Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1999, Blaðsíða 17

V
ingar þess hafa gengið vel ekki síður en sýn-
ingar Loftkastalans eða Leikfélags íslands.
Samt hefur Hafnarfjai’ðarleikhúsið markað
sér mjög skýra listræna stefnu og óumdeil-
anlega notið mestra opinberra styrkja af
leikhúsunum þremur. Hvernig snýr þetta við
ykkur?
Hallur: Eg held að þú hafir rangt fyrir þér
varðandi velgengni sýninga Hafnarfjarðar-
leikhússins hvað beinharða peninga varðar.
Eg hrósa Hafnarfjarðarleihúsinu heilshugar
íyrir að vera eina leikhúsið á íslandi sem
hefur haft skýra listræna stefnu með því að
einbeita sér að frumflutningi nýrra íslenskra
verka. Þeir hafa staðið og „nóta bene“ líka
fallið með þessari stefnu. Þótt einhver verk
hafi notið ágætrar hylli er langur vegur frá
því að þær sýningar hafi verið gróðafyrir-
tæki. Ef að Hafnarfjarðarleikhúsinu væri
gert að standa undir sýningum sínum án alls
opinbers stuðnings myndi það ekki geta það.
Hilmar: Það verður auðvitað að taka tillit
til þess að salur Hafnarfjarðarleikhússins er
mun minni en Loftkastalans eða Iðnó. Við
hefðum væntanlega komið betur út fjárhags-
lega með sumar sýningar okkar ef við hefð-
um haft fleiri sæti til að selja. En ríkisstyrk-
urinn sem við höfum er auðvitað forsendan
fyrir þeirri listrænu stefnu sem við erum
þekktust fyrir. Við teljum það líka skyldu
okkar að nýta þessa peninga til að búa til ný
verk en ekki taka til sýninga þrautreynd er-
lend leikrit.
Hallur: Hafnarfjarðarleikhúsið er að
frumskapa ný íslensk leikverk. I Loftkastal-
anum höfum við í sumum tilfellum tekið upp
þrautreynd amerísk leikrit til að gleðja
áhorfendur.
Hilniar: Það er samt engin örugg ávísun á
aðsókn. Hinn listræni gjömingur ræður
alltaf úrslitum. Hver sem er getur opnað
pitsustað. En til að selja þær þarftu að búa
til góðar pitsur, nota gott hráefni og gefa
ins í sterkri sýningu og þessu fylgdi Þjóð-
leikhúsið fast eftir með því að slá þeim upp
hjá sér.
Blm.: Hvaða sýningar áttu við?
Hallur: Fjögur hjörtu í Loftkastalanum og
síðan Mann ímislitum sokkum í Þjóðleikhús-
inu.
Blm.: A undan Fjórum hjörtum voru eldri
leikarar Þjóðleikhússins í öllum hlutverkum í
sýningunni á Kirkjugarðsklúbbnum. Áður
höfðu eldri leikaramir skipað helstu hlut-
verk í verkinu Himneskt er að lifa. Þið tókuð
til handargagns leikritið A sama tíma að ári
sem slegið hafði aðsóknarmet í Þjóðleikhús-
inu fyrir nærri þrjátíu áram. Mýs og menn
naut mikilla vinsælda hjá Leikfélagi Reykja-
víkur fyrir rúmum fjöratíu áram. Er ekki
álitamál hver fetar í fótspor hvers?
Magnús: Það er ekki eins og þið hafið
fundið upp hjólið.
Hallur: Nei, en við föram skammlaust í
fótspor annarra og þykjumst þá ekki vera að
gera neitt annað. Hinir era kannski feimnari
við að viðurkenna það þegar þeir feta í okkar
fótspor.
Blm.: Magnús, hvar viltu staðsetja Leikfé-
lag íslands?
Magnús: Markmið okkar er að bjóða upp á
vandaða og fjölbreytta verkefnaskrá - eitt-
hvað fyrir alla. Dagskráin byggist upp á
bamasýningum, gamanleikjum, dramatísk-
um leikritum, íslenskum og erlendum verk-
um, spunasýningum og hádegisleiksýning-
um. Þetta ber vissan keim af því sem stóra
leikhúsin era að gera og að vissu leyti er
Loftkastalinn að gera það sama. Á hinn bóg-
inn eram við með minni sal en Loftkastalinn
og stöndum því nær Hafnarfjarðarleikhúsinu
rekstrarlega séð. Þá höfum við skapað okkur
sérstöðu að ýmsu leyti.
Blm.: Spunasýningamar ykkar hafa vakið
athygli. Leikhússportið er nýjung í leikhús-
lífinu.
kokknum þann tíma sem hann þarf til að
elda þær.
Hallur: Gaman að heyra Hilmar segja
þetta. Okkar rekstur snýst um þetta. Við er-
um að reyna að gera leikhús aðgengilegt fyr-
ir alla alþýðu manna. Það hefur okkur tekist
í fimm ár samfleytt.
Blm.: Er listræn stefna Loftkastalans
fólgin í þessum orðum?
Hallur: Það væri óvarlegt að segja það.
Við höfum búið til blöndu af leiksýningum,
íslenskum og erlendum, nýjum og eldri verk-
um, dramatískum leikritum, gamanleikjum
og söngleikjum, sýningar sem eiga það allar
sameiginlegt að vera settar á svið til að fá
stóra hópa fólks til að koma og sjá þær.
Hilmar: Hver gerir það ekki? Hvað held-
urðu að Magnús og ég séum að gera?
Blm.: Mætti ekki segja um þessa stefnu
sem þú setur fram að hún sé nánast sam-
hljóða stefnu Þjóðleikhússins og Borgarleik-
hússins en framkvæmd af rneiri vanefnum?
Hallur: Hvað áttu við með vanefnum?
Blm.: Einfaldlega þá staðreynd að Þjóð-
leikhúsið og Borgarleikhúsið hafa úr talsvert
meiri peningum að spila við framkvæmd
sinnar listrænu stefnu.
Hallur: Þá er spumingin hvort að við höf-
um ekki bara náð upp miklu meiri hagræð-
ingu en leikhúsin tvö sem þú nefnir? Ef litið
er til baka yfir síðustu fimm ár verður heldur
ekki annað séð en þessi tvö stóra leikhús hafi
fetað í fótspor Loftkastalans t.a.m. með
söngleikjauppfærslum að sumarlagi. Annað
dæmi um framkvæði Loftkastalans er þegar
við slógum upp eldri stjörnum Þjóðleikhúss-
Magnús: „Markaðssetning
leiksýninga er ekkert töfra-
orðfyrir gangþeirra. Eg
trúiþví að markaðssetning
flýti einfaldlega fyrir um-
tali. A okkar litla markaði
eru leiksýningar mjögfljótar
að spyrjast út ogþað sem
stýrir umtalinu er frásögn
þeirra sem hafa séð sýning-
arnar. Markaðssetningin
hraðarþessu umtali. “
Magnús: Já, meðal þeirra nýjunga sem við
höfum bryddað upp á er Leikhússportið, sem
er kraftmikið og spennandi leikhúsform sem
notið hefur mikilla vinsælda. Það má segja
að þama sé leikhúsið í sínu einfaldasta formi,
áhorfendur og leikarar mætast á jafnréttis-
grandvelli og galdurinn gerist fyrir augum
áhorfenda og með virkri þátttöku þeirra.
Sýningamar Hnetan og Þjónn í súpunni era
angar af þessu. Önnur nýjung í okkar starfi
er hádegisleikhúsið. Þar eram við að róa á
ný mið og þarna er skemmtilegur vettvangur
fyrir styttri leikrit og einþáttunga. Það hefur
einnig mælst mjög vel fyrir og mun halda
áfram í Iðnó_.
Hilmar: Ég held að við þurfum ekki að
eyða orku í að réttlæta tilvist þessara
þriggja leikhúsa. Þau hafa öll, hvert á sinn
hátt, sannað tilverurétt sinn og notið vel-
gengni. Verk þeirra tala sínu máli. Ég vil
taka undir með Halli að Flugfélagið Loftur
hafi brotið blað með sýning-
unni á söng-
leiknum Hárinu.
Markaðssetning þeirrar sýningar var
sprengja inn í íslenskt leikhúslíf. Engum
hafði dottið í hug að auglýsa leiksýningu með
heilsíðu í Morgunblaðinu. Nú era auglýsing-
ar um leiksýningar úti um allt. Með þessari
sýningu kom ný tegund af fólki inn í íslenskt
leikhús. Fólk með viðskiptavit. Menn sem
kunnu að selja. Og við höfum öll notið góðs af
þessu. Leiklistin hefur náð þeim sessi að
verða eitt af fjóram vinsælustu afþreyingar-
formunum í samfélaginu. Hin þrjú era kvik-
myndahús, myndbönd og sjónvarp. Kvik-
myndir hafa aldrei verið vinsælli. Mynd-
bandaleigurnar hafa aldrei verið stærri og
samt heldur leikhúsið sínum hlut.
Magnús: Leiklistin er orðin miklu sjáan-
legri en áður. Og nýju leikhúsin hafa stækk-
að áhorfendahópinn. Unga fólkið velur að
fara í leikhús í stað þess að fara í bíó. Af
þeim tölum sem ég hef séð frá stóra leikhús-
unum virðist aukin aðsókn hjá nýju leikhús-
unum ekki hafa tekið frá þeim áhorfendur,
heldur bætt við heildartöluna. Og það er þar
sem við eigum að taka höndum saman - að
vinna að því að fleiri fari í leikhús.
Hallur: Það er nú ekki lengra síðan en tíu
ár að það þótti óviðeigandi að leikhúsin aug-
lýstu í sjónvarpi. Það þótti listrænt niður-
lægjandi. Þetta snýst um listræna rembu
sem gerir hrokafullan greinarmun á há-
menningu og lágmenningu. Það má samt
ekki skilja orð mín svo að ég sé talsmaður
þess að ofurselja listræna starfsemi auglýs-
ingaskrami.
Hilmar: Hinn endanlegi dómur hlýtur
alltaf að liggja hjá áhorfandanum af því ég er
þess fullviss að það þýðir ekkert fyrir okkur
að bjóða áhorfendum lélega vöra. Ef við ætl-
um að hafa eitthvað útúr þessu, listræna full-
nægju eða fjárhagslegan gróða, verðum við
bara að andskotast til að gera þetta vel.
Magnús: Markaðssetning leiksýninga er
ekkert töfraorð fyrir gang þeirra. Ég trúi því
að markaðssetning flýti einfaldlega fyrir um-
tali. Á okkar litla markaði era leiksýningar
mjög fljótar að spyrjast út og það sem stýrir
umtalinu er frásögn þeirra sem hafa séð sýn-
ingamar. Markaðssetningin hraðar þessu
umtali. Hún getur því virkað í báðar áttir,
annaðhvort ýtt undir aðsókn eða flýtt fyrir
fallinu. Það er svo einfalt. Það jákvæða er að
aðsóknin stendur og fellur með því hvemig
áhorfendum hefur líkað sýningin.
Hallur: Ég er þeirrar skoðunar að mark-
aðurinn finni alltaf jafnvægispunktinn af
sjálfsdáðum. Ef öll leikhúsin í Reykjavík
sýndu ekkert nema farsa og útþynnta
skemmtun í fimm ár, kæmi á endanum fram
leikhús sem byði upp á eitthvað magnaðra,
meira og dýpra. Fólkið yrði orðið þyrst í það.
Ég vil treysta leikhúsgestinum fyrir þessu.
Blm.: Má draga þá ályktun af orðum þín-
um að opinberir styrkir séu þar með óþarfir?
Hallur: Nei, vegna þess að það verður
alltaf að leggja fé í hið óræða. Veita svigrúm
fyrir Ustræna áhættu. Það tel ég að Þjóðleik-
húsið hafi gert - og þar með staðið undir
skyldu sinni - til dæmis með sýningunni á
Sjálfstæðu fólki í vetur. Með sömu rökum
finnst mér það varla vera hlutverk stóra
leikhúsanna að setja upp söngleiki á borð við
Grease til dæmis.
Blm.: Telurðu það ykkar hlutverk að sjá
um slíkar sýningar?
Hallur: Já, það er orðið það.
Blm.: Hvað segið þið um þetta, Hilmar og
Magnús?
Magnús: Ég tek undir þetta að nokkra
leyti, við höfum tekið ákveðnar skyldur af
herðum stofnanaleikhúsanna. Það era komn-
ir nýir aðilar sem sjá almenningi fyrir hluta ^
þess sem hann þyrstir í. Leikfélag íslands
setti til dæmis upp söngleikinn Stonefree í
Borgarleikhúsinu á sínum tíma og við vildum
gjaman gera meira af slíku.
Hilmar: Þetta er
skelfileg hugmynd. Á þá
að ritskoða verkefnaval
leikhúsanna. Hvar á að
draga mörkin? Við til-
tekið ártal, kannski?
Mættu þá leikhús sem
njóta opinberra
styrkja ekki setja upp
söngleiki sem samdir
vora fyrir 1970? Eða
á að setja vinsælda-
mælikvarða á verk-
in? Öll leikrit sem
notið hafa meiri að-
sóknar en X má
ekki sviðsetja í rík-
is- eða borgarleik-
húsum. Það er
heldur engin trygging
fyrir aðsókn í dag þótt verk hafi notið
vinsælda áður. Þetta er auðvitað fáránlegt.
Blm.: Er umræðan ekki á nokkram villi-
götum þegar markaðsleikhús er skilgreint
eftir fyrrverandi eða væntanlegum vinsæld-
um sýninga? Er markaðsleikhús ekki rekstr-
ai-formið sem þið Magnús og Hallur búið
við? Að verða að treysta algjörlega á aðsókn ,
og taka þar með fjárhagslega áhættu í hvert
sinn sem þið setjið upp leiksýningu?
Magnús: Ég get skrifað undir þetta.
Hilmar: Hallur og hans leikhús hafa verið
svo heppin að fá fræga leikara úr Þjóðleik-
húsinu til liðs við sig í sýningar. Það era
nefnilega ekki bara leikritin sem trekkja,
heldur líka leikararnir. En í hverju lendir
Hallur fyrir vikið? Hann getur ekki sýnt
nema á miðvikudagskvöldum og sunnudags-
kvöldum vegna þess að leikararnir era upp-
teknir í Þjóðleikhúsinu bestu sýningarkvöld
vikunnar. í Hafnarfjarðarleikhúsinu tókum •
við strax í upphafi þá stefnu að ráða einungis
leikara sem vora tilbúnir að helga okkar leik-
húsi krafta sína óskiptir. Við vildum ekki
lenda í sömu stöðu og Loftkastalinn hefur
lent í með sína leikara.
Hallur: Það er alveg rétt að við höfum lent
í vandræðum útaf þessu. Ég held að það sé
mjög varhugavert að ræða um rekstur sjálf-
stæðu leikhúsanna eins og þau séu gróðafyr-
irtæki. Það er fjarri öllum sanni. Það er t.d.
alveg ljóst að ef að við Loftkastalamenn
hefðum eingöngu ætlað okkur að græða pen-
inga hefðum við snúið okkur að einhverju
öðra en leikhúsrekstri.
Hilmar: Mér finnst ekkert skammarlegt
að græða á listastarfsemi. Síður en svo. Þeir
sem geta það eiga aðdáun mína óskipta. Og
peningaveltan í leiklistinni er auðvitað um- <
talsverð. Vissuð þið það að breskt leikhúslíf
veltir hærri fjárhæðum árlega en enski fót-
boltinn? Það er ótrúlegt en satt.
Blm.: Er markmið ykkar Magnúsar og
Halls að sanna ykkur á þann hátt að hið op-
inbera veiti ykkur myndarlega styrki? Eða
erað þið að gera núna það sem hugur ykkar
stóð alltaf til?
Magnús: Mér finnst eðlilegt að forminu á
stuðningi við leikhúsin sé breytt og sjálfs-
bjargarviðleitnin sé virt. Þeim sem hafa
sannað sig með fjölbreyttum og vel heppnuð-
um sýningum á að vera hjálpað til uppsetn-
inga á verkum þar sem hægt er að taka
meiri listræna áhættu og geta ekki farið upp
án einhverra styrkja. Þetta hefur reyndar
aðeins verið að breytast í þessa átt undanfar-
ið eins og úthlutun Leiklistarráðs nú fyrr í
vetur bar merki um. Þar fengu bæði Leikfé-
lag íslands og Loftkastalinn styrki. Þetta
finnst mér bæði virðingarvert og eðlilegt.
Hér áður fyrr var engu líkara en mönnum
væri refsað fyrir að hafa getað staðið á eigin
fótum og litið svo á að fyrst þeim hefði tekist
það hingað til án stuðnings væri engin
ástæða til að breyta því. Markmið okkar er
náttúrlega alltaf fyrst og síðast að setja upp
góðar leiksýningar, en við þurfum einnig að
lifa af fjárhagslega, allt okkar er að veði.
Hallur: Styrkir breyta vissulega verkefna-
vali leikhússins. Með enga styrki er aldrei
hægt að fara útfyrir öraggustu mörkin en V
markmiðið er í sjálfu sér ekki annað en láta
leikhúsið okkar ganga, sjá eitthvað fallegt
vaxa af viðleitni okkar.
Blm.: Hér sláum við botninn í samtalið,
þakka ykkur fyrir spjallið.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 29. MAÍ 1999 17