Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1998, Blaðsíða 19

REYNI AÐ LÁTA LESANDANN SJÁ AÐ-
STÆÐUR í GRÓFU OG SKOPLEGU UÓSI
Safeta Obhodjas er fædd órið 1951 í Pale í Sarajevo.
Ung að órum giftist hún og flutti til Wuppertal þar sem
hún bjó ásamt manni og tveimur dætrum. Arið 1993
flúði fjölskyldan til Þýskalands frá stríðshrjáðri Bosníu.
Safeta er blaðamaður að mennt og starfar nú alfarið
sem rithöfundur. EINAR ÖRN GUNNARSSQN hitti
hana að máli í Þýskalandi þar sem hún er búsett.
s
E G STARFAÐI á dagblaði um nokkurra
ára skeið á stjórnarárum Titós,“ segir
Safeta. „Eins og flestum er kunnugt
um þá viðgekkst ritskoðun í Júgóslavíu
á þeim árum. Undir lok valdatíma Títós varð
breyting á og frjálsræðið tilfínnanlegt. Viður-
lög við að tjá sig óvarlega voru samt aldrei
jafnhörð sem í Sovétríkjunum. Að sjálfsögðu
voru pólitískir fangar í tíð Títós en menn
voru ekki sendir í Gúlag. Júgóslavía var opið
ríki og þar gætti mest frálsræðis í Austur-
Evrópu.
Ástæða þess að ég fór að skrifa bækur var
sú að ég lifði í samfélagi þar sem karlmenn
nutu forréttinda. Konur höfðu mjög ákveðnu
hlutverki að gegna sem var nánast áskapað.
Flestar sögur voru skrifaðar af karlmönnum,
fjölluðu um stríð og hetjudáðir. Auðvitað
voru þeir hetjurnar. Sögur mínar voru and-
svar við þessu ástandi. Eg vildi gera konur að
hetjum og sýna jafnframt fram á mikilvægi
hlutverka þeirra í samfélaginu.
Fyrsta bók mín kom út árið 1987 en það
var smásagnasafn. Margir tóku sögunum vel,
einkum konur, sem fannst þær hafa lært eitt-
hvað um sjálfa sig við lesturinn. Ungir gagn-
rýnendur gáfu bókinni gaum og veittu mér
góða umfjöllun en eldri menn voru uppteknir
af öðru og sniðgengu verkið. Ég held að þeir
hafi ekki vitað hvernig átti að taka þessari
nýbreytni. Ef til vill hafa þeir ekki tekið mig
alvarlega og litið svo á að ég myndi aðeins
senda frá mér þessa einu bók og síðan ekki
söguna meir.
Ég fékk bókmenntaverðlaun fyrir smá-
sagnasafnið og voru þau mér mikil hvatning.
Bók þessi hefur verið gefin út í Þýskalandi og
er heiti hennar „Das Geheimnis - die Frau“.
Þegar ég var í Bosníu fékkst ég einnig við út-
varpsleikritun og fékk fimm verk flutt í út-
varpi Sarajevo. í Þýskalandi hef ég fengið
þrjár skáldsögur gefnar út auk fyrrnefnds
smásagnasafns. Á mínu tungumáli er aðeins
að finna smásagnasafnið og útvarpsleikritin.
Ég hef ekkert sérstakt þema í verkum
mínum en þær eiga það sameiginlegt að vera
skrifaðar út frá sjónarhorni konu. Um þessar
mundir er ég að skrifa skáldsögu og reyni í
fyrsta sinn að lýsa veröldinni út frá sjónar-
horni karlmanns. Eitt umfjöllunarefnið er
togstreita á milli ólíkra hugmynda fólks í
samfélaginu. Hugarfar og gildismat fólks er
ólíkt í borgum og úti á landsbyggðinni. Borg-
arbúar eru almennt framfarasinnaðir en
sveitafólk vill halda í rótgrónar hefðir. Auð-
vitað er þetta ekki algilt í þeirri merkingu að
allir borgarbúar séu framfarasinnaðir og allt
sveitafólk sé íhaldsamt. í skáldsögum mínum
Ljósmynd/Anna Hallin
SAFETA Obhodjas
reyni ég að láta lesandann sjá aðstæður i
grófu og skoplegu ljósi. Ástæða þess er sú að
ég sé enga ástæðu til þess að gera sögurnar
jafnraunalegar og lífið sálft. Með þessari að-
ferð næ ég ákveðinni fjarlægð við yrkisefnið.
Ég hef stundum heyrt þá athugasemd að ég
eigi ekki að skrifa á þennan hátt, það sæmi
ekki konu.
Þegar ég kom til Þýskalands fann ég í
fyrsta sinn að ég er evrópskur rithöfundur.
Umíjöllunarefni sagnanna áttu erindi við ólík
samfélög álfunnar. Til dæmis þegar ég skrifa
um nútímalíf í Bosníu þá höfðar það til
þýskra lesenda. Þeir skilja verkin auðveld-
lega og þau reynast aðgengileg lesendum.
Ég er nú í gangi með tvö verkefni. Annars
vegar samstarfsverkefni með íraska skáldinu
Sargon Boulus og hins vegar skáldsögu.%
Samstarfsverkeftiið er bók þar sem við ger-
um sameiginlegri og ólíkri reynslu okkar skik
Við ræðum um hlutverk kynjanna, bók-
menntir og rithöfunda í útlegð. Einnig velt- -
um við fyrir okkur tengslum Evrópu og Aust-
urlanda, hver þau séu og hvernig þau gætu
verið.
Skáldsagan fjallar um stríðið í Bosníu og
er mín fyrsta bók um þá skelfilegu tíð. Ég
reyni að sjá og skýra frá skálmöldinni með
ákveðinni fjarlægð. Sagan er um mann og
konu sem voru vinir um langt árabil fyrir
styrjöldina. Þau eiga ólíkan uppruna og að-<
hyllast ólík trúarbrögð. Greint er frá lífi og
breyttum samskiptum þeirra á fýrsta ári
styrjaldarinnar.“
BEETHOVENKVARTETTAR
OG BAROKKSVEIFLA
TOM.IST
Sígildir diskar
BEETHOVEN
Ludwig van Beethoven: Strengjakvartettarnir.
Gabrieli kvartettinn (Op. 18/1-6, 59/1-3, 74 &
95) og Aeolian kvartettinn (Op. 127, 130-133 &
135). London 458 801-2. Upptaka: ADD (Op.
18/3-6 DDD), Lundúnum & Hampstead 1974,
1978, 1979 & 1981. Útgáfuár: 1975, 1979, 1980,
1983. Lengd (8 diskar): 8.51:01. Verð (Skffan);
5.199 kr.
STRE N G JAKVARTE TTAR Beethovens,
17 að tölu, mynda sem kunnugt er eina af meg-
instoðum vestrænna kammertónmennta. Til-
urðarár þeirra falla nokkuð nettilega að hinni
hefðbundnu þrískiptingu sköpunarskeiða hans.
Fyrstu 6 kvartettarnir í Opus 18 voru samdir
1798-1800 og fylgja klassísku fordæmi síðari
strengjakvartetta Mozarts og Haydns í formi
og anda. Andinn tekur undir sig prómeþeifskt
risastökk í verkunum frá „heróísku" miðskeiði
Beethovens, fyrst með kvartettunum þrem í
Op. 59, kenndum við Razumovsky fursta,
sendiherra Rússa í Vín, sem pantaði þá, enda
notuð tvö rússnesk þjóðlagastef í tveimur
þeirra (annað hið sama og krýningarsöngurinn
úr Boris Goudunov Mussorgskys frá miðri öld-
inni) og breikkar enn í „Hörpu“-kvartettnum
Op. 74 og „Serioso“ Op. 95 frá 1809-10.
Klassísk form og hefðir fara svo loks vítt og
um vítt í síðustu 6 kvartettunum, sem flestir
telja enn mestu meistaraverk allra tíma í tón-
greininni - að kvartettum Bartóks og Sjosta-
kovitsj meðtöldum - og reyndust þvflíkur
„bjarnargreiði" seinni tónskáldum 19. aldar, að
ekkert þeirra lagði sambærilega höfuðáherzlu
á kvartettagerð með fordæmi Beethovens að
baki, enda má segja að ekkert afgerandi nýtt
hafi komið fram í greininni fyrr en með kvar-
BACH BEETHOVEN
tettum Bartóks rúmri öld síðar. Hér er í tilurð-
arröð um að ræða Op. 127 í Es (1823-25), Op.
132 í a (1825), Op. 130 í B (1825-26), Miklu fúg-
una Op. 133 í B (do.; upphaflega lokaþáttur Op.
130), hinn magnaða Op. 131 í cís og Op. 135 í F
„Muss es sein?“ (báða frá 1826).
Eins og gefur að skilja myndi æra óstöðugan
að reifa þann sæg af innspilunum sem nú er
uppi í diskaútgáfum á hinu mikla tónminnis-
merki Beethovens fyrir tvær fiðlur, víólu og
selló. Auk útgáfna á stökum kvartettum er
mikið um diskasett með ýmist Op. 18, Op. 59
(oft ásamt Op. 74 og 95 og þá gjarnan kallað
„Miðkvartettarnir") eða síðustu 6 ópusunum.
Síðasttaldi verkahópurinn hefur verið til um-
ræðu tvisvar áður í þessum dálkum, fyrst með
Quartetto Italiano (23.3. 1996) og seinna í
sögufrægri upptöku úr bókasafni Bandaríkja-
þings með Búdapest kvartettnum (31.5. 1997),
en hvorki kvartettarnir frá fyrsta né öðru
skeiði hafa fram að þessu fengið neina umfjöll-
un, og má segja að sé kominn tími til.
Það er ekki oft að maður rekst á heildarsett
af öllum strengjakvartettum Beethovens í
plötubúðum hér, og enn síður á jafnhagstæðu
verði og í hérumræddri London-útgáfu frá am-
erísku dótturfyrirtæki Decca, eða um 650 kr. á
disk. Þá hafði einnig hagstæð áhrif að sjá alla
diskana fyrir komna í einu 2 sm pappaboxi -
stórum meðhöndlanlegra en í 2-3 hefðbundn-
um brothættum plastboxum, og margfalt spar-
ara á hillupláss. Strax kviknaði grunur um að
hér færi þvottekta kostaboð.
Svo reyndist líka vera við nánari athugun.
Fyrir nefndan prís má fullyrða, að óvíða fáist
meiri gæði í spilamennsku og upptökuhljóm.
Síðustu kvartettarnir eru að mínu viti töluvert
snarpari í túlkun brezka Aeolian hópsins en hjá
ítölunum, sem er ekki lítið atriði þegar jafn-
rytmískur höfundur og Beethoven á í hlut, auk
þess sem ADD upptökurnar eru sem vonlegt er
meira en hænufeti ofar gömlu Budapestkvar-
tettshljóðritununum. Þó að landai- Aeolian-
manna í Gabrielikvartettnum nái ekki alveg
sömu dramatísku hæðum og smitandi sveiflu í
Razumovsky og Tékkamir í Smetana kvar-
tettnum í a.m.k. aldarþriðjungsgamalli upptöku
frá Supraphon, gustar samt víða af leik þeirra,
og Op. 74, og alveg sérstaklega hinn ögn van-
metni Op. 95, eru afburða vel spilaðir.
Op. 18 verkin sex öðluðust beinlínis nýtt líf í
tápmiklum útleggingum Gabrielifélaga, og að
meðtöldum hæfilega nálægum kii-kjuupptökum
við passlegan enduróm gerði það útslagið. Sem
sagt: líklega hagstæðustu heildarkaup á 17
kvartettum Beethovens sem völ er á um þessar
mundir.
BACH
J.S. Bach: Jazz Sébasticn Bach: Valdir forleik-
ir, fúgur o.fl. úr Veltempraða hljómborðinu
I-II, Fúgulistinni, orgelverkum, öðrum liljóm-
borðsverkum, hljómsveitar- og einleiksverk-
um. Swingle söngvararnir. Philips. Upptaka:
DDD, tími óuppgefinn. títgáfuár: 1963 & 1968.
Lengd: Óuppg. (mældist 65:31). Verð (Skífan):
2.099 kr.
Ég kannaði Netið nýlega í leit að afdrifum
sönghópsins „The Swingle Singers" sem mörg-
um yfir fertugt mun enn í fersku minni, þó nú
sé aldarfjórðungur liðinn frá fyrsta LP
toppsmellinum, Jazz Sébastien Bach. Kom í
Ijós, að oktettinn er enn á lífi og við hesta-
heilsu, þótt upphaflegu meðlimirnir séu nú
setztir í helgan stein (stofnandinn Ward
Swingle hætti 1984). Hópurinn er nú búsettur
á Englandi og syngur mest a cappeUa án bassa
og trommuburstaundirieiks; þ. á m. jafnólíkleg
viðfangsefni og 1812 forleikinn (væntanlega.
með sungnum stórskotadrunum) og framúr-
stefnuverk eftir Berio, sem útheimta jafnvel *■
enn meiri raddbeitingartækni en orgelfúgur
Bachs.
Það kom í því sambandi ekki á óvart, að
samkeppnin í rytmískum hópsöng virtist hafa
harðnað til muna á undanfórnum áratugum og
framfarir hafa orðið gífurlegar úti í heimi, ef
marka mátti nokkur hljóðsýnishorn Netsins í
næsta nágrenni við heimasíðu SS. Þar mátti
t.d. heyra sænskan hóp, og annan danskan,
báða vitaóþekkta hérlendis, sem hefðu auð-
veldlega getað staðið gömlu Swingle Singers á
sporði á sínum tíma að raddfimi, þótt viðfangs-
efnin væru ekki sígild tónlist gamalla meistara.
En það var einmitt það sem var svo nýtt og
ferskt við Swingle Singers á sínum tíma: að
syngja „instrúmentöl" verk eftir meistara
Bach án þess að breyta nótu, hreint og af smit-
andi glaðværð, að viðbættri djasssveiflu úr*.
bassa og trommum.
í vitund margra varð „gamla hárkollan"
aldrei söm síðan. Dansrytmar Tómasarkantors-
ins, sem sumir samtíðarmenn hans kvörtuðu
undan að ættu ekki heima í kirkjum, reyndust
eiga sér svo upplagða samsvörun i afró-amer-
ísku „swingi“ 20. aldar, að menn spurðu hví
engum hefði dottið slíkt í hug fyrr. Og þó SS
færu síðar út í að radda rómantísku meistar-
ana, stóð fyrsta platan frá 1963 ávallt upp úr í
hugum þeirra mörgu sem féllu fyrst fyrir lauf-
léttum raddtöfi’um frönsku söngvaranna. Á
þessum diski eru í þokkabót 10 númer frá 1969
auk hinna fyrstu 13 frá 1963, eða 23 alls.
„Grátt“ svæði? Ef til vill. En að mínu viti p.
gekk formúla Wards Swingle glimrandi vel
upp fyrir 35 árum, og gerir enn í dag. „Lærð-
ur“ stíll fúgumeistarans mikla frá Eisenach
heldur áfram að hrífa nýjar kynslóðir í búningi
sem Sebastian gamla hefði aldrei órað fyrir.
Ríkarður Ö. Pálsson
V
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 14. NÓVEMBER 1998 19