þær voru skrifaðar vegna
rangra fullyrðinga um atómskáldin. Þótti
mér sem Dagný væri að vekja upp gamla
drauga sem snarlega þyrfti að kveða niður.
Átti ég þar við úlfúð þá sem áður fyrr var
tíðkuð gegn skáldum þessum vegna þeirra af-
drifaríku breytinga sem þau gerðu á íslenskri
ljóðagerð, breytinga sem urðu fyrir þá sök,
að þau skynjuðu heiminn í kringum sig og
sættu sig ekki við að vera einungis enduróm-
ur hverfandi bændamenningar. Og úr því
aðrir urðu ekki til að leiðrétta vitleysumar
gat ég ekki setið auðum höndum og látið sem
ekkert væri. En oft bregst fólk illa við leið-
réttingum og þannig hefur farið fyrir
Dagnýju Kristjánsdóttur í svargrein hennar
við leiðréttingum mínum.
Hún byrjar grein sína á rangri fullyrðingu
um það, hvað staðið hafi í grein minni, og
segir mig hafa talið að hún og Kristján Krist-
jánsson heimspekingur hafi „ráðist gegn
atómskáldunum í tilraun til að vekja upp
drauga kaldastríðsins á nýjan leik“, svo ég
hafi orðrétt eftir henni. Hún kvaðst þó ekki
ætla „að ræða þessar, um margt, athyglis-
verðu kenningar", einsog hún orðar það. Síst
er ég hissá á því, þar sem hún grípur þær úr
lausu lofti. Eg nefndi hvergi kalda stríðið í
sambandi við árásimar á atómskáldin, enda
kemur kalda stríðið þeim ekkert við.
Harðsvíraðustu kommúnistar og svæsnustu
~ íhaldsmenn sameinuðust gegn skáldunum.
Eg ætla hinsvegar ekki að dvelja lengur en
góðu hófi gegnir við þessa ónákvæmni
Dagnýjar, heldur snúa mér að þeirri bíræfni
hennar að reyna að gera mig ábyrgan fyrir
rangfærslum hennar. Hún lætur sig hafa að
vitna í eina af bókum mínum, Borg drauma
minna og hefur þaðan þessi orð sem eiga að
sanna mál hennar:
„Ég var svo þreyttur á þessari dýrkun á
stuðlum og höfuðstöfum og öllu gömlu í ljóða-
gerðinni, sögudýrkuninni og landslagsdýrk-
uninni . . . Við atómskáldin ortum aldrei eitt
einasta ljóð um sögulegan atburð úr Islend-
ingasögunum eða mannkynssögunni ffá liðn-
um öldum eða uppúr þjóðsögum eða goða-
fræði einsog nítjándu aldar skáldin og alda-
mótaskáldin og raunar allir fyrirrennarar
okkar gerðu.“
Af þessum orðum mínum dregur Dagný þá
ályktun, að ég hafi talið að við gætum ekkert
af fortíðinni lært, þótt slík fúllyrðing sé
hvergi i fyrrgreindum orðum. Þau merkja
einfaldlega það sem í þeim felst í mæltu máli,
að ég vildi að við gerðum okkur grein fyrir
því að við þyrftum að vera nútímamenn, að
Island var nú í miðju heimsins, en ekki ein-
angrað samfélag langt ffá öðrum þjóðum, að
landið var breytt og heimurinn var breyttur
og að við yrðum að skoða þennan nýja heim
nýjum augum. Þau merktu alls ekki, að slá
skyldi striki yfir fortíðina, sem ég hefði talið
flónsku, enda benti ég Dagnýju á það í grein
minni að hún þyrfti ekki annað en skoða
fyrstu hefti Birtings til að sjá hve mikla
áherslu við lögðum frá upphafi á tengslin við
fortíðina. Sú ranga ályktun sem hér hefur
verið ff á skýrt gæti auðveldlega orðið að var-
anlegri sögufölsun, þegar enginn er lengur til
andsvara. Tvö atómskáldanna féllu einmitt
frá nýlega og veit ég ekki til að bókmennta-
fræðingar hafi mikið reynt að kynnast við-
horfum þeirra meðan tími vannst til.
Dagný kveðst mjög hafa stuðst við bækur
mínar um árin eftir síðari heimsstyijöld, þeg-
ar hún skrifaði seinni hlutann af doktorsrit-
gerð sinni. Hún virðist þá hafa misskilið sumt
í þeim allrækilega, einsog dæmið hér að
ffaman sýnir, en tekið h'tið sem ekki mark á
sumu. Hinsvegar beini ég ekki orðum mínum
gegn doktorsritgerð Dagnýjar (enda þekki
ég hana ekki), heldur gegn ákveðnum fullyrð-
ingum í Lesbókarviðtalinu sem ég geri ráð
fyrir að fleiri lesi en doktorsritgerðina. Vissu-
lega þótti mér fleira furðulegt í því viðtali, en
ég skipti mér einungis af því sem beinlínis
varðaði þá menningarstarfsemi sem ég tók
þátt í sjálfur á umræddum tíma og þekki
mörgum öðrum betur.
Þegar ég les nú aftur Lesbókarviðtahð við
Dagnýju frá 23. ágúst 1997, verður mér enn
ljósara en fyrr hvemig hún reynir að ófrægja
okkur sem gerðum hina svokölluðu formbylt-
ingu, sem sé „aumingja atómskáldin", einsog
hún orðar það, þegar hún vill htillækka okkur
og snýr staðreyndum við með þeim fullyrð-
ingum, að atómskáldin hafi nú ekki orðið fyr-
ir eins miklu hnjaski og af hafi verið látið,
heldur miklu fremur myndlistarmenn, og að
þeir sem hafi orðið undir í sviptingum menn-
ingarinnar hafi verið fulltrúar hefðarinnar.
En auðvelt er að sjá, ef menn fletta blöðum
og tímaritum frá þessum árum (sem reyndar
kostar vinnu), að það voru fulltrúar hefðar-
innar sem áttu sér hvarvetna málsvara, en
atómskáldin áttu sér formælendur fáa og
voru höfð að háði og spotti áram saman, talin
óalandi og ófeijandi vargar í véum íslenskrar
menningar. Þessi viðhorf liðins tíma reynir
Dagný að endurvekja í fyrrnefndu viðtali, og
fæ ég ekki annað séð en að það sé meira en
meðaldraugagangur. Segja má og, að þá kasti
tólfunum, þegar hún gefur í skyn að atóm-
skáldin muni hafa lagt stein í sögu Ástu Sig-
urðardóttur, fyrir utan að hindra framgang
annarra kvenna á ritvellinum, að sjálfsögðu
vegna kvenhaturs okkar, fengnu úr tilvistar-
stefnu Sartres, sem hún vill umfram allt
tengja okkur við, þótt við værum reyndar
marxistar, en ekki exístensíalistar. Dylgjur
hennar um þetta eru þannig, svo ég tilfæri
orðrétt:
„. . . en þegar maður skoðar gagnrýni og
önnur skrif um bókmenntir frá þessum áram
er ekki einleikið hvarsu lítið er skrifað um
Ástu og lítið mark tekið á því sem hún var að
gera. Það skyldi þó ekki vera að ungu upp-
reisnarmennimir hafi átt þátt í að svo fór
sem fór?“
Ég held það þurfi meiri en litla ósvífni til
að hagræða þannig staðreyndum. „Ungu
uppreisnarmennirnir" í íslenskum bókmennt-
um vora að sjálfsögðu við atómskáldin. Öðr-
um var ekki til að dreifa í slíku hlutverki. En
sannleikurinn er sá, að við, þessir ungu upp-
reisnarseggir, voram allir góðkunningjar
Ástu, og ég minnist þess ekki að neinn okkar
tæki skrifum hennar öðruvísi en vel, enda
veit ég ekki betur en hún hafi talist í okkar
hópi, og eitt atómskáldið, Einar Bragi, birti
sögu eftir hana í Birtingi hinum fyrri 1953, ef
ég man rétt, en um seinni Birting okkar
U'Íthúfr
JÓNAS Svafár. Teikning: GS.
STEFÁN Hörður Grímsson
EINAR Bragi
JÓN Óskar
HANNES Sigfússon SIGFÚS Daðason
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 7. FEBRÚAR 1998