Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1998, Qupperneq 4

Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1998, Qupperneq 4
-i___________________________________________________ Myndlýsing/Ámi Elfar DVERGURINN Túta var frískr (frá Fríslandi). „Hann hafði lengi verit með Haraldi konungi. Hann var eigi hæri en þrevetr bam, en allra manna digrastr ok herðimestr, höfuðit mikit ok eldiligt, hryggrinn eigi allskammr, en sýlt í neðan, sem fætr váru.“ Rl SAVÖXTU R - DVE RGVÖXTU R TVÆR SJÚKRALÝSINGAR ÚR ÍSLENSKUM FORNRITUM EFTIR SIGURÐ SAMÚELSSON Acromegalia veldur stækkun ystu enda vissra líffæra svo sem augnabrúna, nefs, höku, fingra, táa og annarra líffæra. Túta dvergur var talinn „manna digrastur". Dvergvöxturinn í Dessu d æmi 1 'kist mest Deim líkamsbreytingum sem verða við truflun eða bilun á vexti brjóskfrumna á vaxtarlínum í beinum útlima, sem hefir í för með sér að útlimir verða stuttir og digrir. Manninum er svo lýst: „Hann var kynjaður norðan um land, ekki var hann ættstór ok var allra manna vitrastr ok orðspakastr. Hann var djarfmæltr við tigna menn. Hann var far- maðr mikill ok var löngum útanlendis. Þórarinn var allra manna ljótastr ok bar þat mest frá, hversu illa hann var limaðr. Hann hafði hendr miklar ok ljótar, en fætr váru þó miklu Ijótari." Hann hét Þórarinn Nefjólfsson. Þá segir enn: „Þórarinn var þá staddr í Túns- bergi, er þessi tíðindi urðu. Ólafr konungr hafði Þórarin í boði sínu nökkura daga ok talaði við hann. Svaf Þórarinn í konungsherbergi.“ „Þat var einn morgin snemma, at konungr vakði, en aðrir menn sváfu í herberginu. Þá var sól farin lítt þat ok var Ijóst mjök inni. Kon- ungr sá, at Þórarinn hafði rétt fót annan undan klæðum. Hann sá á fótinn um hríð. Þá vöknuðu menn í herberginu." Konungr mælti til Þórarins: „Vakað hef ek um hríð, ok hefi ek sét þá sýn, er mér þykkir mikils um vert, en þat er mannsfótr sá, er ek hygg at engi skal hér í kaupstaðnum ljótari vera, ok bað aðra menn hyggja at, hvort svá sýndist. En allir, er sá sönnuðu at svá væri.“ Konungur og Þórarinn veðjuðu um, hvort finnast mundi jafnljótur fótur. Rétti þá Þórar- inn fram hinn fótinn og þóttist hafa unn- ið, en þar stendur: „Ok var sá engum mun fegri, ok var þar af in mesta táin.“ Þá svarar konungur: „Er hinn fótrinn því ófegri, at þar eru fimm ferlegar tær á þeim, en hér eru fjórar, ok á ek at kjósa bæn at þér.“ Þá ákvað konungur árið 1019, að Þór- arinn flytti Hrærek konung til Græn- lands, en hann komst raunar aldrei lengra en til Eyjafjarðar, þar sem Guð- mundur ríki tók við honum og ráðstafaði honum að bænum Kálfskinni, enda var Guðmundur hirðmaður kpnungs. Þórarinn fór aðra íslandsferð að beiðni konungs 1024, sem fræg er í ís- landssögunni, þegar hann beiddist, að konungi yrði gefin Grímsey og beindi málinu til Guðmundar ríka á Möðruvöll- um, sem vék sér undan því með að segja, að Grímsey væri almenningseign. Eftir að hafa rætt málið var leitað til Einars Þveræings, bróður Guðmundar, sem taldi eyna það mikið matarbúr að fæða mætti þar her manns, og segir svo, „ok færi þeir með langskipum þaðan, þá ætla ek mörgum kotbóndanum munu þykja verða þröngt fyrir durum.“ Þar með féll málið niður. Ekki þarf að velkjast í vafa um, að Þórarinn er hvatamaður að beiðni konungs. Ræð ég það af því, að hann hefir alist upp þar norður frá og búið þar. Segir sagan: „Þórarinn var sjaldan árbýll (sjaldnast búnast vel) ok bjó við útsker norðr á Tjörnesi." Því er líklegt, að hann eða vinnumenn hans hafi stundum þurft að leita til Grímseyjar til matarfanga. Á sama þingi bar Þórarinn fram boð kon- ungs til margra þekktustu höfðingja landsins, sem voru hirðmenn hans, að þeir kæmu til dvalar við hirð konungs. Málið var afgreitt á þann veg, að þeir lofuðu að senda syni sína þangað. Þetta hefir því skeð á stjórnarárum Ólafs konungs Haraldssonar helga eða digra 1014- 1030. Og er það fyrsta skiptið, sem norska kon- ungsvaldið reynir ljóslega að ná fótfestu hér á landi. Er til þess valinn slægvitur maður. Sjúkdómur Þórarins Af lýsingu sjúkdóms hans og útliti hans virðist mega álíta, að Þórarinn hafi haft miklar breytingar í andliti og á útlimum og það frá yngri árum, þar sem hann er sagður: „Allra manna ljótastr.“ Tel ég því víst, að hann hafi verið mjög stórskorinn í andliti, með miklar augnabrúnir, stórt nef og höku. Pyrsta greiningin, sem til hugar kom, er svæsin sykursýki og það helst vegna þess, að stóra táin önnur er dottin af. Sú greining er þó ólíkleg, fyrst og fremst vegna andlitsbreyting- anna sem ætla má að séu og þeirra miklu liða- breytinga, sem lýst er. Tær detta ekki af við sykursýki fyrr en á lokastigi sjúkdómsins vegna lokunar á minnstu slagæðum tánna og með miklum húðlitarbreytingum samfara mikl- um verkjum sem hvergi er minnst á í sögunni. Því hlýtur þetta að vera sjúkdómur, sem ræðst á fleiri líffæri en andlit og útlimi. Kemur þá til greina langvinnur gigtarsjúkdómur. Lítil líkindi virðast þó til þess, því að svo miklar andlitsbreytingar, sem hér má búast við, svo og miklar liðbreytingar og liðskekkjur, þar sem önnur stóratáin er dottin af, eiga sér vart stað við gigtsjúkdóma. Einnig vantar lýsingu á verkjum. Lýsingin bendir tO að nef og haka hafi stækkað og einnig tær og fingur með miklum liðskekkjum. Þá má ætla, að þessu hafi fylgt miklar húðbreytingar með þykkum skvap- kenndum húðfellingum bæði í andliti og á út- limum. Einnig hafa að líkindum átt sér stað stækkanir á beinum þeirra líffæra, sem að ofan er getið. Sé svo sem flest bendir til, fylgja þessum aukna beinvexti geysilegar liðskekkjur og liðaafbakanir. Öll þessi einkenni, sem hér hefur verið lýst, geta stafað af hormónatrufl- unum í líkamanum, sem æxlismyndun í heilad- ingli veldur, vegna offramleiðslu á vaxtarhor- móni. Sjúkdómur þessi kallast á læknamáli Acromegalia, þ.e. stækkun ystu enda vissra líffæra svo sem augnabrúna, nefs, höku, fingra, táa og annarra líffæra. Skýringin á því að stóratáin hefur dottið af er þá líklega sú, að liðskekkjan hafi orðið það mikil að loks hafi húðin ein haldið, sem lítið gagn var í, og því annaðhvort verið skorin af eða slitnað. Þess ber þó að geta, að um 25% þessara sjúklinga fá sykursýki, en tegund hennar er miklu aðgerðarminni hvað líffæraskemmdum viðvíkur en venjuleg sykursýki. Eins og áður er sagt er ekki lýst neinum lit- arbreytingum á útlimum Þórarins, sem bendir til að eyðilegging á smáæðakerfi útlima með skemmd á tám hafi verið til staðar, en þetta einkenni sést oft meðal sjúklinga, sem lengi hafa þjáðst af alvarlegri sykursýki, en eru afar sjaldgæfar breytingar hjá acromegali sjúkling- um, þótt sjúkdómurinn hafi staðið lengi, og þeir hafi fengið sykursýki. Hafi Þórarinn þjáðst af þessum sjúkdómi, þ.e. acromegali, hefur hann staðið frá barnæsku og fylgt honum til dauðadags. Hann dvaldi að síðustu með konungi og féll með hon- um. Giska mætti á, að hann hafi þá verið nálægt fertugu, er hann andaðist. Eitt atriði ber að leggja áherslu á. Þessir sjúklingar virðast ekki hrjáðh' af liðaverkjum líkum þeim, sem liðagigtarsjúklingar þjást af. Einkenni frá taugakerfi þeirra eru verkir, sem stafa frá taug, sem lendir í klemmu, t.d. miðtaug í framhandlegg (nervus medianus), svokallað „carpal tunnel syndrome". Einnig eru algeng einkenni svo sem dofi í útlimum, til- finningaskyn minnkar eða er horfið og afl minnkar í vöðvum í efri hluta útlima. Sumir þessara sjúklinga verða geipiháir vexti, s.k. risavöxtur. Hvergi er þess getið, að Þórarinn hafi verið stærri en aðrir menn, en sumir þessara sjúklinga eru ekki áberandi hærri öðrum mönnum, þótt öll önnur einkenni sjúkdómsins séu til staðar. Skýring á því að Þórarinn ferðast landa á milli og þolir volk og erfiði sem því fylgir á þessum tímum, svo og herfarir með konungi gæti verið sú, að hann hafi ekki haft miklar þrautir í útlimum sínum. Svo er að sjá að heldur andi köldu til Þórar- ins frá sagnritara. Hann segir hann lítillar ætt- ar og hann búi við útsker norður á Tjörnesi og sjaldan væri þar nóg í búi. Mér finnst sagnrit- ara vorkunn eftir framgöngu Þórarins í landsmálum og konungsþjónkun hans. Þórarinn bjó ekki minna búi en það, að hann bauð vini sínum Þorsteini og átján manna skipshöfn hans vetrarvist og hélt þá vel. Eftir síðari íslandsferð sína dvaldist hann með konungi í Noregi og andaðist með honum í herferð. Bendir það til að Þórarinn hafi verið furðu hraustur til æviloka. “ts 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. MAÍ1998

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.