Lesbók Morgunblaðsins - 27.03.1999, Blaðsíða 6

Fyrsta Rit Ding Gerðubergs
verður í c ag. Þingunum er
ætlað að veita persónu-
lega innsýn í feril þekktra
íslenskra rithöfunda með
það fyrir augum að end-
urskoða framlag þeirra og
líta yfir farinn veg.
JÓHANN HJÁLMARSSON
fylgdist með eins konar
aðalæfingu dagskrór um
Guðberg Bergsson og
blandaði sér lítillega
í umræðuna. Forróða-
menn Gerðubergs segja
að hér sé um nýmæli,
tilraun, að ræða.
Morgunblaöið/Árni Sæberg
RITÞING Guðbergs í undirbúningi: Vilborg Dagbjartsdóttir, Jóhann Páll Valdimarsson, Guðbergur, Tómas R. Einarsson og
Jón Yngvi Jóhannsson.
HUGMYNDIR FÆÐ-
, AST í SAMRÆÐUM
ARITÞINGUNUM í Menn-
ingarmiðstöðinni Gerðu-
bergi í Breiðholti gefst
fólki kostur á að kynnast
rithöfundinum, viðhorfum
hans, áhrifavöldum og lífs-
hlaupi. Hann segir frá ferli
sínum með aðstoð tveggja
spyrla ásamt stjómanda og dagskráin verður
krydduð með stuttum lestrum úr verkum
hans.
Stjómandi Ritþingsins um Guðberg
Bergsson er Jón Yngvi Jóhannsson bók-
menntafræðingur, spyi-lar era þau Vilborg
Dagbjartsdóttir skáld og Tómas R. Einarsson
tónlistarmaður. Viðar Eggertsson leikari og
leikstjóri annast upplestur úr verkum Guð-
bergs.
Vonast er til að dagskráin verði fyrst og
fremst í umræðuformi, ekki venjuleg bók-
menntakynning eða einræða. Vilborg Dag-
bjartsdóttir minnti á frá fenginni reynslu í
Norræna húsinu að Guðbergur er laginn við að
setja fólk í uppnám, jafnvel heila þjóð. For-
ráðamenn Gerðubergs segja að hér sé um ný-
mæli, tilraun að ræða og mikill áhugi á að fá
fólk til að taka þátt í umræðum, ekki síst
kollega höfundarins.
Þegar þetta er borið undir Guðberg segir
hann að það sé allt í lagi. Sjálfur mun hann
hafa neitað að taka þátt í undirbúningi dag-
skrárinnar. Hann segist vilja koma óundirbú-
inn en muni reyna að standa sig. „Það er allt í
lagi þó maður standi á gati eða líði yfír mann,“
segir Guðbergur.
Óhætt er að taka undir með Vilborgu að
Guðbergur sé nú á hátindi ferils síns og ástæða
til þess að fólk kynnist honum í eigin persónu.
Kannski líður yfir mig
Guðbergur rifjar upp þegar hann las með
Listaskáldunum vondu. Hann segist hafa
hugsað „kannski líður yfir mig, ég fann að ég
var að fá aðsvif, kannski væri það hið eina
góða.“ Hann segir algengt að fólk deyi á fyr-
irlestram. Nú segist hann aftur á móti hafa
uppgötvað að maður geti farið inn í poka,
rakapoka í staðinn fyrir að fá munnþurk við
upplestur.
Guðbergur er spurður hvort kvíði grípi
hann ekki þegar hann þurfí að koma fram, en
svarar því til að nú hafi hann fundið ráð, ann-
ars væri hann alltaf með kvíða og þyrfti að
fara í kvíðarannsókn. Hann segist líka vera
laus við spéhræðslu.
Aðspurður segist Guðbergur aldrei hafa
brotið heilann um viðurkenningar, en allt sé
seinþroska á Islandi og hér hljóti maður við-
urkenningar seint. I Suðurlöndum fái menn
aftur á móti viðurkenningar ungir, hér sé
ORTEXTAR
Fjörkippur kom upp úr miðri 19. öld með prósaljóðum
Frakkans Charles Baudelaire. Þau urðu fyrirmynd
norrænna skólda að mati ARNAR OLAFSSONAR,
sem fjallar í þessari grein einkum um stutta texta, brot.
Prósaljóð ortu mörg íslensk skóld um aldamót
og í byrjun aldarinnar.
r
ILOK 19. aldar fór að bera á mjög
stuttum lausamálstextum, of stutt-
um til að geta verið smásögur, en
þeir voru heldur ekki brandarar,
erfitt gat verið að flokka þá. Þetta
fyrirbæri breiddist út með bók-
menntastefnunni sem þá bar mest á,
impressjónisma, sem einnig ruddi
sér til rúms í tónlist og myndlist. Eg fylgi
Þorsteini Thorarensen í því að þýða þetta
franskættaða orð sem blæstefna. Því áber-
andi samkenni er að grípa hugblæ líðandi
andartaks. í bókmenntum birtist þetta m.
a. í stíl sem einkennist af upphrópunum,
setningabrotum, hugsanaflaumi í lausa-
málstextum, en jafnframt kom meira fram
af prósaljóðum. Þau eru reyndar eldgamalt
fyrirbæri, eins og allir geta séð í ljóðaljóð-
um Biblíunnar, en í Vestur-Evrópu urðu
þau mikið tískufyrirbæri upp úr miðri 18.
öld, með ljóðum Ossíans. Annar fjörkippur
kom upp úr miðri 19. öld með prósaljóðum
Frakkans Baudelaire, en þau urðu mikil
fyrirmynd norrænna skálda, einnig ís-
lenskra, en þá oft í gegnum prósaljóð
Norðuriandabúa. Prósaljóð á íslensku ortu
m.a. Jóhann Gunnar Sigurðsson (1882-
1906), Guðmundur skólaskáld (1874-1919),
og frá fyrra stríði má telja Flugur Jóns
Thoroddsen og Myndir Huldu, „Hel“ Sig-
urðar Nordal og „Ur djúpinu“ eftir Jakob
Smára.
Nýlega birtist safnrit danskra örtexta
hjá Félagi móðurmálskennara í Dan-
mörku. Þetta eru 74 textar, allt frá því um
1880 til samtímans, mest þó eftir núlifandi
höfunda, sumt mjög nýlegir textar. Hér
birtast margir kunn-ustu höfundar Dana,
og oft frá öðrum hliðum en þekktastar eru.
Þetta er afar sundurleitt safn, og það er
kostur að mati útgefenda, sem skrifa fróð-
legan eftirmála. Sameiginlegt einkenni
væri helst að grípa hverfula skynjun og
hugblæ, en einmitt sú huglægni veldur
fjölbreytni í uppbyggingu. En vegna þess
hve stuttir textarnir eru, þarf stíllinn að
vera mun hnitmiðaðri en tíðkast í sögum.
Hér eru m.a. prósaljóð, eða a.m.k, textar
teknir úr ljóðabókum, en aðrir textar voru
kallaðir skissur, riss, myndir, jafnvel goð-
sögur. Það orð notaði Johannes V. Jensen,
frægur fyrir sagnabálkinn Ferðina miklu,
en þetta eru þó ekki táknsögur, sem eiga
að sýna einhvern siðferðilegan boðskap,
svo sem ýmsir aðrir aldamótahöfundar iðk-
uðu, einnig sumir framan taldir fslending-
ar. Johannes V. Jensen sagði að goðsögur
hans væru umfram allt lýsing umhverfis,
sem birtu þó jafnframt meginöfl mannssál-
arinnar. En hér eru einnig frásagnir,
gjarnan bundnar við eitt atvik, margbrotn-
ari koma þó einnig fyrir. Lengstu textarnir
eru allt að sex síður, en þetta nær alveg
niður í fjórar línur. í upptalningu skyn-
hrifa ganga einna lengst expressjónistar
fyrri heimsstyrjaldar, Bpnnelykke og
Momberg, síðar koma þó aðrir textar, t.d.
eftir málarann Kirkeby, sem eru bara upp-
talning setningarbrota, jafnvel einstakra
orða. Einn helsti meistari þessa forms er
að mínu mati Per Hultberg, sem komið
hefur fram á bókmenntahátíð á íslandi, en
örstuttir textar hans styðja hver annan,
t.d. í doðrantinum Requiem, þar sem nær
600 stuttir textar hnitast hver um sitt hug-
arástand, oft þráhyggju. Þessi hnitmiðun
um einæði gerir þá magnaða.
Þetta safn er forvitnilegt í sjálfu sér, en
einnig eru elstu textarnir á ýmsan hátt
CHARLES Baudelaire
áhrifavaldar í íslénskum bókmenntum. Við
tökum hér tvö dæmi, hið fyrra er eftir Per
Hojholt, sem ég hefi skrifað um í pistlum
þessum. Titillinn má virðast mótsögn, en
reyndar hefi ég komið inn í risastóra forna
dómkirkju í frönskum smábæ, Guðsstól
(La Chaisedieu).
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. MARZ 1999