Lesbók Morgunblaðsins - 10.04.1999, Page 11

SUNDLAUG í héraðsskólanum á Laugarvatni, nú aflögð. Arkitekt: Guðjón Samúelsson.
SUNDLAUG í Reykholtsskóla í Borgarfirði. Arkitekt: Guðjón Samúelsson.
SUNDLAUG og danssalur á Laugum
í Sælingsdal.
atriði þjóna í menntun. Auk þess að vera skóla-
bygging, þá er í Melaskóla að finna höfuðinn-
gang íslands, að landinu, að menningunni. Hér
er ég að tala um völundarhúsið og réttina sem
þjónar sem inngangur, er hvert einasta bam
sem nýtur menntunar í þessari byggingu verð-
ur að ganga inn í og rata um dags daglega. Inn
í þetta ferli þar sem læra þarf á völundarhúsið,
fléttast reynsla af leik, úthaldi og hinu óþekkta.
Pegar búið er að læra á völundarhúsið, en ég
ímynda mér að það gerist í feluleik og öðrum
leikjum sem byggja á afhjúpun, er komið inn í
aðalbygginguna. Fínlega bogadregnir gangar
vekja eftirvæntingu á meðan maður fikrar sig
áfram í átt að takmarki sem er að mestu hulið.
Og svo eru hurðimar sem maður gengur í
gegnum inn í kennslustofurnar, bogadregnar
eins og gangarnir sjálfir og gefa hverju barni
sem opnar þær beina og eðlislæga tilfinningu
fyrir þeim stað sem það er statt á. I þessari tjá-
skiptalausu og skynsamlegu þekkingu felst vit-
neskjan um það hvemig mismunandi hlutar
miðla heildinni. Sú myndhverfing sem hönnun
byggingarinnar hverfist um á svo frumlegan
máta, sýnir sldlning á því að lærdómurinn felst
í leitinni.
Mannúð í byggingarlist er oft gefin til
kynna í skynsamlegri og skemmtilegri notkun
á hlutfóllum. Hér í Melaskóla eru hlutföllin
nógu stór og rúmgóð til að viðhalda möguleik-
anum á hinu ævintýralega sem er svo nauð-
synlegt í öllu námsferli, en samt nógu smá til
að sneiða hjá ógnandi og kreddukenndum
táknum sem gætu þaggað niður í og gert barn
fráhverft lærdómi.
Mannúð kemur einnig fram í efnisnotkun. í
samhengi við menntun er nærvera dagsljóss
og notkun náttúrulegra efna mikilvæg. Þessir
þættir ýta undir skilning á því flókna ferli
sem veröldin er samkvæmt reynslu okkar af
henni. Það sem ég á við er að gervilýsing (sér-
staklega flúrlýsing) gerir lítið úr hinum efnis-
lega verluleika sem umlykur okkur með því
að fletja hann út og einfalda. Vond lýsing
gengur mjög langt í því að afbaka reynslu
okkar af kunnuglegum hlutum í umhverfinu
með því að afmá þann óskilgreinanleika sem
þeir hafa upp á að bjóða. Viður er einnig mik-
ilvægur. Ef hann er notaður í hófi, þá getur
margbreytileiki og náttúrulegur hlýleiki viðar
undirstrikað og veitt mótvægi raunsærri og
áhrifaríkri notkun á steinsteypu, málmi, plasti
og öðrum tilbúnum efnum.
Laugarnesskóli, 1934/44. í þessu verki
Einars Sveinssonar er einfóld, endurnærandi
tilfinning fyrir mannúð enn á ný augljós.
Laugarnesskóli er samansafn kennslustofa
sem er skipað niður á þrjár hæðir í kringum
sameiginlegan meginsal. Það sem einkennir
salinn sérstaklega er að hann hækkar í annan
endann og gefur þar með staðsetningu alls
þess sem tengist honum sérstakan blæ.
Kennslustofurnar opnast út í meginsalinn á
svölum sem jafnframt vísa inn í hann. Börnin
koma og fara, safnast saman og skilja á þessu
sameiginlega svæði. Þetta miðjurými skapar
pláss og tengsl íyrir alla þá sem nota bygg-
inguna. Á þessum stað er hægt að staldra við í
hópum eða standa einn, þar er hægt að fylgj-
ast með félagslegri starfsemi rísa og hníga.
Langholtsskóli, 1952 (Einar Sveinsson). I
Langholtsskóla eru rúmgóðir gangar sem eru
nógu stórir til að þjóna einnig sem samkomu-
staðir. Veggir þeirra, sem allir stefna hægt í
*
SELJAVALLALAUG
átt að sameiginlegum punkti, gera hvert skref
sem maður fetar á leið sinni um þá sérstakt.
Pallar á milli hæða bjóða upp á tilkomumikið
úsýni. Útsýnið er rammað inn af gluggum
sem snúa skáhallt að rýminu og draga heim-
inn handan við þá fram á sérstaklega áhrifa-
mikinn máta. Þessir gluggai' skerast í gegn-
um hæðirnar og teygja sig inn í rýmið fyrir
ofan og neðan. Þeir auka þannig bæði mikil-
fengleika innra rýmisins og útsýnisins. Þessi
fljótandi lóðrétta tenging færir um leið þann
sem horfir út um gluggana, inn í raunveruleg
hlutföll byggingarinnar. Gluggarnir veita
birtu inn í rými þar sem er aðlaðandi að búa
um sig og láta hugann reika við leik og upp-
götvanir. Þetta er staður sem barn getur
byggt líffstíl sinn á.
Frá félagslegu sjónarmiði sem og frá sjón-
armiði byggingarlistar bjóða þessir frekar
augljósu fjársjóðir, upp á svæði sem nálgast
það að vera fullkomin sem ytri umbúnaður
menntunar. Það er erfitt að skilja á milli eig-
inleika þessara bygginga og framtíðarmann-
úðar þeirra einstkaklinga sem nota þær og út-
skrifast frá þeim.
Varðandi vanrækslu á byggingar-
arfleifð islands
Þegar ég vek athygli á þeirri reynslu sem
Langholtsskóli vekur með manni er ég enn
einu sinni minnt á þrálátt vandamál hér á ís-
landi sem brýnt er að sinna. Eins og margar
frekar óvenjulegar og menningarlega mikil-
vægar byggingar er Langholtsskóli í niður-
níðslu. Hann er í dapurlegu og hrörlegu
ástandi.
í gegnum árin hef ég fylgst með almennu
áhugaleysi íslendinga á byggingararfleifð
sinni. Hvort heldur þetta eru viðbrögð við
hrörnunarferlinu sem slíku eða við ósnortnu
eðli hönnunar bygginganna eða hreinleg fá-
fræði - veit ég ekki. En þó það sé ljóst að þró-
unin er að þokast í rétta átt hvað þetta varð-
ar, þá er hún hraðari í einkageiranum heldur
en á byggingum og svæðum í opinberri eigu.
Það er því vert að benda á að á íslandi eru
enn of margar mikilvægar byggingar sem
ekki njóta þeirrar umönnunar og virðingar
sem þær eiga skilið.
Á síðustu tíu árum hefur nokkuð borið á
nýjum aðferðum í utanhússklæðningu víðast
hvar á íslandi og þó slíkt hafi undanfarið ver-
ið á undanhaldi er vert að fjalla um það. Það
er ekki hægt að leggja nógu mikla áherslu á
neikvæðar hliðar þessarar aðferðar. Ég er
viss um að þið hafið séð hana, hugsanlega án
þess að taka eftir því. Þessi hræðilega tækni
snýst um það að klæða gamlar byggingar með
Steni-klæðningu (eða bárujárni í sumum til-
fellum) sem bera má saman við álklæðningu í
Bandaríkjunum. Fölsk klæðning er notuð til
að fela hrömandi ástand vanræktra bygginga
eða einfaldlega til að gefa gamalli byggingu
nýtt útlit. Þess í stað lítur byggingin út fyrir
að vera óekta og ódýr og þeir fagurfræðilegu
eiginleikar sem hún kann að hafa búið yfir eru
eyðilagðir. Og þó hún líti út fyrir að vera ný
um stutt skeið þá beinlínis rotnar uppruna-
lega byggingin eða hrörnar enn frekar undir
fölsku yfirborðinu. Klæðningin sjálf verður
ósjáleg og skítug á máta sem byggingar verða
annars sjaldan og það ýtir undir ljótleika sem
engin bygging á Islandi hefur hingað til þurft
að þola. Þessari aðferð hefur verið beitt hugs-
unarlaust til að „varðveita" óteljandi bygging-
ar hringinn í kringum landið og sömuleiðis á
margar litlar en frábærar kirkjubyggingar í
sveitum og óteljandi einkaheimili. Á Seyðis-
firði er sundlaugin (eftir Guðjón Samúelsson)
dapurlegt dæmi um byggingu sem búið er að
hylja með álklæðningu sem nú er illa beygluð
og skæld. Það felst mikil eyðilegging í því að
klæða nokkra byggingu jafnvel þó hún sé ljót
með efni af þessu tagi, ekki einungis á bygg-
ingunni sjálfri, heldur ekki síður á tilfínning-
unni fyrír staðnum umhverfís. Þegar stjórn-
völd ákveða að beita slíkurh vinnubrögðum á
mikilvægar opinberar byggingar má líta á það
sem vanvirðingu gangvart vitund fólksins.
Kostnaður er venjulega notaður sem grund-
vallarröksemd. En ef þetta snýst um kostnað,
þá eru gagngerar endurbætur á opinberum
byggingum ódýrasta lausnin til að varðveita
takmarkaða ai-fleifð ykkar og ótvíræða og ein-
staka tilfinningu fyrir umhverfinu. Þó það sé
nú á undanhaldi að gera hús upp með Steni-
klæðningu, þá er jafnvíst að í staðinn komi
álíka slæmur kostur; því svo\lengi sem
M ISLENSKA BYGGINGARLIST
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. APRÍL 1999 1 1