Lesbók Morgunblaðsins - 27.03.1999, Blaðsíða 14

JAN VAN EYCK: María mey með valdamönnum, 1436. Hér er María með Jesúbarnið sett á valdastól í ríkmannlegu, evrópsku umhverfi. Þetta er Himnadrottningin, sú sem situr á háum tróni.
MARÍA GUÐSMÓÐIR
Pl [ rit TRUAÐRA EFTIR SIGURJÓN ÁRNA EYJÓLFSSON
ningunni er dregin upp mynd af Maríu sem greinir
frá trú hennar og trúarbaráttu og þannig er hún
f) /rirmynd okkar sem guðsmóðir. Síðar tengist hún
hugmynd um hina miklu móður og hún gerð að Himna-
drottningu þó að í ritningunni sé ekki að finna
stafkrók um hana sem slíka.
MEÐAN hann var enn
að tala við fólkið kom
móðir hans og bræður.
Þau stóðu úti og vildu
tala við hann. Einhver
sagði við hann: „Móðir
þín og bræður standa
hér úti og vilja tala við
þig.“ Jesús svaraði þeim, er við hann mælti:
„Hver er móðir mín, og hverjir eru bræður
mínir?“ Og hann rétti út höndina yfir læri-
sveina sína og sagði: „Hér er móðir mín og
bræður mínir. Hver sem gjörir vilja fóður
míns, sem er á himnum, sá er bróðir minn,
systir og móðir.“ Mt. 12.46-50.
1. Inngangur
Þessi frásaga hristi verulega upp í mér er
ég þurfti að predika út frá henni milli jóla
og nýárs. Við fyrsta lestur virðist hún langt
frá því að vera fjölskylduvæn og jafnvel
vera í beinni andstöðu við hefðbundna mynd
okkar af jólunum. Hugsum aðeins til baka!
Hvað erum við búin að heyra Ave María oft
og það ekki bara yfir jólin? Og hvað um all-
ar myndir af Maríu mey.og Jesúbarninu, og
ásamt Jósef á sumum. Það virðist ekki
trufla okkur þó þessar myndir endurspegli
lítt raunveruleika venjulegrar fæðingar.
Allt slíkt víkur fyrir þeirri hlýju og því ljósi
sem myndin af Maríu og Jesúbarninu eiga
að gefa, þau eiga að tákna eina óaðskiljan-
lega einingu. Hver sem vogar sér að gagn-
rýna þessa ímynd er stimplaður friðarspill-
ir. En er ekki frásagan í 12. kafla Mattheus-
arguðspjalls einmitt slíkur friðarspillir? I
henni mætir okkur allt önnur mynd. Fyrir
utan hús, þar sem Jesús er að boða fagnað-
arerindið og veita fyrirgefningu Guðs,
stendur María og bræður hans þeir Jakob,
Jósef, Símon og Júdas (Mk 6.3). Systur
Jesú voru heima eins og þá var siður. Fjöl-
skylda hans með Maríu í fararbroddi er
komin til að ná í Jesú, og takið eftir: Það
sem veldur, er boðskapur Jesú, sem þau
hafna eða skilja ekki í vantrú sinni. I Mark-
úsarguðspjalli, þar sem fjallað er um sama
atvik, stendur: „Hans nánustu fréttu það og
fóru út og vildu ná honum, enda sögðu þeir
að hann væri frá sér.“ (Mk. 3.21.) Á ís-
lensku: Þau voru sannfærð um að Jesús
væri „ekki með öllum mjalla“. Greinilegt er
að vantrúin endurspeglast í atferli Maríu og
bræðra Jesú, en ekki söngur englanna á
jólanqtt. í augum Maríu og barna hennar og
Jósefs er Jesús hér „ruglaður sonur og eldri
bróðir“. Þau reyna að setja sig yfir hann og
taka hann úr umferð til að forða honum frá
þeirri ógæfu sem hann er að kalla yfir sig.
Óafvitandi eru þau að setja hjálpræði Guðs
skorður, því þau hugsa hér að hætti manna.
Jesús hafnar vantrú þeirra afdráttarlaust:
„Einhver sagði við hann: „Móðir þín og
bræður standa hér úti og vilja tala við þig.“
Jesús svaraði: „Hver er móðir mín og hverjir
eru bræður mínir?“ Og hann rétti út hönd
sína,“ - sem þýðir að þeir sem þarna eru eru
undir hans vemdarvæng, - „og sagði: „Hér
er móðir mín og bræður mínir. Hver sem
gjörir vilja fóður míns, sem er á himnum, sá
er bróðir minn, systir og móðir.“„ Hinir trá-
uðu eru fjölskylda hans og hafa Jesú í trá hjá
sér, og þurfa því ekki að sækja hann í faðm
Maríu.
Ræða Jesú er hörð og greinilegri slit inn-
an tjölskyldu er vart hægt að hugsa sér.
Hvað er orðið um Maríumynd jólanna? Mar-
ía er í þessari frásögn rétt eins og við, hún er
okkur ekki fremri á nokkurn máta. Hún er
tætt á milli trúar og vantrúar og því er hún
eins og við alfarið undir náð og fyrirgefningu
Guðs sett. Hún er ekki miðlari hjálpræðisins,
heldur alfarið þiggjandi þess eins og við. Því
eins og Jesús segir: „Hver sem gjörir vilja
fóður míns, sem er á himnum, sá er bróðir
minn, systir og móðir.“ 1 Ijósi þessara orða
Krists verðum við að losa Maríu úr viðjum
helgisagna og villu mannasetninga. I ritning-
unni er ekki að finna stafkrók um Maríu sem
himnadrottningu, að hún sé eilíf meyja,
syndlaus, hvað þá um himnaför hennar. Állir
sem vilja gera Maríu Guði líka, vanvirða með
því trá og trúarbaráttu hennar. Þeir rífa
Maríu úr náðar- og fyrirgefningarfaðmi
Guðs sem við hvílum öll í.
Hér á eftir verður reynt að gera grein fyr-
ir stöðu Maríu innan Nýja testamentisins,
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 27. MARZ 1999