Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1999, Blaðsíða 8

SKRUÐUR
MAÐURINN SÁIR OG PLANTAR
EN GUÐ GEFUR ÁVÖXTINN
EFTIR BRYNJÓLF JÓNSSON
Skrúður Sigtryggs Guðlaugssonar á Núpi í Dýrafirði er
án efa einn þekktasti skrúðgarður landsins. Hugmyndir
sótti Sigtryggur hugsanlega í hallargarða í Danmörku
og Sví Djóð, en segir samt svo í Garðyrkjuritinu 1950:
//Ég te c það fram að reitur Dessi var ekki stofnaður til
Dess ac S vera lystigarður þótt nafnið bendi máske til
þess. Hann átti að miðast við skólann, sem okkur
bræðrum lék hugur á að koma á fót, hjálpa við grasa-
fræði7 sýna hvað gróið gæti í íslenskri mold jafnvel á
hrjóstrugum stöðum.,/7
ÁNUDAGSKVÖLDIÐ
18. Júní 1905 lagði
Vestra frá bryggju á
Akureyri áleiðis vest-
ur um land. Meðferðis
vestur voru tvö olíuföt,
kista og kassi. Auk
þess kassi með blóm-
um ogmoldarhnausum oghesturinn Gráni.“
Það er Sigtryggur Guðlaugsson, ungur
prestur frá Þóroddsstað í Köldukinn, sem
svo lýsir för sinni vestur í Dýrafjörð með
búslóð og hafurtask. Ungi presturinn hefur
kvatt Þóroddsstaði fyrir fullt og allt. Ferð-
inni er heitið að Núpi þar sem nýtt starf bíð-
ur hans. Við fyrstu sýn er fátt annað að
dæma af þessari fátæklegu lýsingu en hér sé
á ferð venjulegur ferðalangur með aleiguna
og hinn veraldlega auð í einni kistu eins og
þá tíðkaðist.
Gráni varð auðvitað að fyigja enda ætlað
það hlutverk að koma unga prestinum til
kirkju í nýju sókninni, inn að Mýrum og yfir
á Ingjaldssand í Önundarfirði. Kassi með
blómum og moldarhnausum er hins vegar
allóvenjulegt á þessum tíma. Skyldi engan
undra að það hafi jafnvel vakið kátínu sam-
ferðamanna eða gefið tilefni til umtals sveit-
unganna í Mýrarhreppi þegar þangað var
komið. En ef til vill hvorugt og frekar að
annað hafi ráðið forvitni eða meðaumkun
þegar örlög prestsins eru höfð í huga. Þrem
árum áður hafði hann misst konu sína, Ólöfu,
úr erfiðum veikindum, þegar lífið blasti við
þeim nýgiftum. Frá þvi undi Sigtryggur sér
ekki á Þóroddsstað og ákvað að áeggjan
Kristins bróður síns að taka við preststarfi á
Núpi, sem hafði losnað árinu áður. En hvaða
tilgangur og bjástur með þessar piöntur.
Hvað vakti fyrir manninum?
í dagbók hans kemur eftirfarandi í ljós:
„Við bræðurnir Kristinn og ég höfðum erft
frá fóður okkar yndi af gróðrí jarðar og
vinnu að honum. Og þegar ég vorið 1905
fluttist til Dýrafjarðarþinga og settist að hjá
bróður mínum, þá bauð hann mér að kjósa
hvern blett, sem ég vildi á eignar- og ábýlis-
jörð sinni, Núpi, til gróðurreits mér til
ánægju.“
Og síðar:
„Hér í lág þessari (Stekkjariág) og næsta
umhverfí hennar kaus ég mér stað fyrir reit-
inn fyrirhugaða. Það var ekki ákveðið í bráð-
ina fyrir mér hve störan blett ég tæki til
meðferðar. Sjálfsagt var að byrja á því að af-
girða blettinn. Hugsaði ég mér að hlaða
garða meðfram til skjóls - til beggja hliða en
nota vírgirðingu að ofan og neðan. Innst og
efst undir melhjallanum, ofan við melhólinn
var ofurlítið þúfnastykki, moldarríkt. Hér
hugðist ég að byrja og kom þangað nokkrum
steinum þetta sumar og raðaði þeim í lítil-
háttar undirstöðu."
í bréfi til vinar síns á Norðurlandi segir
hann í gamansömum tón að reiturinn eigi að
verða gróðrarstöð Vestfjarða. En það er
fleira sem vakir fyrir Sigtryggi, sem jafn-
framt er vert að veita athygli en hann segir:
„Aðaltilgangurinn var að reyna að sýna eftir
mætti, hvað gróið gæti úr mold á Islandi til
fæðu, fjölnytja og fegurðar, eða vera mat-
jurtagarður skrýddur að verðleikum íslensk-
um blóma.“
Eðlislægri ræktunarþrá hans, sem hann
að einhverju leyti vísar til uppeldis og áhuga
föður síns, skýra vissulega lungann af árang-
ursríku starfi en fleira kemur til. Það er
einnig nauðsynlegt að gera sér grein fyrir
því að ræktun og meðfæddir eiginleikar Sig-
tryggs fengu hljómgrunn í fæðingarbyggð
hans Eyjafirði og Þingeyjarsýslu á þessum
árum.
Þar eru tvö nöfn sem ber að nefna: Pál
amtmann Briem sem gekkst fyrir því að
komið var á fót gróðrarstöð á Akureyri, þar
sem sérstaklega átti að gera tilraunir með að
sá og ala upp útlendar og innlendar trjáteg-
undir.
Sá síðamefndi var Sigurður Sigurðsson
frá Draflastöðum í Fnjóskadal, sem fór til
Noregs 1896 til garðyrkjunáms. Að undirlagi
og fyrir tilstyrk Páls amtmanns kynnti Sig-
urður sér sérstaklega skógrækt þar ytra.
Þegar Sigurður kemur heim úr námi fær
hann m.a. það verkefni að koma á fót gróðr-
arstöð á Akureyri og er þar sáð fræi í fyrsta
skipti með tilætluðum árangri árið 1899. Sig-
urður varð síðar búnaðarmálastjóri og fyrsti
formaður Skógræktarfélags íslands. Árið
1903 er ræktunarfélag Norðurlands stofnað
og verður strax að öflugum samtökum. Á
fyrstu árunum ganga til liðs við hreyfinguna
hundruð manna af Norðurlandi og víðar og
þegar árið 1905 eru skráðir á 7 hundrað fé-
lagsmenn.
Árið 1905 er í Ársriti Ræktunarfélags
Norðurlands skráður í Isafjarðarsýslu Sig-
tryggur Guðlaugsson, prestur Söndum,
Dýrafírði (Ath. Sigtryggur fékk veitingu fyr-
ir Dýrafjarðarþingum og situr á Núpi frá
fyrstu tíð. Sandar eru sunnanmegin fjarðar í
TILKOMUMIKIÐ staðarval gefur Skrúði náttúrulega og sérstaka tign
sem hvergi er annars staðar að finna.
LEIÐI Sigtryggs og Hjaltlínu við Sæbóls-
kirkju á Ingjaldssandi.
Dýrafirði og situr þar Þórður Ólafsson. Sig-
tryggur tók við hans embætti) Sigtryggur
heldur síðan mjög góðu sambandi við Rækt-
unarfélagið og fær bæði trjáplöntur og jurtir
sendar með jöfnu millibili, sérstaklega á
fyrstu árunum.
En það er fleira sem hugsanlega hefur
haft áhrif á mótun garðsins sem Sigtryggur
er að byrja að rækta.
„Næsta sumar (1906) var ég að heiman,
fór til útlanda".
I þessari ferð heimsækir Sigtryggur
Norðurlönd og Skotland og ýmis einkenni
garðsins gætu bent til þess að þaðan hafi
hann fengið hugmyndir að skipulagi garðs-
ins. Hugsanlega hefur hann sótt þær til Dan-
merkur í hallargarð Frederiksbergs og
Frederiksborgar svo og Drottningarhólms í
Stokkhólmi. Spumingunni um það hvort svo
hafi verið, verður hins vegar ekki fullkom-
lega svarað þar sem hann minrúst ekki á
þetta atriði í dagbók sinni, sem að öðm leyti
er mjög nákvæm lýsing frá ári til árs um
nánast hvert atvik og hverja einustu plöntu
og framkvæmdir sem unnar voru í garðinum
fyrstu 40 árin. íslensk náttúra og sérstakar
aðstæður gætu allt eins hafa skapað svip
garðsins. I urðina og næsta nágrenni vom
sóttir steinar í hleðslu sem myndar ramma
garðsins. Steinhleðslan veitir skjól og hlífir
fyrir ágangi búfjár.
Lækur, sem á upptök í fjallsrótum, hrísl-
ast um garðinn í ýmsum tilbrigðum. Rennur
fyrst í stokk ofan í hlaðinn brann þar sem
gott hefur verið að skola af sér svita og ryk
eftir erfiði dagsins.
„I þúfna mónum litla byrjaði ég líka að
stinga þúfurnar og slétta. Sáði ég þar fyrst
höfrum vorið 1907, einnig nokki-um jarðepl-
um. Þetta gréri vel. Svo var haldið áfram að
brjóta jarðveginn út með hjallanum. Það var
mjög erfítt vegna grjóts og harðrar malar.
Unnið að því að brjóta jarðveginn innan girð-
ingar. Var það svo erfítt, að hvergi var komið
við reku, fyrr en rifíð hafði verið með möl-
brjót og járnkarli. Melhóllinn var numinn
burtu að mestu, stæira grjóti komið út eða
notað í girðinguna. “
Árið 1909 er komin endanleg mynd af
garðinum og honum gefið nafnið Skrúður við
hátíðlega athöfn. Um nafngiftina segir Sig-
tryggur í Garðyrkjuritinu 1950: „Þegar ég
var á Þóroddsstað, byrjaði ég lítillega á und-
irbúningi gróðrarreits fyrir heimilið. Eitt
sinn, er ég var þar að verki, varð mér að
orði: Hvað á ég að kalla hann? Lítil mær (um
fermingu) var viðstödd og svaraði um leið:
Kallaðu hann Skrúð. Þótti mér nafnið svo vel
til fundið, að ég sleppti því ekki þótt hér félli
niður. “
Það er Ijóst að sérstaða Skrúðs er ekki síst
fólgin í þeim tilgangi sem garðurinn hafði frá
upphafi. Hugsun Sigtryggs er vel mótuð og
yfirveguð. Tilgangurinn er beinlínis að nota
garðinn, sem kennslutæki. Að þessu leyti er
garðurinn einstakur í sinni röð þar sem aðrir
garðar, sem reyndar era varla fleiri en þrír á
þessum tíma, höfðu yfirleitt annan tilgang.
Sjálfsagt þarf að leita allvíða um heim til að
finna sömu hugsun og Sigtryggur þróar í
Skrúð ef hana er þá nokkurs staðar að finna
á annað borð. í Garðyrkjuritinu frá 1950 seg-
ir Sigtryggur:
„Eg tek það fram að reitur þessi var ekki
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 29. AAAÍ1999