Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1999, Blaðsíða 14
hinna huglausu myndu hins vegar hafna á
eyðilandi handan hárra fjalla þar sem þeir
yrðu sjálfir þrælar Arawaka.
Kólumbus kemur austan um haf
Mánudagurinn 5. maí 1494 var einhver ör-
lagaríkasti dagur í sögu Jamaica. Þann dag
kom Kristófer Kólumbus fyrst tO eyjarinnar
og var þá í annarri ferð sinni vestur. Land-
könnuðurinn og menn hans stigu á land á norð-
urströnd eyjarinnar í botni flóa sem nú er
kenndur við heilaga Önnu en Kólumbus vildi
sjálfur kenna við heilagan mikilfengleika,
(sánkti glóríu) enda þóttist hann aldrei hafa áð-
ur séð svo fagra og tilkomumikla sjón eins og
þetta land.
Gestrisni Arawaka var viðbrugðið og þegar
þar við bættist, að þeir trúðu á hvíta guðinn
sem koma myndi sveipaður klæðum, sýndu
þeir Spánverjum meiri gestrisni en heima-
mönnum var hollt. Áður en varði höfðu gestirn-
ir tekið öll völd og voru í óða önn að hneppa
friðsama íbúa eyjarinnar íþrældóin.
Líkt og á fyrstu árum Islandsbyggðar gátu
fyrstu landnemamir helgað sér stór landsvæði
til eignar, en ólíkt því sem gerðist á Fróni gátu
spænskir landnemar jafnframt nýtt vinnuafl
fólksins sem bjó þar fyrir. Skipulögðu þræla-
haldi var komið á og afleiðingarnar urðu harm-
leikur fyrir heimamenn. Þeir voru miskunnar-
laust látnir vinna langt umfram getu, illa hirtir
og hungraðir. Fjöldinn allur dó af meðferðinni
og mörg þúsund kusu að fremja sjálfsmorð.
Fullyrt er að fjöldi mæðra hafi fremur kosið að
myrða böm sín en að láta þau alast upp í þræl-
dómi. Auk þess munu margir Arawakar hafa
látist af völdum sjúkdóma sem aðkomumenn
báru með sér og þeir höfðu enga mótstöðu
gegn. Aðrar ógnir sem að þeim steðjuðu voru
húsdýr; svín, geitur og nautgripir, sem Spán-
verjar fluttu með sér yfir hafið. Þau fjölguðu
sér hömlulaust, gengu sjálfala um og tróðu nið-
ur ræktarlönd Arawaka sem þekktu ekki girð-
ingar.
Árið 1598 var svo komið að spænska land-
stjóranum þótti sýnt að frumbyggjum yrði út-
rýmt ef ekki yrði gripið í taumana. Hann lagði
því til að þeim yrði fengin ákveðin friðlönd þar
sem þeir gætu lifað eins og þeir sjálfir kysu.
Indíánar fögnuðu tillögunni en spænskir land-
nemar mótmæltu henni ákaft með þeim rökum
að þar með væri þeim meinað að njóta þjón-
ustu indíána sem þeir töldu helgan rétt sinn.
Þessi rök nægðu til þess að gera að engu til-
lögu um að bjarga frumbyggjum frá útrým-
ingu. Síðustu indíánarnir dóu eða voru drepnir
skömmu áður en Englendingar bundu enda á
yfirráð Spánverja árið 1655.
Líf Spánverja sjálfra var svo sem enginn
dans á rósum. Þeir voru fátækir, sem sumar
heimildir vilja rekja til þeirra eigin leti. Far-
sóttir gengu oft yfir og tóku sinn toll og eins
hvirfilbyijir. Þrátt fyrir meinta leti, sem reynd-
ar voru algeng rök manna sem vildu skýra
ástæður fátæktar Islendinga um svipað leyti,
er ljóst að spænskir Jamaicabúar fengust við
eitt og annað. Þeir ræktuðu nautgripi og baðm-
ull, ófu baðmullardúka, ráku verslun og
byggðu skip svo eitthvað sé nefnt.
Englendingar koma
Á 17. öld vöndu sjóræningjar oft komu sína
til Jamaica cig um líkt leyti og Alsíringar tóku
herfang á Islandi voru heimamenn Jamaica
orðnir svo hræddir við hvert það ókunna skip
sem birtist við sjónarrönd að þeir tóku til fót-
anna og flúðu til fjalla. Á þessum árum áttu
Jamaicabúar og fslendingar það sameinginlegt
að vera varnarlaust fólk sem reynslan kenndi
að óttast ókunn segl á hafi.
Hinn 10. maí árið 1655 birtist floti í mynni
Kingstonhafnar. íbúar pökkuðu helstu nauð-
synjum í skyndi og tóku til fótanna. Enn eitt
ránið hafa þeir vafalaust hugsað og vonast til
að sleppa. En að þessu sinni var hugur komu-
manna ekki bundinn við venjulegt herfang.
Hér var á ferð enskur floti, sem samanstóð af
38 skipum og átta þúsund mönnum, sem Oliver
Cromvell hafði sent til þess að hefja fyrstu
landvinninga Breta í vesturálfu. Herfangið átti
m.ö.o. ekki að vera fólk, búslóðir og fénaður,
heldur lönd. Með Madridarsáttmálanum sem
undirritaður var 15 árum síðar gáfu Spánverj-
ar formlega eftir öll yfhráð sín á Jamaica.
Viðbrögð spænskra Jamaicabúa voru ráðvillt
í fyrstu, enda bjuggust þeir eins ög áður sagði
ekki við hernámi heldur rupli og ránum með
þar af leiðandi drápum sem þeir höfðu kynnst
svo mjög á umliðnum áratugum. Eins og
enskra herramanna var von og vísa gáfu her-
menn Cromvells Spánverjum tækifæri til að
gefast upp með sæmd. Þann tíma notuðu
margir þeirra til að safna saman verðmætustu
eignum sínum og flýja yfir sundið til Kúbu.
Þeir höfðu heldur ekki gefið upp alla von um að
heimta aftur landið úr klóm Englendinga. Einn
liður í því langtímamarkmiði var að leysa
þræla úr ánauð í þeirri von að þeir myndu
beita Englendinga skæruhemaði þangað til
þeir hefðu sjálfir safnað saman nægum her-
styrk til þess að taka eyna aftur. Leysingjarnir
mynduðu samfélög í fjöllum og skógum. Þeir
JAMAICA í SÖGU OG SAMTÍÐ
MÁNUDAGURINN 5. maí 1494 var einhver örlagaríkasti dagur í sögu Jamaica. Þann dag kom Kristófer Kólumbus fyrst til eyjarinnar og var þá
í annarri ferð sinni vestur. Áður en varði höfðu gestirnir tekið öll völd. Á myndinni sjást innfæddir færa Spánverjanum friðargjöf.
ÞJÓÐ UNDIR OKI
ÞRÆLAHALDS
EFTIR ÞORLEIF FRIÐRIKSSON
Jamaicabúar voru orðnir
svo hræddir við hvert það
ókunna skip sem birtist við
sjónarrönd að i þeir tóku til
fótanna og flí )ðu til fjalla.
A þessum órum óttu Jama-
icabúar og í slendi ingar
þ að sameiginlegt að vera
varnarlaust fólk : sem
reynslan kenndi að óttast
ó ikunn segl ó hal :i. 1 Þræla-
hald ó Jamaica var
gfnumið 1834, en séð var
til þess að hlutskipti leys-
ingjanna yrði jgfnvel enn
verra en í þrældómnum.
ÚRSKURÐI fagnað um afnám þrælahalds á Jamaica 1. ágúst 1834.
sig í sessi sem alþjóðlegt orð yfir mannætur og
mannát. Þrátt fyrir tíðar, langvkrandi, árásir
Karíbana á friðsamar byggðir Aráwak-indíána
voru aðrir sem fullkomnuðu vehk þeirra með
algjörri útrýmingu.
Trú Arawaka var líkt og flestra annarra
indíánaþjóða fjölgyðistrú sem skýrði upphaf
lífs og eðli dauða. Þeir töldu að tveir guðir
væru mestir, hvor af sínu kyni. Að þessari
jarðvist lokinni trúðu þeir að sálin færi til ein-
hvers konar himnaríkis, sem þeir nefndu
Coyaba, staðar gleði og hvíldar. Þar var hvorki
hætta á fellibyljum, né farsóttum og þar leið
tíminn við dýrðlegan fögnuð og dans. Karíban-
ar höfðu svipaða trú. Þeir trúðu því að sál hug-
aðs stríðsmanns færi til einhvers konar para-
dísar, fagurrar eyju þar sem Arawak-þrælar
myndu þjóna honum um aldur og eilífð. Sálir
18. gráðu norðlægrar breiddar og
77. vestlægrar lengdar er eyja,
11.400 ferkflómetrar að stærð,
eða 1/9 af íslandi, - litlu stærri
en Vestfjarðakjálkinn. íbúar
hennar eru um tvær og hálf
milljón. Um 97 prósent
þeirra eru dökk á hörund;
en I ótal blæbrigðum. I
höfuðborginni sem er á
suðurströnd eyjarinnar, býr um ein milljón og
* þar er borgarstjórinn kona líkt og í Reykjavík.
Talið er að Arawak-indíánar hafi komið til
eyjarinnar frá Suður-Ameríku í tveimur bylgj-
um. Þeirri fyrri um 650 e. Kr. og þeirri síðari á
tímabilinu 850 tO 900 e.Kr. Arawakar voru
brúnir á hörund, svarthærðir, breiðleitir og
fremur smávaxnir en sterkbyggðir.
Fjömargt úr sögu og lífsháttum Arawak-
indíána, líkt‘iog margra annarra indíánaþjóða
sem Evrópúrnenn gerðu sér Undirgefnar, eða
útrýmdu, er 'hulið rökkri. Um Arawaka er þó
vitað að þeir voru miklir gleðimenn, elskuðu að
dansa, syngja, reykja, drekka og spila. Fram
undir lok 15. aldar var helsta ógnin sem steðj-
aði að friðsömum samfélögum þeirra, heim-
sóknir Karíbana. Þessi herskái ættbálkur var
frá héruðunum þar sem nú er Guiana í Suður-
Ameríku. Hann herjaði grimmt á eyjamar í
mynni Mexíkóflóa.
Reyndar er heldur ekki mikið vitað um Karí-
bana annað en að þeir voru grimmir og átu
mannakjöt. Karíbanar voru enn á eyjunum
þegar Spánverjar komu og leiddu af nafni
þjóðar þessarar ekki aðeins orðið „Karíbahaf‘,
heldur einnig orðið „cannibal", sem hefur fest
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 29. MAÍ1999