Lesbók Morgunblaðsins - 27.03.1999, Blaðsíða 19

I VIGAMOÐ
Fréttir á Netinu
vfj) mbl.is
__/\l.L.Ty\f= E!TTH\/f\£> fSTÝTT
TOIVLIST
Sfgildir diskar
MENDELSSOHN
Fclix Mendelssohn-Bartholdy: Strengjakvartett-
ar nr. 1 í Es-dúr Op. 12 (1829), nr. 2 í a-moll Op.
13 (1827) og Op. posth. í Es-dúr (1823). Eroica-
kvartettinn (Peter Hanson, Lucy Howard, fiðl-
ur; Gustav Clarkson, víúla; David Watkin, scllú).
Harmonia mundi HMU 907245. Upptaka: DDD,
Dorset, Englandi 3/1998. títgáfuár: 1999.
Lengd: 78:04. Verð (Japis): 1.590 kr.
„MOZART 19. aldar“, eins og Schumann
kallaði undrabarnið skammlífa, Felix Mendels-
sohn (1809-47), hefur ekki áður komið við sögu
hér í Sígildum diskum - þó að systir hans
Fanny hafi gert það! (SD 12.9. 1995). Eflaust
tímanna tákn. Eins er með spilamátann.
Blessuð upphafshyggjan er stöðugt að færast
nær okkar tíma. Ekki einu sinni Dvorák kvað
lengur fá að vera í friði fyrir „upphaflcgri"
spilamennsku (skyldi það vera yzti angi hennar
þegar skylduræknir rokkgítai'istar augnabliks-
ins þenja Hendrix-fígúrasjónir við glissfetil
gegnum antík lampamagnara frá 7. áratug?),
og hinn fímm ára gamli brezki Eroica- kvartett
sem hér debúterar á skífu, lýsh- yfir á umslagi
að hann leitist við að „enduruppgötva fjörlegan
flutningsmáta rómantíska tímabilsins".
Ekki hljómar það illa í sjáfu sér - þó að út-
færsla þeirra fjóiTnenninga kunni að minna
suma meir á „enduruppgötvaðan" bai'okk-
strengjatón HlP-forkóIfa síðustu ái-atuga en
eldheita rómantík í hefðbundnum skilningi,
þ.e. með fremur svölum blæ og litlu, stundum
engu, víbratói. Slíku kynntist undimtaður
fyrst í verkum utan barokktímans í meðfórum
Esterházy-kvartetts Jaaps Schröders á
„Haydn“-kvartettum Mozarts (SD 10.2.1996.)
Engu að síður vill svo einkennilega til, að
téður barokktónn kemur víða furðuvel út í
strengjakvartettum Mendelssohns, sem var í
raun háklassískur inn við beinið. Alveg sér-
staklega þó í hinni tvöföldu fúgu sem myndar
lokaþátt ópusnúmeralausa kvartettsins - enda
er meistari Bach þar augljós fyrh'mynd, og
barokkvinnubrögð á hverju strái. Það þarf ekki
að minna tónsögugránana á að Mendelssohn
endui-vakti Bach með frægum flutningi á
Mattheusarpassíunni 1829, þegai' Felix var
tónlistarstjóri í Leipzig, en eitthvað hefur hann
komizt í tæri við Tómasarkantorinn fyrr, því að
fúgukvartettinn númeralausi er saminn þegar
á árinu 1825 þegar höfundur hans var aðeins á
fermingaraldri.
Kvartettar Mendelssohns eru alls 7, og
strangt til tekið myndu kvartettarnir þrír á
þessum diski flokkast sem æskuverk. Að vísu
gildir um annarlega bráðþroska undrabörn
eins og Mendelssohn, Mozart og Schubert, að
„æskuverk" sem hjá öðrum eru talin ná fram á
3.-4. aldursáratug, ná hjá snillingunum ekki
öllu lengi-a en fram á táningsár, og nægir í til-
viki Mendelssohns að benda á meistaraverk
eins og Jónsmessunæturdraumsforleikinn,
sem saminn er af 17 ára drengstaula. I fyrsta
verkinu frá 1823 eru fyrirmyndirnar Mozart,
Haydn og snemm- og mið-Beethoven, en þegar
í Op. 13 frá 1827 (dánarári Beethovens) má
kenna veruleg áhrif irá síðustu kvartettum
þessa framsæknasta höfundar tóngreinarinnar
á 19. öld, og í Op. 12 (1829) verða þau enn djúp-
stæðari. Örugg kontrapunktísk vinnubrögð og
frjálsleg meðferð ómstreitna setja þessi tvö
verk í flokk með nýtízkulegustu kammersmíð-
um samtímans við hlið síðustu 5 kvai'tetta
Beethovens, þó að Mendelssohn sé þar enn
vart kominn af táningsaldri og vitanlega ekki
jafn leikinn í stórútfærslu minnstu smáfruma
og Beethoven.
Hins vegar hefur hann laglínuna fram yfir.
Mendelssohn var melódíker fram í fíngur-
góma, og tryggir það eitt persónueinkenni
þessai'a bráðskemmtilegu kammerverka, þó að
fleira komi til.
Leikui- Eroieu-kvartettsins er sérlega líflegur,
snai'pur og nákvæmur. Hversu mikið leggja ber
upp úi' staðhæftngum bæklings um rannsóknir
fjórmenninganna og hjálparhellu þeirra Dr.
Clive Brown á fingrasetningum og bogastrokum
tilurðaitímans, skal ósagt látið. Meginatriðið er
hin innlifaða og tiktúnilitla spilamennska, sem
ásamt heilbrigðu tempóvali (kannski burtséð frá
vitaódanshæfa uppmælingahraðanum á menúett
Fúgu-kvartettsins (Op. posth.)) kemur heillandi
hugviti Mendelssohns dável til skila í kristals-
tæn-i upptöku. Lofar þetta eftirminnilega
„debút“ góðu um framhaldsferil fereykisins, svo
ekki sé meira sagt.
ÝMIS TÓNSKÁLD
Orrustulónlisí. Ludwig van Beethoven: Sigur
Wellingtons Op. 91; Tveir marsar fyrir her-
hljúmsveit. Franz Liszt: Ungverskur árás-
armars; Húnavíg. Mikhail M. Ippolítoff-Ivanoff:
Georgískur stríðsmars (úr Íveríu Op. 42). Niko-
lai Rimskíjj-Korsakoff: Dodon á fúlkvangi (úr
Gullna hananum); Stráfallið við Kerzhentz (úr
Sögninni af úsýnilegu borginni Kitezh). Robcrt
Volkmann: Ríkarður III (konsertforleikur).
Pjotr Tsjækovskíj: Orrustan við Poltövu (úr
Mazeppa). CSR sinfúníuhljúmsveitin í Brat-
islövu u. stj. Ondrejs Lenards. Naxos 8.550230.
Upptaka: DDD, Bratislövu, Tékkoslúvakíu, 2-
4/1989. títgáfuár: 1989. Lengd: 72:36. Verð
(Japis): 690 kr.
1812 FORLEIKUR Tsjækovskíjs er illa
fjarri góðu (eða vondu) gamni á þessum
svartapúðursangandi orrustudisk; en hefur
kannski þótt einum of þekktur. I staðinn er
boðið upp á mun ókunnari tónalýsingu hans á
hildarleiknum við Poltövu 1709, þegar stór-
veldisdraumar Svía í austurveg hrundu fyrir
fullt og allt - raunar ekki afdrifaminni orrustu
en þeirri við Borodino 103 árum síðar. Atriðið
er úr óperunni Mazeppa (1884) um samnefnd-
an kósakkaforingja, bandamann Karls XII, og
að sumu leyti betur samið en „1812“, nema
hvað niðurlagið er snubbótt. Má þar heyra
bæði zarhyllingarsálminn og þjóðlagið úr Boris
Godunov Mussorgskíjs, sem Beethoven notaði
í 2. Razumovsky-kvartett sínum í e-moll.
En mai-gt fleira er á matseðlinum. Ef stiklað
er á stóru má nefna atriðin tvö eftir Rimskíj-
Korsakov, sem eru eins og vænta má litrík og
LIKAMLEG
OFSKYNJUN
í ÞJÓÐARBÓK-
HLÖÐUNNI
Morgunblaðiö/Þorkell
STEINGRÍMUR Eyfjörð sýnir nú sýninguna GrýlaA/enus í heild sinni í Þjóðarbókhlöðunni.
STEINGRÍMUR Eyfjörð myndlistarmaður
sýnir verk sitt Grýla/Venus: líkamleg of-
skynjun í Þjóðarbókhlöðunni frá 27. mars til
20. apríl. Verkið er skúlptúr og vinnuteikn-
ingar sem listamaðurinn vann á síðasta ári.
Verkið verður nú sýnt í heild sinni en hluti
þess var sýndur á sýningunni Flögð og fógur
skinn, sem menningarsamsteypan art.is stóð
fyrir í Nýlistasafninu í júní á síðasta ári.
„Venus og Grýla eru tengdar andstæður.
Hugmyndin um Venus kallar á Grýlu og sú
síðarnefnda kallar á hugmyndina um Venus.
Myndverkið „Handrit af Grýlu“ hugsaði ég
sem skoðun í skilaboðum úr tímaritum sem
stýra og móta kvenímyndina bæði hvað varð-
ar lífsstíl og útlit hennar. Ég geng út frá því
að hluti af þeim skilaboðum og stýringu á
neyslu og sjálfsmynd neytandans virki eins og
Grýla á lesandann í birtingarmynd Venusar.
Ég geng út frá því að neytandinn upplifi
milda ofskynjun á eigin líkama eftir að hafa
meðtekið skilaboð kvenímyndarinnar, þau
skilaboð sem stýra og hvetja neytandann til
að breyta og lagfæra líkama sinn.
„Handrit af Grýlu“ er samsafn skilaboða
þar sem „Venusarskilaboðin" kalla fram ein-
kenni Grýlu í formi tilvísana í menningu og
náttúru sem mynd hennar hefur birst í: Ég
tek mið af hugmyndum sem tengjast Venusi
og Grýlu, en skáka neyslustýringunni, eins og
Ulfhildur Dagsdóttir, skilgi'einir kvenímynd-
ir, sem hina kynferðislegu aktívu og
aggressífu konu, hinnar yfirþyrmandi
„monstrous" móður og femínista. Ég hugsa
mér að þær frelsi sig frá Grýlu og Venusar-
hugmyndinni, nái að meðhöndla upplýsingar
og breyta þeim þannig að þær verði sjálfstæð-
ar frá Grýlu og Venusi,“ segir Steingn'mur
Eyfjörð um verkið í bókinni Flögð og fógur
skinn sem menningarsamsteypan art.is gaf
út.
Þjóðarbókhlaðan er opin mánudaga til
fímmtudaga kl. 8.15-22, föstudaga til kl. 19,
laugardaga kl. 9-17 og sunnudaga kl. 11-17.
a
ævintýraleg. Drungalegur konsertforleik hins
nú bláókunna Roberts Volkmanns frá Dresden
(1815-83) kemur á óvart, og Ungverskur árás-
armars Liszts (með cimbalom-slaghörpu í
miðju) og sérstaklega sinfóníska Ijóðið Húna-
víg (1857; um viðureign Atla húnakonungs við
Vesturgota og Rómverja á Katalánsvöllum
453) eru glampandi hljómsveitarverk, þar sem
stutt er í Valkyrjumúsík Wagners.
Það kann að þykja kyndugt að safna róman-
tískum orrustulýsingum í tónum saman á sí-
gildum diski á okkar friðelskandi tímum. En
hvort sem félags- og uppeldisfræðingum líkar
betur eða verr, þá virðist þetta yrkisefni hafa
höfðað töluvert til tónskálda 19. aldar, jafnvel
til hugsjónamanna á borð við Beethoven - þó
að vera kunni að tækisfærimennska hafi líka
ráðið einhverju um tilurð „Wellingtons Sieg“
(þ.e. við Victoria, sem hrakti heri Napóleons af
Pýreneaskaga), enda uppfært á Vínarfundin-
um 1814, þar eð stykkið (nú talið meðal verstu
tónsmíða meistarans) vakti meiri alþjóðlega at-
hygli en nokkuð annað verk Beethovens(I).
Maður þarf ekki endilega að vera kvik-
myndatónskáld í leit að innblæstri til að hafa
gaman af þessum verkum. Þau eru íyrirtaks
tímahylki um liðin rómantísk viðhorf til hern-
aðar, mörg hver ekki verr samin en friðvæn-
legri tónverk, og hressandi tilbreyting, þegar
hlustandinn hefur fengið nóg af unaðssælureit-
um tónbókmenntanna í bili. Aukinheldur eru
sígildar „bardagalýsingar" fráleitt verri tengi-
fyrirsögn en temu eins og hafið, ástin eða álíka,
sem einnig hefur sézt á syi'puplötum.
Það er vel varðveitt leyndannál tónlist-
arunnenda, að mesta ánægjan af heimilisplötu-
safninu hefst ekki fyrr en eftir að fyi-stu 100-
200 undirstöðutónverkin eru komin í hús. Þá
kemur nefnilega að fágætari „rarítetum“ tón-
sögunnar og þeirri ómetanlegu viðmiðun sem
þau veita - hreint burtséð frá hvers konar
gleymdum gimsteinum sem víða má fínna.
Þessi diskur er prýðilegt dæmi um slíkt; upp-
fullur af ljómandi en í mörgum tilvikum lítt
þekktum tónverkum sem eiga betra skilið.
Hljómsveitarstjórinn Ondrej Lenai'd er aðal-
lega kunnur fyrir óperu og ballett, en hefur
auðheyi’anlega ekki lakari tök á vopnaskaki
rómantíkeranna. Bratislavahljómsveitin er í
fínu formi, og þó að upptakan mætti stöku
sinni vera aðeins skýrari, er hún vel boðleg.
Ríkarður Ö. Pálsson
*
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. MARZ 1999 19