Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1999, Blaðsíða 19

TIGINMENNIÐ
MEÐAL
TÓNSKÁLDA
Árni Kristjánsson píanóleikari hefur gefið út á bók
3ætti oq þankabrot um eftirlætis tónskáld sitt Fryderyk
Chopin. ÞORVARÐUR HJÁLMARSSON spjallar við
Árna um tónskáldið og skrifar að ekki leyni sér að bók-
in sé skrifuð af mikilli ást og virðingu fyrir hinu merka
tónskáldi og verkum þ ess.
/
A RNI Knstjánsson píanóleikari
hefur gefíð út á bók þætti og
þankabrot sín um eftirlætis tón-
K skáld sitt Fryderyk Chopin.
B Kristján Árnason, sonur höf-
undarins, raðaði efninu sam-
■■■■■k an í eina heild og bjó það til
K prentunar. Ekki leynir sér
B að bókin er skrifuð af
mikilli ást og virðingu
fyrir hinu merka tónskáldi og verkum þess.
Chopin fæddist í Póllandi árið 1810, í Zel-
azowa-Wola, þorpi skammt frá Varsjá. Faðir
hans var af frönskum ættum en móðirin pólsk.
Hneigð hans til tónlistarsköpunar kom
snemma í ljós og birti hann sitt fyrsta verk
fimmtán ára gamall, Rondó í g-moll op.l.
Brautin var ráðin og Chopin helgaði sig tón-
smíðum ævilangt. Tvítugur yfirgaf hann
heimaland sitt og settist að í Frakklandi sem
varð hans annað fóðurland. Hann átti lengstum
við heilsuleysi að stríða og andaðist 39 ára
gamall í París þann 17. október 1849. Sjálfsagt
þekkja flestir hina draumfógru og dulmögnuðu
tónlist Chopins, og marga hefur hún hrifið í ár-
anna rás. Arni Kristjánsson á að baki langan
og gifturíkan feril sem tónlistarmaður, bæði
sem túlkandi og kennari, þá hefur hann ritað
mikið um sígilda tónlist og kynnt marga af
meisturum hennar fyrir okkur löndum sínum,
meðal annars í útvarpi. En hvað skyldi vera
svona kynngimagnað við Fryderyk Chopin og
verk hans?
„Það er þessi dæmalausi skáldskapur í tón-
listinni sem skapað hefur sálir manna sem hafa
tekið sér hana til eignar,“ svarar Arni. „Hann
var ódæma tónskáld og eitthvað sérstakt eðal-
menni í músíkinni."
I bókinni kemur fram að hann er eftirlætis
tónskáld þitt! Kynntist þú verkum hans
snemma á lífsleiðinni?
„Nei, tónlistarflutningur var ekki mikill í
æsku minni, þá voru aðrir tímar en nú eru.
Menn léku á harmóníum og eitthvað heyrði
maður af organverkum en þá er það upptalið.
Eg er fæddur árið 1906 og er því aldamóta-
maður. En músíkin heillaði mig barnungan og
eitthvað var ég að reyna að spila Beethoven og
þá karla á harmoníum en þetta var bara fálm
og káf hjá mér. Ég hafði enga kennara og svo
var fenginn fyrir mig kennari sem hét Sigur-
geir, ættaður úr Bárðardal og kenndi á organ.
Ekki var ég nú hlýðinn og þetta var alveg
hreint voði þegar ég heyrði foreldra mína ræða
þetta sín á milli að nú ætti ég að fá að læra að
spila. Ég fór og faldi mig í skolpröri í næsta
húsi við mig, á Sigurhæðum hjá séra Matthíasi.
Rörin komu að góðum notum í leysingum á
vorin því þá streymdi mikill vatnsflaumur nið-
ur brekkuna en ég var dreginn á punktinum
aftur út úr rörinu og Sigurgeir beið eftir mér.
Mér varð ekki undankomu auðið. Síðan þá hef-
ur líf mitt meira og minna snúist um tónlist!“
Þú vitnar í formála Matthíasar að Skugga-
Sveini. „Það eitt er góð list sem lætur mann
heyra sjálfs sín hjarta slá.“
„Já, ég þekkti séra Matthías og var tíður
gestur í húsi hans. Hann var andríkur maður
og átti mikið af bömum, ég lék mér við þau
sum. En þetta voru erfiðir tímar í fyrra stríði,
fjörðurinn ísi lagður og fólkið leið hungur og
skort! Skipin komust ekki inn hálfan fjörðinn
fyrr en langt var liðið fram á sumar, þá leysti
ísa loks. En ég var alltaf að grufla í tónlist og
það komu til sögunnar góðir menn sem hjálp-
uðu mér og styrktu mig til námsdvalar í
Þýskalandi. Þegar ég kom þangað var þjóðin í
Fryderyk Chopin
miklum vanda eftir stríðið, það var allt í hers
höndum, verðfall á öllu og gjaldmiðillinn féll á
hverjum degi, alveg voðaleg neyð á fólki og fá-
tækt. Þama kynntist maður betur hinum mikla
menningarauði sem Þjóðverjar eiga í tónlist-
inni, en ekki Chopin í þeirri ferð nema lítillega,
þau kynni urðu síðar.“
I bók eftir þig Hvað ertu tónlist? sem út kom
árið 1986, segir að tónlistin geri menn glaða.
Er lífsgleðin eftilvill brýnasta erindi listarinnar
við mannfólkið þegar allt kemur til alls?
„Listin er svar við kalli heilags anda þegar
best lætur. En miklir listamenn eru oft
„kramdir með harmkvælum“ eins og segir í
Jobsbók um boðun Guðs á hinum væntanlega
frelsara. Chopin varð ekki gamall maður og
hann var brjóstveikur alla sína daga en tókst
að breyta gáfu sorgarinnar í dýrðleg tónaljóð.
Chopin var tiginmennið meðal tónskálda, að
eðlisfari stórlátur og vandfýsinn fagurkeri,
með sorg í hjarta. Franz Liszt kvað hann
reiðubúinn tfl að gefa öllum allt, nema sjálfan
sig. Hann var skáld slaghörpunnar og sál,
sagði Anton Rubinstein um hann. Það var allra
einmæli að engum tónsnillingi hafi sem honum
tekist að laða fram leyndustu kosti þess hljóð-
færis sem hann samdi tónverk sín fyrir, að fá-
einum sönglögum og tveim, þrem kammertón-
smíðum öðrum undanskildum. „Landið sem
ekki er,“ var hans land, hið týnda draumaland
útlagans, Pólland. I pólónesum hans og
marzúrkum rís landið hans upp á ný úr lík-
klæðunum í glæsilegri en fyrndri mynd.“
Nú hafa margir hrifist af dulúð Chopins.
Þeirra á meðal Friedrich Nietzsehe sem orti
hárómantískt ljóð undir áhrifum frá tónlist
hans!
„Já, eitt dularfyllsta tónverk Chopins er
Feneyjasöngur hans, sem heitir réttu nafni
Barcarolle op. 60, í Fís-dúr. Þetta er eitt af síð-
ustu verkum hans, samið sumarið 1845. Þegar
hann frumflutti þennan bátasöng sinn á síðustu
tónleikunum sem hann hélt í París í janúar-
mánuði árið 1848, var hann orðinn mjög las-
burða. Chopin lýsti því yfir að hann hataði tón-
verk, sem byggju ekki yfir einhverju leyndar-
máli eða bakþönkum. Þetta er tónfógur
draumafantasía um Feneyjaborgina, Eyja-
borgina sem Nietzsche kallaði: borg hinna
Morgunblaðið/Björg Sveinsdóttir
„ÞAÐ MÆTTI ef til vill líkja verkum Chopins við allt sem er fjöllitt og fagurt,“
segir Árni Kristjánsson.
hundrað einsemda. Nietzsche hefir ef til vill
grandskoðað tónverkið í minningunni á þeirri
stund er hann stóð við brúna yfir Canale
Grande og lýsir í Ijóði sínu Feneyjar. Við lestur
þessa leiðsluljóðs sprettur tónlist Chopins
fram í hugann, en ljóðið hljóðar svo í þýðingu
Helga Hálfdanarsonar:
Brúnrti beið ég hjá,
brún var nóttin og hljóð.
Langt að söngur sveif:
sindrandi gnllið regn
útyfír titrandi tæran flöt.
Tónar, gondólar, Ijós -
vímutöírað íhúminu hvarf...
Og mín sál, til hljóma hrærð,
hóf sinn dula strengjaleik,
gondólaljóð í leyni söng
lauguð titrandi djúpri sæld.
- Heyrði nokkur þann hljóm?
Að lokum langar mig til að geta þess að
væntanlegir lesendur þessa kvers mega ekki
halda að höfundur ætli sér þá dul að gera fulla
grein fyrir Chopin, lífi hans og verkum. Það
hafa margir færari og margfalt menntaðri rit-
höfundar reynt að gera hver á sinn hátt. Bókin
er einungis örlítfll þakklætisvottur fyrir tónlist
Chopins sem veitt hefur mér margar ánægju-
stundir um ævina. Ég hef alltaf reynt að stuðla
að því að menn lærðu að meta það sem fagurt
er og gott, frekar en hitt sem miður fer. En í
guðanna bænum, góði minn, farðu ekki að hæla
mér, enda hef ég ekki til þess unnið! Þetta hef-
ur allt komið af sjálfu sér.“
„Með etýðum sínum lagði hann grundvöll
að nýrri listrænni tækni. Liszt tók sér þær
tfl fyrirmyndar. Nýbreytni var að öllum
verkum hans, og ný eru þau okkur í hvert
sinn er við leikum þau. Við undrumst marg-
breytnina í flúi’uðum man- og tregasöng
noktúrnanna, dulkynngina í hinum sagn-
rænu ballöðum, göfgi sónatanna, myndug-
leik fantasíunnai- í f-moll, ástríðuofsa
scherzóanna, blæríkan litskrúða Berceuse
og Barcarolle og einning prelúdíanna, og
enn - og ekki síst - látum við heillast af
þjóðlegri hrynjandi og trega mazúrka og
pólónesa, dansa heimalandsins, sem hann
lyfti í æðra veldi. Hér hljómar harpan hans í
þúsund geðbrigðum hjartans. Túlkun þess-
ai’a verka krefst endursköpunar, sérstakrar
innlifunar i stíl þeirra - þau þurfa að vera
fijálsar fantasíur - þurfa að fæðast á ný í
hvert sinn sem þau eru flutt. Það er erfitt að
skilgreina slíka sálarlist. Hún tjáir mótsagn-
ir mannlegra tilfinninga í fjölbreytni sinni,
hið dularfulla eðli skáldsins. í milli- og und-
irröddunum úir og grúir af stuttum athuga-
semdum sem breyta svip aðalraddanna í sí-
fellu, - grípa inn í, spyrjandi, játandi, neit-
andi, skýrandi eftir atvikum, - þær mynda
nýjar streitur - ný viðhorf. Hin viðlcv’æma,
efagjarna og innhverfa lund Chopins birtist
í þessum síhvikula radda- og hljómaleik. En
festu, formfestu, þarf tfl og vissa hófsemi
svo allt sundrist ekki.
Það mætti ef til vill líkja verkum Chopins
við allt sem er íjöllitt og fagurt, ef undiiTÓt
þeúra væri ekki sorgin, örlagatreginn, ætt-
jarðarástin.
Chopin gaf þjóð sinni mál í tónum með
verkum sínum, hinn dýrasta skerf sem Pól- ^
land hefur lagt til heimsmenningarinnar. En *
auk þess varð hann eitt mesta tónskáld
Frakklands og hins siðmenntaða heims.“
Ur bókinni, Um Fryderyk Chopin, ævi hans
og einstök verk.
LESBÓK MORGUNBtAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 29.-MAÍ 1999 1»9