Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1998, Page 8

Þjéðmqlqþqnlcqr
LAUGARVATN og Laugarvatnsfjall í baksýn. Ljósbrúnt sár er í hlíð fjallsins þar sem skriðan féll.
ÞEGAR FJALLIÐ
HRUNDI
EFTIR ÞÓRÐ KRISTLEIFSSON
Uppi á efstu brún Laugarvatnsfjalls, á móts við og inn-
an við innstu hús staðarins , hóf sig til flugs skriða, fyrst
eigi ýkja breið um sig, en þanc li sí og æ út vængi sína
ef tir 1 (dví sem neðar dró í hlíðina.
HVAÐ Á EKKI
AÐ KLÓNA?
UNDANFARNA mánuði hafa menn í fyrsta
sinn í sögunni þurft að standa frammi fyrir
spurningu sem vísindaskáldsöguhöfundar settu
fram á sínum tíma: Er leyfíiegt að klóna menn?
Það sem er átt við er hvort taka megi erfða-
efni eins manns og búa til annan alveg eins. I
raun er ekkert sem mælir móti því að menn
jafnvel setji saman erfðaefni til að búa til mann
sem uppfyllir þau skilyrði sem við setjum.
Þannig mætti endumýja efnilega stjórnmála-
menn áður en þeir hverfa á braut. Eiginkona
gæti fengið yngri og uppfærða útgáfu af bónda
sínum sem væri minni um mittið og jafnvel
stærri annars staðar. Hægt væri að verða sér
úti um börn eftir pöntun og væntingum. Og for-
setar íraks og Bandaríkjanna gætu þá barist
með slíkum herjum sem væru þá ekki með ræt-
ur í samfélaginu og okkur varðaði því ekkert
um hve margir féllu, því þetta væru hvort eð er
bara verur af rannsóknarstofu en ekki ástar-
böm úr móðurkviði. Og þetta fínnst öllum aga-
legt.
En í raun er þetta þróunin á svo mörgum
sviðum.
Fyrir nokkrum árum fógnuðum við þegar
Mógilsármenn gátu ræktað draumabirki úr
kimi trjáa sem spruttu, ef ég man rétt, í
Morsárdal og voru þeim eiginleika gædd - ein
íslenskra birkitrjáa - að vera sæmilega bein. Þá
er það ekki spurning að mörg undanfarin ár
hafa menn ekki mátt markaðssetja vöru öðm-
vísi en að eiga það á hættu að svipuð eða eins
vara birtist frá öðrum framleiðanda. Gott dæmi
um það eru tölvur, en t.d. er mikið talað um
tölvuklóna þessa dagana og erfítt að sjá að þeir
séu minna eftirsóttir eða lakari en upprunalega
gerðin.
Og eftir þessu sækjumst við. Við fórum á net-
ið og sækjum okkur forrit og gögn fyrir ekki
neitt í stað þess að kaupa þau, oftar en ekki lak-
ari gerðir eða eftirhermur hins upprunalega.
Framleiðendur ódýrari bíltegunda reyna að
hanna bíla sína þannig að þeir líti fallega út þó
svo menn uppgötvi fljótt að það er munur á bíl
sem kostar innan við milljón og bíl sem kostar
nokkrar.
í stað þess að kaupa merkjavöru í dýrum
búðum förum við í stórmarkaði og kaupum eitt-
hvað sem líkist merkjavörunni og plötufram-
leiðendur reyna að þeyta út tónlistarefni í ódýr-
um útgáfum með óþekktum tónlistarmönnum
sem taka upp við lakari skilyrði. Oft segist fólk
ekki heyra muninn en oftast er það vegna þess
að það gefur sér ekki tíma til að bera saman.
En er nógu gott nógu gott? Það var það ekki
þegar ég var ungur.
Þannig hlusta margir á lélega framsetta tón-
list í lélegum tækjum og leyfa sér ekki þann
munað að versla sjaldnar og njóta þess betur
sem þeir fá. Þá er ástandið orðið þannig að við,
á Vesturiöndum a.m.k., horfum á sama sjón-
varpsefnið eða svipað, hlustum á sama útvarps-
efnið eða svipað, kaupum í mjög áþekkum
verslunum sömu vörumerkin og borðum meðal
annars sambærilegan mat á veitingahúsum sem
heita það sama í mörgum löndum. Miðborgir
Evrópu eru uppfullar af sömu verslunarkeðjun-
um. Það er margt ærið líkt með stórborgum og
Reykjavík. Meira að segja loftmengunin og há-
vaðinn.
Og nýjungagjamir íslendingar viija hafa það
svona og fóma í staðinn sérkennum sínum -
sem eru sosum misjafnlega eftirsóknarverð. Ég
ætla strax að taka það fram að ég fellst á afar
margt í þessari þróun. Munurinn er kannski sá
að ég viðurkenni að það verður ekki bæði sleppt
og haldið.
í upphafi skyldi endinn skoða segir einhvers
staðar og það er málið. Þegar við tókum fyrstu
skrefín í þessum dansi hefðum við átt að reyna
að sjá hvert þróunin stefndi. Hveiju ætlum við
að sleppa? Við viljum nýjungamar og kaupum
okkur nýjar þarfír en gleymum að forgangs-
raða því hvemig við ætluðum að taka á móti.
Og nú stendur heimurinn frammi fyrir því að
annaðhvort verður þróunin að halda áfram eða
við verðum að bakka og fórna einhverju af iúx-
usnum. Staðreyndin er sú að við getum illa
hörfað. Það var m.a. reynsla þeirra sem reyndu
að stilla klukkuna aftur á bak á öldum íyrr t.d.
þegar lýðræðishugmyndir höfðu skotið rótum í
Frakklandi og úr var orðin bylting.
Núna verðum við að búa í samhæfðum heimi
og reyna að tryggja að umhverfisvandamálin
drepi okkur ekki. Það hvort menn verði klónað-
ir er flókin siðferðisspuraing en þær eru fleiri
og flóknari sem heimurinn stendur frammi fyr-
ir núna. Nægir að nefna hvaða skuldbindingar
Vesturlönd hafa gagnvart löndum sem voru
knúin til að taka þátt í köldu stríði með kjarn-
orkuvopnum sem þau geta ekki falið eða passað
lengur. Það er vandamál.
MAGNÚS ÞORKELSSON
Svo ríkt er mér í huga það, sem bar
til tíðinda hér að Laugarvatni sl.
laugardagskvöld (26. maí), að mér
til hugarfróunar ætla ég að drepa á
dyr þínar og rabba við þig stundar-
korn. Veðri að Laugarvatni var
þannig háttað dag þennan, að það
var logn, blindþoka og ýringsregn
framan af degi, sem færðist sí og æ í aukana, er
á daginn leið. Eigi er það óalgengt í skúraveðri,
að héma í nánd við Laugardalsfjöllin séu skúrir
-, hellidembur -, oft og einatt mjög staðbundnar,
hrynja niður á örlitlum bletti, þótt í námunda
við þær sé unnt að binda þurraband og hafa alla
sína hentisemi við þurrhey. Þokunni létti um
kvöldið þannig að greinilega sást upp eftir hlíð-
um fjallsins. - Geta má sér þess til, að á laugar-
dagskvöldið hafi gjört skýfall þar uppi í fjalls-
hlíðinni. Eitt er fullvíst náttúm hamfarimar létu
eigi á sér standa. - Klukkan 9.25 mínútur heyrð-
ust dunur i lofti, svo að miklum mun meira gekk
á en í Heklugosinu 1947. Eigi fór lengi dult,
hvað hér var á seiði: Fjallið var að hrynja. - Ai-
veg uppi á efstu brún Laugarvatnsfjalls, á móts
við og innan við innstu hús staðarins, hóf sig til
flugs skriða, fyrst eigi ýkja breið um sig, en
þandi sí og æ út vængi sína, eftir því sem neðar
dró í hlíðina. Sópaði hún með sér stórgrýti, jarð-
vegi ölium, þar sem hún lagði leið sína, og
gróðri. Þar sem yndislegur gróður blasti áður
við auga, mæna nú vatni og grjóti núnar klappir,
sem minna helzt'á bergrisahami. Þar sem skrið-
an átti upptök sín, er þverhníptur stallur 50-60
cm hár, rétt eins og stungið hefði verið fyrir
með skóflu. - Þessi býsn, sem þama ruddust
niður á skemmri tímá en tveim mínútum, ultu
fram í fimm meginstraumum. Réðu giljaskom-
ingamir uppi í hlíðinni mestu um það, hvemig
óhroðinn dreifðist. Dýpsta giiið var t.d. andar-
tak fullt á barma, síðan spjó það fram úr sér
með leiftur hraða þessum ófognuði. - Við hefð-
um senniiega hrækt út úr okkur líka, hefðum
við fengið slíkt góðgæti í munninn. - Sú kvíslin,
er vestast lagði leið sína, stefndi beint á íbúðar-
hús dr. Haralds Matthíassonar. - En þar hlífði
hulinn vemdarkraftur líkt og hólmanum forðum
daga í héraði þínu. En aðeins vom tuttugu og
fimm m. heim að húsinu, þar sem ófreskjan nam
staðar. - Dembdi sér þar yfir þjóðveginn og víð-
ast hvar á 320 metra löngum kafla, en það má
teija breidd skriðunnar hið neðra, þótt sumstað-
ar reki hún út bumbuna, eftir að mesti brattinn
er að baki, og skrifar þar ævisögu sína, heldur
stórkarlalegu letri og eigi skemmtilegu aflestr-
ar. - Eins og fyrr er að vikið, svipti skriðan með
sér öllum gróðri á leið sinni. En inni á milli
hinna auðu og ömurlegu klappa, sem skram-
skæla sig framan í okkur, era smá gróður vinj-
ar, óasar í eyðimörkinni. Gyltulág, einn allra un-
aðslegasti staður í skóginum, var gjörsamlega
færð í kaf af skriðufallinu. - Hið gróskumikla
blágresi, sem þar óx sumar hvert, gleður eigi
framar augað. - Ekki syngja þar heldur framar
þrestir á greinum næstu áratugina. - Ekki verð-
ur þar heldur eins og hjá Fröding: „... hvíslað og
hvískrað/ hlegið og beðið og ískrað og pískrað í
hálfgagnsæju húmi. Þar leggur ekki heldur dá-
samlegan birkiilm að vitum okkar. - Þú spyrð
vafalaust: hversu stórt er svæðið, sem hamfar-
imar lögðu undir sig? - Enginn mun enn geta
svarað þessu með vissu. - Svo sem fyrr er að
vikið, er breiddin að neðan 320 metrar, það hef
ég mælt. Þaðan munu fullir 400 metrar að upp-
tökum skriðunnar. - En þar sem hún er mun
mjórri efst í fjallinu, verður útkoman eigi rétt
með því að margfalda 320 sinnum 400. En hvað
sem þessum vangaveltum líður, þá era skemmd-
imar alveg ofboðslegar. Það þarf vissulega eigi
að geta þess, að skógargirðingin ýmist hvarf
undir skriðuna á þessu svæði ellegar sviptist
burt. - Skriðan teygði sig lengst niður á við að
bamaskólanum, sem er í smíðum og stendur
neðst á „tjaldagrundinni", austan til við íbúðar-
hús Bergsteins Kristjónssonar kennara. - Er
grandin að mestu í kafí af moldareðju og stór-
grýti. Skólanum gjörði hún þó ekkert mein. -
Eftir að skriðan hafði tekið sér náttból, beljuðu
fram lækir í stríðum straumum úr öllum skom-
ingum fjallsins á þessum slóðum. - Bendir það
til þess að úrkoman þar efra hafi verið óhemju
mikil. - Sá vatnsflaumur fékk útrás niður í vatn-
svikið (víkina), þar sem era hólmar svanahjóna
og himbrima. - M.a. sökum þessa flóðs óx þarna
svo mjög í vatninu, að himbriminn missti börnin,
sem hann átti þama í vonum. - En svanirnar
höfðfu ekld enn gjört sér hreiður.
Þau svöðusár, sem skriðan olli, verða aldrei
grædd að fullu. En það verður sennilega þegar
á þessu vori hafizt handa um að slétta neðstu
beðjurnar og reynt að græða þær upp. - En við,
sem höfum áratugi horft á þessar þróttmiklu
jurtir, sem ár eftir ár hafa fikað sig hærra og
hærra upp eftir brattanum, kveðjum þær nú
hinstu kveðju, sem hollvini. - Þær hafa kennt
okkur að lyfta höfðinu hærra en ella, kallað á
okkur upp í hjallana, veitt okkur ilm sinn,
sterkan og safa mikinn, og aukið starfsgleði
okkar líkt og morgunsólin, sem hefur veitt þeim
ljós, líf og næringu um aidaraðir.
Laugarvatn í maí 1962.
Höfundurinn lézt 1996 á 105 aldursári og þá allra
karla elztur á íslandi. Hann var lengi sönglistarfröm-
uður og kennari á Laugarvatni. Greinina skrifaSi
hann í maí 19ó2 í sendibréfsformi til Guðmundar
Daníelssonar rithöfundar.
ÁSTA BIRNA
KARLSDÓTTIR
ÞULA
Afstað þær héldu langa leið
litu fagra Herðubreið,
hlýddu á ljúfan lindanið,
lengi stóðu ekki við.
Kíktu inn í kofa þann,
sem kenndur er við fjallamann
köld hefur þess verið vist,
sem víðáttuna hefur gist.
Áfram héldu um auðn og sand
óbyggðir þessa fagra lands.
Draugalegt er Drekagil
dvelja lengur þar ég vil
en tíminn frá mér fiýgur hratt,
framundan er hrjóstugt, bratt.
Að Öskjugígum áfram fer
úfið hraunið þykir mér,
að Öskjuvatni áfram þó
ösla megum krapa og snjó.
Líparítsins ljósu fjöll
langt er síðan byggðu tröll.
Öskjuvíti er vítt og bratt,
í vist þar engum mundi glatt.
Gnæfa hátt við himin fjöll,
hylur tinda þeirra mjöll.
Kverkfjöll þar við Kringilsá
og Hvannalind ég ekki sá
en veit nú hvernig liggur land
og legg á þennan eyðisand.
Afram hér um urð og grjót
ökum við nú sólu mót
þar sem ljót oglítil brú
liggur yfir Kreppu nú,
sem að áfram æðir hér
ógnvekjandi hún þykir mér.
Eg er á hlið við Herðubreið
hrikaleg er þessi leið,
skaparans máttur mildll er,
merki sjást þess víða hér.
En Krepputungur kveðja skal
við komum brátt í Möðrudal.
Höfundurinn er gjaldkeri á póstgíró.
EINARJ. EINARSSON
FROST-
MORGUNN
Úti fyrir grátandi glugganum
gnauðar vindurinn.
Krómgult götuljósið sindrar
sem gervitungl
í forgrunni stálkaldrar víðáttunnar.
Lygn, líkt og heiðartjörn á sumar
morgni
liggur volgur pollur í gluggakistunni.
Hvenær verður það sólin
sem vekur mig?
í LESBÓKINNI 28. marz sl. er grein eft-
ir Pétur H. Armannsson arkitekt. í grein-
inni er sagt frá því að reistur hafi verið
sýningarskáli í júnímánuði 1930 til að
hýsa opinbera listsýningu í tilefni af Al-
þingishátíðinni. (Um þá sýningu má lesa í
bók Bjöms Th Bjömssonar í bókinni ís-
lensk myndlist á 19. og 20 öld II. bindi, bls
12 -14.) Þessi skáli var fjarlægður í ágúst
á sama ári. Það sem mig langaði einkum
til að koma á framfæri til fróðleiks og til
gamans er að þetta hús var endurreist þá
um veturinn og stendur enn. Það voru
skólapiltar á Laugarvatni sem það gerðu
undir stjórn Samúels Jónssonar. Húsið
var fyrsta íþróttahúsið á Laugarvatni og
síðar smíðastofa. Það stendur við bakka
Laugarvatns og er hluti þess notaður fyr-
ir búningsaðstöðu og sturtur við gamla
gufubaðið. Sjá nánar viðtal við Þóri Þor-
geirsson í Morgunblaðinu 20. október
1996, bls 31 B.
ALDA SIGURÐARDÓTTIR, Selfossi.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. MAÍ1998