Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1999, Qupperneq 3

LESliOK MORGUNBLAÐSEVS - MENNENG LISTDt
22. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Þykkvibær
er elsta sveitaþorp á íslandi og hvergi
annars staðar mynda sveitabæir viðlíka
þéttbýli. Matthías Jochumsson kallaði
Þykkbæinga í kvæði „hrossaketsætur á
hundaþúfu“ og oft hefur verið þröngt í búi
á sléttlendinu í Djúpárhreppi, en nú nýta
bændur göð náttúruskilyrði til kartöflu-
ræktar eins og landsmenn vita. Um sögur
og sagnir úr Þykkvabæ skrifar Vilmundur
Hansen skólastjóri.
í Indlandi
Haustið 1998 fékk
Jón Baldvin Hann-
esson, forstöðu-
maður skólaþjón-
ustu Eyþings, boð
um að kynna sér
einkaskóla í borg-
inni Lucknow í Indlandi, en skóli þar hefúr
vakið athygli um víða veröld fyrir afburða
námsárangur 22 þúsund nemenda. Jón seg-
ir frá þessu og öðru sem fyrir augu bar í
Indlandi hér og í tveimur næstu blöðum.
FORSÍÐUMYNDIN
Tröllaskagi
Svo nefna menn fjalllendið milli Skaga-
fjarðar og Eyjafjarðar, en sú nafngift er
ekki gömul segir Bjarni E. Guðleifsson,
sem skrifar grein um Tröllaskaga, en hann
hefur ásamt Árna Þorgilssyni og fleirum
tekið fjöfda fagura ljósmynda, sem sýna að
þarna er eftir miklu að slægjast fyrir ferða-
menn og ástæða til að huga að því nú þegar
sumarferðalög fara í hönd.
Pier Paolo Pasolini
var hæflleikaríkasti viðvan-
ingur í kvikmyndasögunni
segir Jónas Knútsson. Pa-
solini var endurreisnar-
maður, Ijóðskáld, greina-
smiður, rithöfundur, blaða-
maður, kvikmyndamaður,
kvikmyndagagnrýnandi og
kenningasmiður; ramm-
kaþólskur marxisti og gætti þess vandlega
að vera ætíð ósammála sfðasta ræðumanni.
Leikhúslífið
í London er fyrirferðarmikið og fjölbreytt. I
frásögn sinni fjallar Freysteinn Jóhannsson
um nýjar sýningar á leikritum David Hare
og Tom Stoppard, senuþjófnað Patriciu
Routledge, írskar draugasögur, sem sagðar
eru kvöld eftir kvöld, og sviðsverk, sem unn-
ið er upp úr Sögnum Ovíds eftir lárviðar-
skáldið Ted Hughes.
Menntun
er tekin á Tröllaskaga og birt í tilefni umfjöllunar um þetta mikla fjalllendi.
Hér er horft yfir botn lllagilsdals á falljökul i hlíðum Dýjafjallshnjúks, sem er
hæsta fjall á Tröllaskaga vestan Öxnadals. Ljósmynd: Árni Þorgilsson.
SIGURÐUR NORDAL
ÁST
Sólin brennii• nóttina,
og nóttin slökkvt dag;
þú evt athvarf mitt fyrir
og eftir sólarlag.
Pú ert yndi mitt áður
og eftir að dagur rís,
svölun í sumarsins eldi
og sólbráð á vetrarins ís.
Söngur í þöglum skógum
og þögn í borganna dyn,
þú gafst mérjörðina oggi-asið
og Guð á himnum að vin.
Pú gafst mér skýin og fjöllin
og Guð til að styrkja mig.
Eg fann ei, hvað lífíð var fagurt,
fyrr en eg elskaði þig.
Eg fæddist til ljóssins og lífsins,
er lærði eg að unna þér,
og ást mín fær ekki fölnað
fyrr en með sjálfum mér.
Ást mín fær aldrei fölnað,
því eilíft lífmér hún gaf.
Aldirnar hrynja sem öldur
um endalaust tímans haf.
Aldh• og andartök hrynja
með undursamlegum nið;
það er ekkert, íheiminum öllum
nema eilífðin, Guð - og við.
Sigurður Nordal, 1886-1974, var skóld, bókmenntafræðingur, rilhöfundur og heimspekingur;
prófessor í íslenskum fræðum við HÍ 1918-1951 og sendiherra í Kaupmonnahöfn 1951-'57.
Um langt órabil hafði hann gífudeg óhrif ó skoðanir leikra og lærðra til bókmennta og
menningar.
RABB
FRÆGÐIN ER
FORGENGILEG
AÐEINS örfáir einstak-
lingar í sögunni hafa gert
eitthvað nægilega gott -
eða nægilega illt - til
þess að frægð þeirra lifir
öld fram af öld. Þetta á
við um höfunda helztu
trúarbragðanna, og her-
stjórnendur sem lögðu undir sig lönd og
höfðu áhrif á gang sögunnar; menn eins og
Gengis Khan, Alexander mikli, Cesar og
Napóleon. A þessum eilífðarspjöldum sög-
unnar eru vísindamenn sem mörkuðu tíma-
mót, Kópemikus, Galileo, Newton og Ein-
stein til dæmis. Þeir stjórnmálamenn okkar
aldar, sem líklega verður minnst þó allnokk-
ur tími líði, eru þeir sem stórtækastir hafa
verið í fjöídamorðum og þá helzt á eigin
landsmönnum: Hitler, Stalín og Maó. Önnur
fúlmenni á valdastólum sögunnar; sum
þeirra vitskert eins og Neró Rómarkeisari,
eru eins og smákrimmar við hliðina á þess-
ari þrenningu. Menn sem á tímabili voru á
hvers manns vörum, segjum Adenauer,
Kennedy og Gorbasjof, verða flestum
gleymdir á næstu öld og í þeirri glatkistu
verður Bill Clinton ásamt erkióvinum sínum
Milosevitc og Saddam Hussein. Aftur á
móti er líklegt að nöfn Bachs, Beethovens
og Mozarts hljómi jafn kunnuglega sem
hingað til, því þeir munu halda áfram að
minna á sig með snilld sinni á sama hátt og
Shakespeare, Michelangelo og Rembrandt.
Ekki er gott að segja hvort einhver lista-
maður þessarar aldar verði orðlagður eftir
300-500 ár; samtíminn er glámskyggn á
slíkt. Þó má gera því skóna að nafn Picassos
máist ekki auðveldlega út. Tuttugasta öldin
hefur verið öld byltinga í listum, en hún er
ekki að sama skapi öld örfárra yfirgnæfandi
risa. Meginreglan er sú að nöfn höfunda
lifa, en túlkendur gleymast, enda segja leik-
arar í gamni og alvöru, að „enginn er eins
dauður og dauður leikari.“ Þegar litið er til
hinna goðumlíku kvikmyndaleikara aldar-
innar standa örfáir bautasteinar eftir; hinir
eru fallnir. Á þeim sem standa eru nöfn eins
og Charlie Chaplin, Humphrey Bogart, Cl-
ark Gable, Marilyn Monroe og Marlene Di-
etrich. Sumir vilja bæta Arnold
Schwarzenegger við þennan hóp vegna þess
að hann er einskonar „erkitýpa" eins og Ga-
ble og Monroe; það sé ímyndin sem lifir.
Öll frægð er forgengileg; engin þó eins og
frægð íþróttamanna, nema ef vera kynni
frægð poppstjarna sem lifnar og deyr í
senn. Popplistamaðurinn Andy Warhol þótti
mæla spámannlega þegar hann sagði að nú
(eða hvort það var í framtíðinni) mundu allir
verða frægir - en aðeins í fimm mínútur.
Sjálfur hlaut hann m.a. frægð fyrir silki-
prentanir af andlitum frægs fólks. Það að
vera nálægt hinum frægu og baða sig í
frægð þeirra getur líka gefið af sér fimm
mínútna frægð. I dægurflugubransanum er
varanleg frægð oftast eins og ókleifur tind-
ur; þó komu Bítlarnir, sáu og sigruðu, enda
eru sum lögin þeirra orðin klassísk. Þeir
munu ekki gleymast auðveldlega.
Árið 1946 gaf Þorsteinn Jósefsson, blaða-
maður og ljósmyndari, út bók sína: I djörf-
um leik. Hún er um íþróttamenn sem urðu
þjóðhetjur og á hvers manns vörum vegna
þess að þeir settu heimsmet eða unnu, sum-
ir óvænt, á Olympíuleikum. Þar er kafli um
Spiridon Luis, gríska geitahirðinn sem vann
maraþonhlaupið á hinum fyrstu endurvöktu
Olympíuleikum í Aþenu 1896. Geitasmalinn
var dáður og heimskunnur í bili, en nafn
hans kveikir varla lengur á mörgum perum.
Annar kafli í bókinni er um Matta Járvinen,
finnskan sigurvegara í spjótkasti á Olymp-
íuleikunum 1928, sem varð á sama hátt og
Luis, þjóðhetja í heimalandi sínu. En síðan
hafa Finnar átt marga betri spjótkastara og
vafasamt að Finnar muni almennt eftir Jár-
vinen, hvað þá aðrir. Aftur á móti muna
bæði þeir og margir fleiri eftir Paavo
Nurmi, sem segja má að hafi nokkuð haldið
frægð sinni þó að öll hans met hafi verið
bætt fyrir löngu. Nurmi var engu að síður
yfirburðamaður á sinni tíð; margfaldur sig-
urvegari á Olympíuleikunum 1920 og ‘24 og
þjóðhetja í Finnlandi. Ekki er þó einusinni
víst að ungir áhugamenn um íþróttir, hér
eða annarsstaðar, hafi nokkru sinni heyrt
hann nefndan. Tékkinn Zatopek var á hvers
manns vörum eftir sigra á Olympíuleikun-
um 1948 og ‘52, en hvar er frægð hans nú?
Metin sem þeir Nurmi og Zatopek settu
hafa öll verið stórbætt eftir að Áfríkubúar
komu til skjalanna; frábærir hlauparar frá
Marokkó og Eþiópíu. Þeir eru sífellt að
setja ný heimsmet, en einhverra hluta
vegna muna fáir eftir nöfnum þeirra. Þó
þeir séu beztir er varla hægt að segja að
þeir séu frægir.
Þegar allir þeir íþróttakappar eru
gleymdir sem Þorsteinn fjallar um í bók
sinni, er þó líklegt að minningin um Jesse
Owens haldi velli enn um sinn. Svo sérstæð-
ur var þessi geðþekki, bandaríski blökku-
maður sem sigraði í 100 m hlaupi og lang-
stökki á Olympíuleikunum í Berlín 1936.
Hitler leit svo á að einvígið í langstökkinu
milli Þjóðverjans Lutz Long og Owens væri
táknrænt fyrir baráttu hins hvíta yfirburða-
stofns gegn þeim svarta, og þegar Owens
hafði sigrað gekk Foringinn frá og tók ekki
í hönd hans. Þessi alkunna saga hefur að
sjálfsögðu stuðlað að frægð Owens eftir að
hann er allur. Hitt get ég borið um eftir að
hafa séð Owens hlaupa í kvikmynd að það
var engu líkt. Yfir hlaupastíl hans var því-
líkur þokki; hann virtist líða áfram átaka-
laust. Heimsmet Owens í 100 m hlaupi, 10,2
sek, hefur verið margbætt, en nöfn kapp-
anna muna fáir. Aðeins örfáir þeirra eru
minnisstæðir, þar á meðal Carl Lewis og
óheillakrákan Ben Johnson.
Við getum litið okkur nær; einnig hér í
fámenninu finnast ófá dæmi um íþrótta-
frægð sem lifnar og deyr. Það er ekki fyrr
en um síðustu aldamót að íþróttir eru end-
urvaktar á íslandi og verða fyrst að hreyf-
ingu sem um munar með „gullaldarliðinu",
sem svo var kallað, í frjálsum íþróttum eftir
síðari heimsstyrjöld. Það var vítamín-
sprauta fyrir íþróttalíf á íslandi þegar
Gunnar Huseby varð Evrópumeistari í
kúluvarpi 1946 og má ekki fyrnast þó að
Gunnar sé nú genginn til feðra sinna. Ég
hef þó grun um að nöfn Evrópumeistar-
anna, Gunnars og Torfa Bryngeirssonar,
sem varð Evrópumeistari bæði í langstökki
og stangarstökki 1950, séu að hverfa í móð-
una miklu, en vonandi muna menn enn um
sinn silfur Vilhjálms Einarsonar í Melbour-
ne 1956. Fyrsti íslenzki atvinnumaðurinn í
knattspyrnu, Albert Guðmundsson, er enn
ljóslifandi í minningu eldri kynslóðarinnar,
en hvað með þá yngri? Gamlir aðdáendur
telja þó óhikað að annar eins fótboltamaður
hafi enn ekki komið fram hér. En þetta er
ekkert einstakt. Heimsfrægar boltastjörn-
ur frá því fyrir fáum árum eru gersamlega
gleymdar og ofurstirni gærdagsins byrjuð
að rykfalla; menn eins og Portúgalinn Eu-
sebio, Bretinn Bobby Charlton og sá þýzki
Beckenbauer.
Sérfræðingar í sparkfræðum telja þó að
þrenningin á hinum hæsta tróni fótboltans
sé skipuð Ungverjanum Puskasi, Brasilíu-
manninum Pele og Argentínumanninum
Maradonna. Nöfn þeirra eru enn ljóslifandi
og um Pele er það að segja, að hann þótti
hvarvetna til fyrirmyndar eins og Jesse
Owens, utan vallar sem innan, bráðvel gef-
inn maður og varð ráðherra íþróttamála í
heimalandi sínu. Að bera saman afreks-
menn ólíkra íþrótta kann að vera hæpið, en
ekki er fráleitt að á hinn endanlega verð-
launapall aldarinnar komist þeir Pele, Jesse
Owens og Michael Jordan, körfuboltamað-
urinn frækni sem nýlega lauk ferli sínum. I
svipuðum gæðaflokki eru einnig kylfingur-
inn Jack Nicklaus með keppnisferil í golfi
sem enginn hefur nálgast, og hnefaleikarinn
Muhamed Ali, harmsöguleg persóna, sem
fróðir menn telja yfirburðamann í þessari
grein.
Þegar líður á næstu öld og ryk gleymsk-
unnar hefur fallið á frægð og afrek allra
annarra íþróttamanna, gæti þó hugsazt að
þessara kappa verði minnst.
GÍSLI SIGURÐSSON
LESÐÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. JÚNÍ 1999 3