Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1998, Síða 6

Morgunblaðið/Ásdís
DR. WENDY Childs
Dr. Wendy Childs, sagnfræð-
ingur, hefur rannsakað enskar
heimildir um viðskipti Englend-
inga og íslendinga á 15. öld.
Hún hélt fyrirlestur um rann-
sóknir sínar á vegum Sagn-
fræðistofnunar um síðustu
helgi. SALVÖR NORDAL
hitti hana að máli.
SAMSKIPTI Englendinga og ís-
lendinga hafa verið eitt af rann-
sóknarsviðum Wendy Childs,
kennara við Háskólann í Leeds.
Hún hélt um síðustu helgi
minningarfyrirlestur Jóns Sig-
urðssonar á vegum Sagnfræði-
stofnunar þar sem hún kynnti
rannsóknir sínar. Meginrannsóknarsvið
Childs eru annars vegar saga millilanda-
verslunar á miðöldum og hins vegar stjóm-
málasaga 14. aldar. Childs segir áhuga sinn á
viðskiptum Englendinga við Island hafa
vaknað þegar hún rannsakaði verslun við
Spán og Portúgal frá borgum í Suður-
Englandi. „Þegar ég rannsakaði heimildir
um verslun frá Bristol, Exeter, South-
Hampton og London, sérstaklega við Spán
og Portúgal kom margt fram um verslun
Englendinga við Islendinga. Þegar ég svo
fluttist til Leeds beindust rannsóknir mínar
meira að höfnum í austurhluta Englands,
sérstaklega Hull. Nafn Islands var enn
meira áberandi þar, sem varð til þess að ég
fór að kanna þessi tengsl sérstaklega."
Enskar heimildir
Childs segir að eingöngu örfáir enskir sagn-
fræðingar hafi lagt sig eftir samsldptum Eng-
lendinga og Islendinga á miðöldum. „Það er til
ritgerð frá árinu 1933 eftir Claris Wilson, pró-
fessorvið London School of Economics. Sú rit-
gerð er orðin klassísk en þar er aðaláherslan
lögð á hlut Bristol í Islandsversluninni. Mínar
rannsóknir hafa hins vegar sýnt mikilvægi við-
skiptanna fyrir borgir á austurströnd Eng-
lands, sérstaklega Hull.“
Hvers konar heimildir eru til í Englandi
um verslunina á þessum tíma?
„Talsvert hefur varðveist af enskum heim-
ildum um viðskiptin við Island. Fyrst er að
nefna tollskýrslur frá tímabilinu sem eru
mjög ítarlegar. í þeim er tilgreindur farmur
skipanna þegar þau leggja úr höfn og svo
þegar þau koma aftur til Englands. Farmur
skipanna til íslands er mjög svipaður. Þar
má finna matvæli eins og kom, hunang og
smjör, einnig ýmsan annan vaming eins og
skeifur og svo alls kyns litlar munaðarvömr
eins og nælur, handtöskur og lín. Þá er ótal-
inn bjórinn sem var fluttur til Islands í tals-
verðu magni. Skipin komu svo til baka hlaðin
skreið frá íslandi. Þetta er ólíkt þeim farmi
sem fór til annarra landa eins og Noregs en
þangað var flutt mun meira af alls kyns fatn-
aði. Matvælin sem vom flutt til Islands vom
ekki það mikil að þau hafi skipt máli fyrir af-
komu Islendinga og ég ímynda mér að þau
hafi frekar verið viðbót til þeirra sem meira
máttu sín.
Aðrar heimildir um verslun á Islandi em
verslunarleyfin sem gefin vom út á þessum
tíma. Verslunin við Islendinga olli miklum
deilum Englandskonungs við Danakonung.
Fyrst var verslunin bönnuð en síðar var
gerður samningur milli ríkjanna um verslun-
ina. Utgerðarmenn þurftu þá að fá sérstakt
leyfi fyrir Islandssiglingum. Vegna þessara
deilna milli ríkjanna vom íslandssiglingarn-
ar mjög áberandi í Englandi og mikið um
þær rætt. Að auki má nefna heimildir um
dómsmál sem risu vegna siglinganna til Is-
lands. Þau em af ýmsum toga, sérstaklega
Verslunin við Islendinga
I olli miklum deilum
I Englandskonungs
I við Danakonung
vom menn þó sóttir til saka fyrir að brjóta
tollalögin eða sigla til Islands án leyfis.“
Um 1% af verslun
á Englandi
Siglingar Engiendinga til íslands hófust af
alvöru um 1416 og virðast hafa verið öfiugar
megnið af 15. öid, en þá öld hefur Björn Þor-
steinsson, sagnfræðingur, kallað ensku öld-
ina á Islandi.
„Það vom margar ástæður fyrir því að
siglingar til Islands drógust saman þegar
leið á öldina og lögðust síðan alveg af.
Hansakaupmenn styrktu mjög stöðu sína hjá
Dönum sem gerði Englendingum erfiðara
fyrir. Þróunin í íslandssiglingunum var líka
breytileg eftir stöðum á Englandi. Bristol
verslaði mikið við Spánverja og aðrar suð-
rænar þjóðir og hafði því aðra möguleika
þegar þrengdi um íslandsverslunina. Hafn-
irnar á Austur-Englandi höfðu hins vegar
ekki eins mikla möguleika á öðmm sigling-
um og héldu því lengur í siglingamar til Is-
lands en aðrir.
Ef við skoðum umfang verslunarinnar á
þessum stöðum kemur í ljós að mest var í
húfi fyrir borgir eins og Hull á austurströnd-
inni. Flest leyfi til verslunar vom veitt þaðan
og hlutur Hull var einnig mestur að verð-
gildi. Hlutur Islandsverslunarinnar var 1
prósent af verslun Englands, hún var 3 pró-
sent af heildarversluninni í Bristol en 10 pró-
sent af versluninni í Hull.“
Sjómannaslcóli
enskra
Það hefur verið iitið á Islandssiglingar
Englendinga sem þjáifun í siglingum á Atl-
antshafi sem hafí gert þá færa um síðari af-
rek á heimshöfunum.
„Sagnfræðingar hafa talið að tveir þættir
hafi einkum þjálfað enska sæfara til siglinga
yfir Atlantshafið. Annars vegar vora það
siglingarnar til íslands og hins vegar veiðar
og siglingar suður af írlandi. Á 15. öld var
enginn sjóher til á Englandi en ríkisvaldið
lagði mikið uppúr því að Englendingar ættu
góð verslunarskip.“
Hvað með skipskaða við Islandsstrendur?
„Það hlýtur að hafa verið eitthvað um
skipskaða þó ekki sé hægt að fá mjög heild-
stæða mynd af því. Skipin sem vom í versl-
unarsiglingum til Islands vom stór og hafa
líklega verið nokkuð ömgg. Englendingar
misstu hins vegar mikið af fiskiskipum sem
sóttu á íslandsmið og em dæmi um að 25
fiskiskip hafi farist eitt árið.“
Hörmung að
dvelja ó fslandi
Hvað um enskar heimildir um samskipti
Englendinga og Islendinga?
„Því miður em til fáar heimildir sem varpa
ljósi á persónuleg samskipti Englendinga og
Islendinga. Venjan var sú að skipin sigldu til
íslands að vori og kæmu aftur til baka að
hausti. Samkvæmt reglum máttu Englend-
ingar ekki dvelja veturlangt á Islandi.
I einu dómsmáli frá þessum tíma sótti
maður úr áhöfn eins skips félaga sína til
saka. Málsatvik vom þau að þeir sigldu til
íslands frekar seint um sumarið og búið var
að selja allan físk þegar þeir komu. Einn úr
áhöfninni hafði því vetursetu á Islandi, nánar
tiltekið í Vestmannaeyjum, og félagar hans
lofuðu að sækja hann næsta vor. Þetta gerðu
þeir hins vegar ekki. Það var reyndar ekkert
mál fyi'ir hann að fá far til baka um sumarið
enda kom fjöldi skipa til landsins, en hann
fór samt í mál við félaga sína. í dómskjölum
kemur fram lýsing mannsins á vem sinni á
Islandi og hún er ömurleg. Hann sagði að
þjónn hans hefði dáið og hann hefði sjálfur
verið í lífshættu, af hvaða ástæðum sem það
hefur verið.
Það virðist því ekki hafa verið eftirsóknar-
vert af sjómönnunum að setjast að á íslandi,
enda lífið á Islandi mjög ólíkt því sem þeir
þekktu. Að auki vom mörg dæmi þess að á
veturna fæm sjómennimir til Miðjarðarhafs-
ins og þar var auðvitað miklu fýsilegra að
dvelja yfír veturinn.“
46 drengir i Bristol
Eru til heimildir um Islendinga í
Englandi?
„Það hefur varðveist eitthvað af skrám um
fjölda útlendinga í Englandi á 15. öld. Ríkið
var mjög hugmyndaríkt í því að afla tekna og
1440 var ákveðið að skattleggja sérstaklega
alla útlendinga á Englandi. Það hafa varð-
veist nokkrar skrár frá þessum tíma og sýna
að nokkrir Islendingar hafa sest að í hafnar-
borgum eins og Hull. Árið 1440 vom skráðir
16.000 útlendingar í landinu og 6 af þeim
vom Islendingar. Að vísu er tala útlendinga í
landinu þetta árið allt of há því Irar vora til
dæmis teknir með í þeirra hóp. Þessu var
breytt síðar og líklega hafa útlendingar verið
á bilinu eitt til tvö þúsund á þessum tíma.
Af þeim skrám sem til em virðist mér
raunhæft að áætla að um 40-50 íslendingar
hafi dvalið á Englandi á ámnum sem á eftir
komu. Eitt árið vom 14 Islendingar skráðir í
Bristol, 8 í London, 11 í Hull en færri annars
staðar.
Það er þó til undantekning eins og árið
1483. Það ár vom skráðir 48 Islendingar í
Bristol, af þeim era 2 fullorðnir en 46 dreng-
ir. Þetta er mjög athyglisvert og ekki ljóst
hvað þessi fjöldi drengja var að gera í
Bristol. Það er hugsanlegt að foreldrar
drengjanna hafi sent þá til iðnnáms og talið
að þeir ættu meiri möguleika þar. En þetta
em að mestu getgátur. Skrárnar hafa ekki
varðveist frá ámnum á undan eða eftir svo
það er ekki vitað hversu lengi þessi hópur
dvaldi í Bristol. Eg hef spurt íslenska sagn-
fræðinga um heimildir hér en svo virðist sem
þær sé ekki að finna. Það em þó til heimildir
á íslandi um að íslendingar hafi gefið eða
selt útlendingum bömin sín en ég veit ekki
hvort það á við í þessu tilfelli.“
Flestar heimildir
fullrannsakaðar
Hvað með frekari rannsóknir á samskipt-
um Englendinga og Islendinga?
„Ég á ekki von á að nýjar upplýsingar eigi
eftir að koma fram í Englandi um þessi sam-
skipti. Það er búið að rannsaka vel þær
heimildir sem varðveist hafa. Ég á þó eftir að
ljúka nokkmm hlutum í minni rannsókn og
kem til með að ljúka þeim á næstunni. Mitt
sérsvið em miðaldir, en auðvitað væri fróð-
legt að rannsaka áframhaldandi tengsl ís-
lendinga og Englendinga, ekki síst í Hull, en
þar virðast tengslin hafa verið mest og allt
fram á okkar dag.“
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 14. NÓVEMBER 1998