Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1998, Side 14
af áhugaverðum fommenjum. (Innsk. þýð.
Þjóðminjasafnið var þá í Safnahúsinu við
Hverfisgötu.) Mættum í hádegisverð kl.
14.30.
Fyrr um morguninn hittum við hr. L. H.
Mtiller, (sem við kynntumst um borð í Sterl-
ing), á fornum vegi og hann bauð okkur
heim til sín í kvöldkaffi kl. 21. Vingjarnlegt
^af honum ... Versluðum aðeins um eftir;
miðdaginn. Borðuðum kvöldverð kl. 19. í
dag er afmælisdagur Danakonungs og af
því tilefni var opinber veisla á hótelinu.
{Innskot þýð. Þetta var 100 manna samsæti
sem borgarstjórinn í Reykjavík gekkst fyrir
í tilefni afmælis Kristjáns konungs X.} Þar
voru margir erlendir konsúlar í sínu fínasta
pússi, flestir í glitrandi einkennisbúningum.
Þeir urðu hressilega hífaðir áður en yfir
lauk. Kl. 21 heimsóttum við hr. Muller. Frú
Muller var einnig heima. Við vorum til tæp-
lega ellefu og áttum mjög ánægjulega
kvöldstund. Hr. Muller er mjög skemmti-
>legur maður. {Innskot þýð. L.H. Mtiller og
frú Marie bjuggu á Stýrimannastíg 15.}
Föstudagur 27di
september 1912
Eftir morgunmatinn fór ég á pósthúsið
og náði í tvö bréf frá mömmu. Gekk síðan
með Wittgenstein áleiðis í Þvottalaugarnar
í Reykjavík, en leiðir skildu fljótt, Wittgen-
stein hélt áfram inn í Laugar en ég nam
staðar, las bréfin og sneri síðan aftur á hót-
elið. Botnía er stærra skip en Sterling og
mun þægilegra. Það eru um 30 farþegar á
fyrsta farrými, helmingur þeirra Bretar og
á meðal Islendinganna er forsætisráðherr-
ann. {Innskot þýð. Hannes Hafstein var á
leið til Kaupmannahafnar í embættiserind-
um.} Eins og fyrr höfum við Wittgenstein
tvær káetur hvor fyrir sig.
Sunnudagur 29di
september, 1912
Fór á fætur hálfátta og borðaði morgun-
verð. Wittgenstein vaknaði en lá í koju sinni
mestallan morguninn. Gerði sitt lítið af
hverju fram að hádegismat kl. 11. Um eitt-
leytið komum við til Seyðisfjarðar en lögð-
umst ekki að hafnarbakkanum fyrr en kl.
14.15. Seyðisfjörður er dásamlegur staður,
fjörðurinn er girtur þverhníptum fjöllum.
Við Wittgenstein fórum í land, spókuðum
okkur um og ég tók nokkrar myndir. Kom-
um til baka kl. 17. Kvöldmatur kl. hálfsex.
Síðan breytti ég káetu minni í myrkraher-
bergi og framkallaði nokkrar myndir, mjög
vel heppnaðar. Kl. 9 var borið fram te í veit-
ingasalnum. Kl. tíu fórum við Wittgenstein
aftur í land og röltum um bæinn. Norður-
Ijósin sáust greinilega. Við spjölluðum mest
um rökfræði og aðallega um nýjar rann-
sóknir_ sem Wittgenstein hefur verið að
gera. Ég held að hann sé að gera merkileg-
ar uppgötvanir. Komum um borð kl.23 og
fórum að sofa. Einhvem tímann árla nætur
hefur skipið haldið út á haf en ég var í fasta-
svefni.
Laugardagur 5ti
október, 1912
... .Og þar með endar dýrlegasta sumar-
frí sem ég hef nokkum tímann átt. Landið
var alveg nýr heimur, engar peningaá-
hyggjur, spennan og allt saman, allt gerði
þetta ferðalagið að einni yndislegustu
reynslu lífs míns. Þetta skilur eftir allt að
því rómantíska dulúð í huga mér, því mesta
rómantíkin felst í framandi upplifunum og
framandi umhverfi, hverskyns upplifunum,
svo fremi sem þær séu framandi. Ég get að-
eins borið þessar tilfinningar mínar saman
við þær sem ég hafði eftir að hafa dvalist í
þrjá mánuði í Lausanne.
Föstudagur 25ti
október, 1912
Wittgenstein hringdi. Hann útskýrði fyr-
ir mér nýja lausn á vandamáli sem olli hon-
um miklum heilabrotum á Islandi og sem
hann hafði þá fundið lausn á til bráðabirgða.
Nýjasta atrenna hans er gjörólík og ígrund-
aðri, og ef hún heldur verður hún byltingar-
kennt skref í táknmálsrökræði. Hann segir
að Russell fallist á lausnina en óttist að eng-
inn skilji hana. Ég held hinsvegar að ég
skilji hana! Ef lausnin dugar, þá verður
hann fyrstur til að leysa það sem reyndist
Russell og Frege ofviða í mörg ár. Lausnir.
er snilldarlega útfærð hjá honum.
Greinarhöfundur vill sérstaklega þakka
Páli Lýðssyni sagnfræðingi í Litlu-Sandvík
fyrir dyggilega aðstoð.
Höfundur er cand.oecon og BA í heimspeki og
storfar hjó Kaupþingi hf.
v • ' r. >' ,ri m 'r rr rrrr
SAUÐANESKIRKJA sem byggð var árið 1889 í tíð séra Vigfúsar Sigurðssonar. Hægra
megin við hana er leiði séra Arnljóts Ólafssonar, frú Hólmfríðar Þorsteinsdóttur og dóttur
þeirra hjóna. Arnljótur var eftirmaður séra Vigfúsar á Sauðanesi. Hann var jarðaður þarna
að eigin ósk. Ljósm.: Guðrún Þorsteinsdóttir.
PREDIKUNARSTÓLLINN í Sauðaneskirkju.
Stól þennan gaf kirkjunni séra Ámi
Skaptason árið 1765. Ljósm.:
Guðrún Þorsteinsdóttir.
SAUÐANES OG BRAUT-
RYÐJANDINN SÉRA VIGFÚS
EFTIR FRIÐRIK G. OLGEIRSSON
Það kann að koma á óvart en á íslandi var lang-
mestur uppgangur á norðausturhorninu á fyrri hluta
síðustu aldar. Einn helzti framfaramaður f i — L jar var | ^á
séra VIGFUS SIGURÐSSON á Sauðanesi í Norður-
Þingeyjarsýsli u. Hann var svo stórhuga að hann lét
byggja íbúðarhús úr tilhöggnum steini, sömuleiðis
nýja kirkju, vatnsmyllu og | þilskip.
HVERGI á íslandi fjölgaði
fólki jafnmikið á árunum
1801 til 1860 og í Norður-
Þingeyjarsýslu og Norður-
Múlasýslu. Fjölgunin þar
nam 5.900 manns eða um
140%. Á sama tíma fjölgaði
landsmönnum um 30%.
Langnesingum fjölgaði um 169%. Sýslumar
tvær voru meðal allra strjálbýlustu héraða
landsins og þar var stærsta vannýtta gróð-
urlendi þess. Fjöldi nýbýla byggðist upp inn
til dala og upp til heiða og í gamalgrónum
sveitum þéttist byggðin mikið. Þetta var í
fyrsta sinn sem norðausturhorn Islands
varð þungamiðja efnahagsþróunar í landinu.
Sauðfé hafði fjölgað meira en nautgripum
eftir Stórubólu í upphafi 18. aldar og því var
þetta landsvæði sérlega vænlegt til byggðar
framan af 19. öld þegar saman fór vaxandi
mannfjöldi og hagstætt veðurfar. Á Langa-
nesi var varla hægt að tala um ónumin
heiðalönd en áðumefnd fólksfjölgun á nes-
inu var möguleg vegna þess að byggðar vom
hjáleigur á mörgum jarðanna og flestar
jarðir urðu fleirbýlar. Jafnvel minnstu hjá-
leigumar vora fleirbýlar.
Andlegur leiðtogi Langnesinga á þessum
uppgangstímum var í 22 ár séra Halldór
Bjömsson á Sauðanesi. Hann lést í júnímán-
uði 1869. Svo mikillar virðingar naut hann í
nálægum byggðarlögum að við jarðarför
hans var fjöldi manna saman kominn úr öll-
um nálægum sveitum. Meðal annars voru
þar sjö prestar: Séra Hjörleifur Guttorms-
son á Skinnastað, séra Stefán Jónsson á
Presthólum, séra Vigfús Sigurðsson á Sval-
barði, séra Gunnar Gunnarsson aðstoðar-
prestur hins látna, séra Bjöm Halldórsson í
Laufási, séra Jens Pálsson á Skeggjastöðum
og séra Halldór Jónsson á Hofi í Vopnafirði.
Fluttu þeir allir ræður nema séra Bjöm,
hann var sonur hins látna. Að athöfn lokinni
var mikil matarveisla og líklegast hefur
þetta verið með stærri athöfnum á Sauða-
nesi á öldinni. Sjálfsagt kannast fáir við séra
Halldór, nú þegar liðin era 128 ár frá dauða
hans. Ef til vill er best að segja þau deili á
honum að hann var maðurinn hennar Þóru
Gunnarsdóttur sem Jónas skáld Hallgríms-
son varð skotinn í á leiðinni norður yfir heið-
ar árið 1828. Eftir þá ferð orti hann Ferða-
lok. Þóra lifði mann sinn og dó ekld fyrr en
árið 1882 að Hólum í Hjaltadal. Er hún jörð-
uð þar um fjóra metra frá hurð dómkirkj-
unnar og á leiði hennar er steinn með loka-
erindi Ferðaloka þjóðskáldsins:
Háa skilur hnetti
himingeimur
blað skilur bakka og egg.
En anda, sem unnast,
fær aldregi eilífð að skilið.
Nokkrar sviptingar áttu sér stað að séra
Halldóri gengnum. Þannig var málum hátt-
að að rúmu ári fyrir andlát hans sótti séra
Vigfús Sigurðsson á Svalbarði í Þistilfirði
um Staðarbakka í Miðfirði og fékk hann.
Mánuði seinna var Sveini Skúlasyni, fyrr-
verandi ritstjóra Norðra á Akureyri, veitt
Svalbarð og tók hann vígslu um sumarið. Af
einhverjum ástæðum fór séra Vigfús aldrei
að Staðarbakka og á endanum höfðu þeir
séra Sveinn brauðaskipti. Þannig hélt Vig-
fús sinni kæru kirkju í Þistilfirði. Það var þó
ekki lengi því strax og Sauðanes losnaði
sótti hann um að fá að þjóna Langnesingum
og fékk brauðið 9. september 1869.
Nokkram vikum seinna fékk Gunnar Gunn-
arsson, aðstoðarprestur á Sauðanesi, Sval-
barð. Séra Vigfús þekkti vel til á Sauðanesi.
Hafði lengi þjónað í næstu sveit auk þess
sem hann hafði verið þar aðstoðarprestur
fyrir 22 áram, vissi vel að Sauðanes var
löngu komið í tölu bestu brauða landsins.
Vigfús Sigurðsson var fæddur 13. júní
1811 á Valþjófsstöðum. Foreldrar hans vora
hjónin Sigurður stúdent Guðmundsson,
sýslumanns í Krossavík í Vopnafirði og Ing-
unn Vigfúsdóttir prests á Valþjófsstöðum.
Vigfús komst í Bessastaðaskóla árið 1831 og
útskrifaðist þaðan stúdent sex árum seinna.
Hann varð aðstoðarprestur séra Stefáns
Einarssonar á Sauðanesi árið 1839 en hélt
Svalbarð frá 1847 til 1869. Séra Stefán var
langafi Einars Benediktssonar skálds.
Séra Vigfús fluttist ekki að Sauðanesi fyrr
en í fardögum árið 1870. Hann var að verða
sextugur en átti samt ótrúlega drjúg ár eftir
á Sauðanesi við að byggja og bæta staðinn
eins og frá verður greint hér á eftir.
Séra Vigfús þótti heimilisprúður, ráða-
góður í vandamálum, glettinn og gamansam-
ur og því var hann mikils metinn bæði á
Langanesi og í Þistilfirði. Hann var búhöld-
ur og jarðabótamaður og fékkst nokkuð við
lækningar. Hann gat verið ákveðinn, jafnvel
yfirgangssamur og hann var stundum fljót-
ur að reiðast.
Sagt er um hann að þegar hann hafði boð-
ið gestum inn til sín þá gekk hann um gólf,
hélt á neftóbaksdósum sínum, tók oft í nefið
og spurði frétta. Hann var mjög laginn við að
átta sig á áhugamálum þeirra sem hann var
að tala við og þess vegna átti hann auðvelt
með að rata á réttu mennina í sveitinni til
hinna ýmsu framkvæmda. Það fann klerkur
oftar en ekki af smávægilegum atvikum sem
aðrir veittu ekki athygli. Viðtalsmann sinn
hverju sinni kallaði hann hvað eftir annað
„lambið mitt“. Ekki vora þó allir sáttir við
ræður séra Vigfúsar í kirkjunni. Kölluðu
jafnvel sumir þær „hugsunarlaust stagl“. En
skyldurækinn þótti hann að mæta á réttum
tíma og að færa bækur og gefa skýrslur.
Hinn 26. maí 1869 féllst konungur á þá til-
lögu stiftsyfirvalda á íslandi að Þingeyjar-
prófastsdæmi yrði skipt í tvo hluta. Vora
Garður, Skinnastaðir, Presthólar, Svalbarð
og Sauðanes látin mynda Norður-Þingeyjar-
prófastsdæmi og frá 21. júní var séra Vigfús
Sigurðsson settur þar prófastur. Gegndi
hann stöðunni í tvö ár og svo aftur á árunum
1873-1883 og loks var hann settur um tíma í
stöðuna frá 18. maí 1888 til dauðadags.
Kona séra Vigfúsar hét Sigríður Gutt-
ormsdóttir. Hún var dóttir séra Guttorms
Pálssonar í Vallanesi og Margrétar Vigfús-
dóttur. Þau Sigríður og Vigfús eignuðust
ekki börn. Heimilið var þó alla tíð ákaflega
mannmargt því auk vinnufólks sem þar var
tóku þau hjón fjölda fólks upp á sína arma
sem ekki hafði að miklu að hverfa. Voru
stundum allt að 35 manns á heimilinu.
Þau Sigríður og séra Vigfús héldu í heiðri
þeirri gömlu venju Sauðanespresta að gefa
jólapakka á fátækustu heimilin í sókninni. í
.14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. MAÍ1998