Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1999, Qupperneq 5

HÉR ER útflutningsframleiðslan svo langt sem augað eygir.
BÚSÆLD í Þykkvabæ sést af þessum gulu pokum sem víða ber fyrir augu.
VATNSTURNINN austanvert í Hábæjarhóli setur svip á staðinn. Gamla húsið
á myndinni er Hábær II.
HÁBÆR ber nafn með rentu, en bak við húsið er Hábæjarhóll og þar
var sagt að byggju álfar. Til vinstri eru Skimur

ÞYKKVABÆJARFÓLK var áður orðað við hrossaketsát, sem sýnir að það var á undan sinni
samtíð. Nú eru Þykkbæingar orðaðir við „Þykkvabæjar flögur og skrúfur", en hráefnið eru
kartöflurnar og hér eru víðáttumiklir kartöflugarðar undir plasti.
ekki neyðst til að ala það vegna ullarinnar
sem notuð var í fatnað.
Aldamótamenn í Þykkvabæ ólust upp við
veiði í vötnunum milli bæja, óhemju magn af
sjóbirtingi og nokkuð af laxi gekk í ámar og
álana. Mikið var um stórfiska og á haustin
fylltust ailir lækir af silungi þannig að menn
mokuðu upp fiski.
Á árunum 1844 til 1907 drukknuðu 27
manneskjur þar sem nú er þurrt land. Hinn
26. mars 1907 drukknaði Helgi Bjamason,
fjórtán ára unglingur frá Borgartúni. Helgi
hafið farið með hross í haga að Vetleifsholti. Á
heimleið brast ís undan hesti hans á svo köll-
uðum Þríkeldum, en þar undir var hyldjúpt
og straumhart. Helgi komst við illan leik upp
á ísskörina og reyndi að halda hestinum uppi,
meðan samferðamaður hans fór að sækja
hjálp. Þegar komið var að aftur var hesturinn
kominn upp á ísinn en Helgi hvergi sjáanleg-
ur. Hesturinn hefur að öllum líkindum brotið
sér leið upp á ísinn en um leið kippt Helga út í
vökina og straumurinn borið hann undir ísinn.
Árið 1896 kom aftur mikið hlaup í ámar
kringum Þykkvabæ svo að við lá að allt færi á
kaf. Söfnuðust sveitungar þá saman til að
reyna að stemma flóðin. Hlaðnir voru nokkrir
garðar en þeir héldu ekki, vatnið braut þá
jafnharðan aftur. Þetta kann að hafa stafað af
því að lítið er um grjót í sveitinni, menn urðu
því að binda saman stóra heybagga og setja
sand á milli. Eigendur Safamýrar fengu
bændur úr öðram sveitum til að koma með
grjót í staðinn fyrir aðgang að slægjum, en
það dugði skammt.
Þykkbæingar gripu til þess að hlaða snidd-
um í stóra trékláfa og sökkva þeim í árnar.
En stundum dugði það ekki til vegna straum-
þungans, strengdu menn þá kaðal yfir árnar
og röðuðu sér þétt á hann og mynduðu þannig
stíflu meðan kláfunum var sökkt. Þótti þetta
hið mesta þrekvirki og án efa hefur verið
erfitt að standa í ísköldu vatninu upp undir
höku.
Fornleifar
Tvisvar sinnum hefur verið komið niður á
fornleifar í Hábæjarkirkjugarði þegar teknar
hafa verið grafir. Árið 1919 fannst spjótsodd-
ur og árið 1958 fannst þar öxi, skjaldarbóla og
axarskaft. Af þessu hafa menn ályktað að
kirkjugarðurinn við Hábæjarkirkju standi á
gömlum kumlateig. Þegar grafið var fyrir
grunninum að prestsetrinu fannst þar haus-
kúpa og leifar af beinagrind, en ekkert bendir
til þess að um kuml hafa verið að ræða.
Búskaparhættir
I gamla daga vora allar engjar slegnar með
orfi og ljá og heyið flutt á hestum. Hey varð
oft að sækja um langan veg og yfir vötn. Þeg-
ar sandbleytur vora í vötnunum varð að reka
hóp hesta yfir til að troða þær áður en farið
var yfir með heyið.
Hey var jafnan af skornum skammti og
reynslan kenndi Þykkbæingum að fara vel
með það. Eignarhluti Þykkbæinga í Safamýri
var lítill og nýttist þeim illa vegna þess hve
slægjumar vora blautar. Bændur reyndu því
eftir megni að koma í veg fyrir að hey hrekt-
ist eða færi í súginn. Fram á þessa öld voru
engar hlöður í sveitinni. En menn höfðu tekið
eftir því að heyið versnaði fljótt ef loft lék um
það. Á vorin vora því stungnir upp kekkir og
þeir látnir standa allt sumarið og síðan notað-
ir í hlaða. Kekkjunum var hlaðið utan að heyj-
unum og stafnamir hafðir jafn háir þeim, síð-
an lögð tré yfir í þak. í mæni var gluggi og
felldur í hann hnaus, glugginn var opnaður
þegar leysa átti hey en síðan vandlega lokað.
Þess var einnig vandlega gætt að hey stæði
ekki út milli rimlanna á meisunum, ekkert
máti fara til spillis. Kekkirnir sem hlaðnir
voru utan um heyin vora síðan notaðir til að
dytta að íbúðarhúsum eða í hleðslur.
Áður en vötnin eyddu mellöndum Þykkbæ-
inga söfnuðu þeir mel á hverju ári. Stöngull-
inn og blöðin vora kölluð „rabb“ og notuð í
dýnur og reiðver, ræturnar voru kallaðar
„smámelm’“ og hafðar í lénur. Þegar vatn gróf
undan melnum losnuðu ræturnar og auðvelt
vár að safna þeim. Spunninn var þráður úr
fínustu rótunum og hann notaður til að sauma
meldýnur. Melþráður þótti mjög góður þar
sem hann fúnaði ekki í bleytu.
Melkorn þótti hinn besti matur, Ijúfengt,
saðsamt og hollt. í stað þess að baka brauð úr
kominu elduðu Þykkbæingar þykkan graut
sem kallaður var deig. Deigið var sett á disk
og smjör yfir.
Árið 1934 var fyrst unnið land til kartöflu-
ræktar í Þykkvabæ en í seinni tíð hefur kart-
öfluræktun tekið við af öðram búskap. Til að
byrja með voru kartöflurnar settar niður með
höndunum, en fljótlega smíðuðu hagleiks-
menn verkfæri til niðursetningar. Festir voru
tréstautar með jöfnu millibili á trétunnu og
henni síðan ekið um akurinn eins og hjólbör-
um. Þótti þetta hið mesta hagræði og flýtti
niðursetningu til muna.
Barnaskóli var stofnaður í Þykkvabæ 1892,
fimmtán árum áður en fræðsluskylda bama
var lögleidd. Honum var valinn staður í Há-
bæ. Núverandi skólahúsnæði var tekið í notk-
un 1992.
Þfóðtrú
Álfar i Húbæjarhól
Eins og áður segir er ekki mikið um hæðir
og hóla i Þykkvabæ, landslagið er flatt. Einn
af þeim fáu hólum sem þar finnast nefnist Há-
bæjarhóll. Efst á hólnum er þúfa og segir sag-
an að undir henni búi álfar og að henni fylgi
álög, ef til vill er þúfan strompurinn á húsi álf-
anna. Fyrir langa löngu bjó unglingspiltur á
bænum ásamt fjölskyldu sinni, faðir hans
hafði brýnt fyrir öllum að láta þúfuna í friði og
raska ekki ró álfanna. En drengurinn var
baldinn, eins og drengja er von, og dag einn
rak hann langt prik niður í þúfuna. Hann
passaði sig þó á því að segja engum frá uppá-
tækinu og beið eftir viðbrögðum álfanna.
Um nóttina dreymir bóndann að til hans
komi álfkona fremur ill á svipinn. Hún sagði
að pilturinn hefði handleggsbrotið bamið
hennar og hún ætlaði að hefna sín. Bóndinn
bað hana að hlífa drengnum því að hann hefði
gert þetta af óvitaskap. Álfkonan var treg til
en að endingu kvaddi hún með þeim orðum að
hann skyldi fá einhverja ráðningu. Nokkrum
dögum síðar rann drengurinn í flórnum og
lærbrotnaði.
íbúar í Hákoti trúðu því að álfarnir í hólun:
um fengju stundum lánaða hluti á bænum. I
hvert skipti sem hlutir hurfu og komu síðan í
ljós seinna skýrði húsmóðirin það með því að
álfarnir hefðu fengið hlutina lánaða.
Kofinn
Meðan kirkja var í Háfi lá kirkjuleið Þykk-
bæinga framhjá kofa nokkrum er stóð á Borg-
artúnsnesi. Samkvæmt munnmælum áttu að
vera þar tveir afturgengnir drengir og jafnvel
útburður. Bömin í sveitinni hræddust kofann
og fullorðnum var ekki um að fara þangað í
myrkri, og þóttust ýmsir hafa séð eitthvað
óhreint þar. Kofinn stóð við vatnsbakka og
voru hafðir í honum sauðir og gengið til
þeirra á hverjum degi. Á þessum tíma var
Kristján Pálsson ábúandi í Borgartúni, hon-
um var lýst sem stilltum manni og rólyndum.
Hann gerði lítið úr draugaganginum og hélt
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 12. JÚNÍ 1999 5