Lesbók Morgunblaðsins - 27.03.1999, Blaðsíða 17

VILLA Moll 1901.
SÆTIR KOSSAR
í VÍNARBORG
Dagbækur háskakvendisins Olmu Mahler-Werfel hafa
vakið mikla athygli og umræður. Þær þyl< cja spegla vel
tímabilið 1898-1902 í Vínarborg sem þá var meðal há-
borga listalífsins. JÓHANN HJÁLAAARSSON segir 1 rá
bókinni sem lá áratugum saman óhreyfð í bandarísku há-
skólabókasafni. Það er ekki síst einkalíf kunnra listamanna
sem kryddar frásögnina og birtir óvæntar hliðar þeirra.
EGAR Antony Beaumont var að
leita heimilda um samband Ölmu
Mahler-Werfel og tónskáldsins
Alexanders Zemlinsky fann hann
dagbækur hennar skráðar í stíla-
bækur sem lágu óhreyfðar í
bandarísku háskólabókasafni.
Hann gerði sér ljóst að hér voru
verðmæti á ferð. Árangur þeirrar uppgötvunar
liggur nú fyrir í tæplega 500 blaðsíðna bók
(Alma Mahler-Werfel: Diaries 1898-1902. Sel-
ected and translated by Antony Beaumont. Fa-
ber and Faber, London 1998. Verð 25 sterl-
ingspund). Áður hafði bókin komið út á þýsku.
Alma Mahler-Werfel (1879-1964) hefur ým-
ist verið kölluð fegurðargyðja æskustílsins
(jugendstil belle) eða háskakvendi (femme
fatale). Fegurð hennar dregur enginn í efa sem
séð hefur myndir af henni en háskinn var
kannski frekar í anda lífsþyrstra aldamóta
þegar smám saman var að rofa til og visst
frjálsræði blasti við.
Alma Mahler-Werfel elst upp sem siðprúð
yfirstéttarstúlka í Vín, les mikið og fer á tón-
leika og sækir leiksýningar. Faðir hennar var
hirðmálari og bæjarfulltrúi og fósturfaðirinn
málari, móðirin söngkona. Alma fæst við tón-
smíðar og hlýtur nokkra viðurkenningu sem
tónskáld. Aftast í bókinni er skrá yfn verk
hennar sem einkum eru sönglög fyrir píanó, en
líka venjuleg píanóverk og kammermúsík.
Á heimilinu er gestkvæmt. Þangað koma
m. a. málarinn Gustav Klimt, gagnrýnandinn
og ritstjórinn Karl Kraus og tónskáldið Gustav
Mahler auk fjölda annarra sem gleymskan hef-
ur nú sópað burt.
Sérstakur aufúsugestur var Klimt. Hann er
með litríkari persónum bókarinnar, stríðinn,
uppátektarsamur, ástleitinn. „Ó, hann er svo
yndislegur," andvíirpar hin unga kona.
Það er farið að pískra um samband þeirra.
Ekki er það þó fyrr en á ferðalagi í Genúa árið
eftir að Klimt kyssir Ölmu og það er fyrsti koss
hennar.
Kossar setja svip á dagbók Ölmu. Eftir að
hún hefur verið vöruð við að umgangast leik-
hússtjórann Burckhardt sem ekki var við eina
fjöl felldur heitir hún því að veita honum í
mesta lagi koss af vörum sínum en bætir við:
„En kossar eru svo sætir.“
Alma veit sem svo að kossar duga ekki einir
sér. Þegar Gretl, hálfsystir hennar, veikist, er
skýring móður þeirra sú að ki-ankleiki Gretl
stafí af því að hún hafi ekki fengið kynferðis-
lega fullnægingu í hjónabandinu.
Gustav Mahler sem Alma giftist hefur sterk
áhrif á hana þrátt fyrir óþolinmæði hans. Hún
lýsir því hvernig hann æðir fram og aftur um
herbergi, viðþolslaus. Skömmu áður en þau ná
saman á Alma skammvinnan ástarfund með
Klimt. Allt fer út um þúfur og Klimt er niður-
brotinn.
Um það leyti sem dagbókarskinfin hefjast
deyr Richard Wagner en aðdáun á honum var
mikil hjá Ölmu. Það sem fær hana til að laðast
að Zemlinsky er sameiginleg dýrkun þeirra á
Wagner. Zemlinsky, sem Ölmu þykir í fyrstu
hræðilega jjótur, fríkkar þegar hann lætur við-
urkenningarorð falla um meistara Wagner.
Það er líka Zemlinsky sem hvetur Ölmu til að
reyna að kynnast Mahler nánar. Eftir lýsing-
um á þeim kynnum að dæma hefur Mahler ver-
ið fljótur að koma sér að efninu, einnig hvað
varðar kynnin af konum. Þrátt fyrir kossa og
ástarorð milli hennar og Zemlinskys hverfur
hann fljótt í skuggann fyrir persónuleika Ma-
hlers.
Chopin gerir Ölmu dapra því að næturljóð
hans eru eins og um hana sjálfa að hennar
mati.
Fleiri stórmennum hrífst hún af. Byron
veldur henni vonbrigðum. Hún hafði lesið Cain
og orðið yfir sig hrifin. Nú kom röðin að Don
Juan og það opinskáa verk gekk fram af henni.
Verst þykir henni að Byron ræðst á nafn-
greinda samtímamenn sína í Don Juan:
Wordsworth, Coleridge, Southey, Campbell,
Moore og Sotheby. Þetta hefði Goethe aldrei
gert í skáldskap sínum.
Hverjum giftist ég?
Árið 1899 skrifar Alma að það eina sem blasi
við henni sé hjónaband. Og hún veltir fyrir sér
hverjum hún verði að giftast: „Verður það Kra-
sny (embættismaður), kannski, eða Schulz
(liðsforingi) eða...? Eg man ekki eftir öðrum.
Hugleiði það að ég elska aðeins einn og mun
elska hann að eilífu. Allir aðrir, vei, þeir valda
mér hryllingi."
Hér er það vitanlega Klimt sem málið snýst
um, hann sem í huga hennar stendur foreldr-
unum næst. En alla þessa er hún að missa.
Ráðið er að leika Wagner og lesa Faust
Goethes og stunda gönguferðir úti í náttúr-
unni. Listin er stundum eina athvarfið.
Lestur hefur verið stór hluti dægrastytting-
ar Ölmu. Hún les Viktoríu Hamsuns og alda-
mótaárið les hún Friðþjófs sögu og verður
hissa á því að hún skuli ekki hafa höfðað til tón-
skálda. Tveimur ái-um fyi-r les hún og hrífst af
Bréfum frá íslandi eftir Heinrich Zschokke.
Henni er gefin bók eftir Ibsen. Áhugi á nor-
i
ALMA við hlaðið veisluborð. Málverk eftir fósturföður hennar, Carl Moll.
ALMA Mahler-Werfel átti iitríkan æviferil.
GUSTAV Mahler ásamt systur sinni, Justine.
rænum bókmenntum í Vín er ekki síst Wagner
að þakka sem Alma er alltaf jafn hrifin af.
Fjölbreyttur lifsferill
Árin 1898-1902 sem dagækurnar ná yfir
segja ekki allt um viðburðaríka ævi Ölmu Ma-
hler-Werfel. Hún giftist Gustav Mahler 1902
en hann var nítján árum eldri en hún. Saman
eignuðust þau tvær dætur.
GUSTAV Klimt var ástleitinn maður. <>
Eftir lát Mahlers, 1911, stóð Alma í ástar-
sambandi við málarann Oskar Kokoschka og
1915 giftist hún arkitektinum Walter Gropius
en þau höfðu kynnst 1910. Með honum eignað-
ist hún dóttur. Þau skildu 1918.
Ári eftir giftist Alma skáldinu Franz Werfel
sem var af gyðingaættum. Hann var kunnastur
fyrir Ijóð sín en einnig leikrita- og skáldsagna-
höfundur. Þau komust undan nasistum 1938,
flýðu um Frakkland og Spán í félagsskap
frændanna Heinrichs Mann rithöfundar og
Golos Mann sagnfræðings og settust að í
Bandaríkjunum.
Werfel lést 1945 og hafði þá komið við sögu
kvikmyndaiðnaðarins, einkum þegar skáldsaga
hans Öður Bernadettu var kvikmynduð. Heim-
ili þeirra var í Hollywood.
Meðal áður ónefndra náinna vina Ölmu telj-
ast tónskáldin Arnold Schönberg og Alban
Berg, rithöfundurinn Gerhart Hauptmann og
söngvarinn Enrico Caruso. Alma hafði alls
staðar um sig hirð eins og foreldrar hennar
höfðu lagt áherslu á. Til dæmis var fósturfaðir
hennar, Carl Moll, einkavinur Mahlers.
Skáld, tónskáld og málarar tileinkuðu Ölmu
verk sín og og reyndu að fanga fegurð hennar
með vopnum listaj-innar.
Alma fluttist til New York eftir fráfall Wer-
fels. Hún sendi frá sér bréf og minningar um
Mahler og skrifaði ævisöguna Mein Leben (Líf
mitt) sem gefin var út hjá Fischer Verlag í
Frankfurt 1960.
Dagbækurnar eru forvitnilegar og skemmti-
legar aflestrar skrifaðar af einlægni og æsku-
legum þankagangi. Gildi þeirra felst þó einkum
í viðfangsefninu, fólkinu, samkvæmislífinu,
andblæ hins liðna.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. MARZ 1999 1 7'