Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1999, Qupperneq 6

því fram að engir draugar væru til. Eitt sinn
fór hann að gegna sauðunum að kvöldi til út í
kofann. Þegar hann hafði lokið gegningunum
ætlaði hann út en fann engar dyr. Hann fór
fram og aftur um kofann en alls staðar var
heill veggur. Að lokum var honum ekki farið
að lítast á og varð mjög hræddur. Bað hann
•þá heitt til guðs að leysa sig úr þessari prís-
und, en við það opnuðust dymar og hann
komst út. Eftir það rengdi hann aldrei dul-
rænar sögur eða fór í kofann eftir myrkur.
Ljósið
Árið 1902 var bóndi úr Þykkvabænum á
ferð austan við Þjórsá, þegar hann kemur á
móts við Háfsósa sér hann mjög skært ljós á
himninum. Ljósið var miklu skærara en nokk-
urt ljós sem hann hafði áður séð og leið það
yfir himininn í vesturátt. Maðurinn taldi fyrir
víst að hér gæti ekki verið á ferðinni jarð-
neskt ljós.
í dag yrði ljósagangur sem þessi eflaust
skýrður sem fljúgandi furðuhlutur, en á sín-
um tíma var hann talinn forboði þess að mað-
ur drukknaði í Háfsósi stuttu eftir að ljósið
sást.
Unhóll
Þau álög hvíla á Unhól að þar má ekld gera
jarðrask. Þegar reisa átti súrheysgryfju við
samnefndan bæ fannst hvergi betri staður en
í hólnum. Þrátt fyrir aðvaranir lét bóndinn til
skarar skríða um vorið og gróf gryfju í Unhól
og fyllti hana af heyi um sumarið. Um vetur-
inn drápust níu kýr á bænum.
Bóndinn sagði seinna frá því að um vorið
þegar hann var að grafa í hólinn hefði mág
hans dreymt sama drauminn tvisvar sinnum.
En draumurinn var á þá leið að tvær ókunn-
ugar konur komu gangandi eftir hólnum og
báðu hann bera skilaboð til bóndans. Sá sem
drauminn dreymdi gat þó ekki með nokkru
móti munað skilaboðin, en taldi víst að þau
tengdust hólnum á einhvem hátt. Þess má
geta að súrheysgryfjan var einungis notuð
þennan eina vetur.
Grenshóll
Við bæinn Vesturholt er lág hæð sem nefn-
ist Grenshóll og var því trúað að þar byggju
álfar. Núverandi bóndi í Vesturholti er Ar-
mann Olafsson. Sem bam segist hann oft hafa
fært álfunum blóðmörssneið sem alltaf hafi
verið horfln daginn eftir. Og vegna þess hafi
hann ekki efast um tilvist álfanna.
ívars Gunna
Fyrir langa löngu áttu heima í Stóra-Rima-
koti tvær systur og elskuðu þær báðar sama
manninn. Hann giftist annarri þeirra og
vegna þess varð hin, Ivars Gunna, sturluð og
fyrirfór sér.
Fljótlega varð þess vart að hún lá ekki kyrr
og sótti mjög á systur sína. Varð ásóknin svo
römm að hún missti heilsuna. Eftir það fór að
leggjast sjúkleiki á aðrar konur í fjölskyld-
unni, þær urðu máttlausar og ólýsanlega veik-
ar. Helst sótti hún að skyldfólki sínu með
hurðaskellum, höggum og barsmíðum. En
hún átti það einnig til að fara í fjósið og drepa
kýrnar. Var sagt að hún sligaði þær og hrygg-
bryti eða keyrði höfuðið aftur þar til augun í
skepnunum ranghvolfdust af kvölum.
Það var svo um miðja þessa öld að gömul
kona (frænka ívars Gunnu), sem sagt var að
Gunna fylgdi, lést. Og segir sagan að prestin-
um hafí með einhverju móti tekist að slæva
Gunnu og stefna henni í gröfina með frænku
sinni. Að minnsta kost hefur hennar ekki orð-
ið vart síðan.
Kartöfluólfar
Eftir að kartöflurækt hófst í Þykkvabæ fór
að bera á verum sem seinna hafa verið kallað-
ar kartöfluálfar. Alfar þessir eru litlir vexti,
með stórt höfuð, stuttar hendur og fætur og
feiknarstór eyru. Kunnugir segja að þeir ber-
ist í sveitina með álftum á vorin þegar þær
stoppa á leið til varpstöðva sinna. Alfar þessir
eru sagðir bæði til gagns og ógagns. A sumrin
eru þeir sagðir hlúa að kartöflunum í görðun-
um, en á veturna stela þeir þeim úr geymslun-
um. Á haustin þegar bændumir eru að taka
upp sést oft til kartöfluálfanna er þeir skjót-
ast milli raðanna og stela kartöflum. Sagt er
að þeir lifí einungis á kartöflum og búi neðan-
jarðar.
Heimildir
• Árni Óla. 1962. Þúsund ára sveitaþorp. Reykja-
vík, Bókaútgáfa Menningarsjóðs.
• Haraldur Matthísson. 1966. Rangárvallasýsla
vestan Markarfjóts. Árbók Ferðafélags Islands.
• Jón R. Hjálmarsson. 1982. Sögur úr byggðum
Suðurlands. Brot úr sögu Þykkvabæjar. Selfoss,
Suðurlandsútgáfan.
• Sigurbjartur Guðjónsson. 1987. Sunnlenskar
byggðir V. Djúpárhreppur. Búnaðarsamband
Suðurlands.
Höfundurinn er skólastjóri Grunnskólans í Þykkvabæ.
Oscar Wilde
ÞAÐ blés ekki byrlega fyrir
Gulli og grænum skógum, þeg-
ar höfundurinn stýrði því fyrst
á svið 1978. Gagnrýnendur
tóku því flestir illa og höfund-
urinn flúði land, staðráðinn í að
snúa ekki aftur. Stjóm Þjóð-
leikhússins settist á rökstóla og
lagði til að sýningum yrði hætt vegna
dræmrar aðsóknar. En Peter Hall, listrænn
stjórnandi hússins, lagðist eindregið gegn
því og sagði að þjóðleikhús yrði að hafa þrek
til að standa með sínum leikritum, þótt miða-
salan væri ekki upp á það bezta. Hann réð
ferðinni og leikritið sótti á. Þegar höfundur-
inn afréð að heimsækja fóðurlandið aftur eft-
ir hálfs árs útlegð, var leikritið sýnt fyrir
fullu húsi við mikla hrifningu almennings.
Síðan lá leið þess á Broadway, þar sem við-
tökumar fóru fram úr öllu, sem höfundurinn
hafði kynnzt. Og svo var gerð kvikmynd.
Gull og grænir skógar segir sögu Susan
Traheme, sem í heimsstyijöldinni síðari
gengur til liðs við frönsku andspymuhreyf-
inguna. Spennan gefur lífinu lit, en þegar
sigurvíman er rannin af Susan verður friður-
inn henni dýrkeyptur; hún nær hvergi fót-
festu í lífínu, sem liggur stöðugt niður á við,
þar til að lokum fíknin færir henni nýja sig-
urvímu. Þetta er stórt kvenhlut-
verk og Cate Blanchett íklæðist
því af miklum móð; leikur hennar
er firnasterkur. Stundum hélt ég
að hún ætlaði að ofleika, en hún
lék allt upp á hár og hafði tilfinn-
ingalitrófið á valdi sínu; ofsann
jafnt sem angistina.
Þessi sýning hefur fengið lang-
flesta dóma góða; bæði leikritið og
leikendurnir og þá sérstaklega
Cate Blanchett. Það er athyglis-
vert að sjá, að John Peter, gagnrýnandi The
Times, sem 1978 var ekki par hrifínn af sýn-
ingunni á Littleton-sviðinu, hrósar sýning-
unni nú í hástert. Muninn segir hann liggja í
leikstjóminni og túlkun aðalleikkonunnar.
Kate Nelligan lék Susan fyrst (Kate Nellig-
an lék Susan bæði í London og New York og
Meryl Streep fór með hlutverkið í kvik-
myndinni) og John Peter segir það hafa ver-
ið misráðið af höfundinum að leikstýra verk-
inu sjálfur. Leikstjórinn hafí misskilið leik-
skáldið að hluta og útkoman orðið allt önnur
kona, en skáldið bjó til! Kuldaleg túlkun
Nelligan segir Peter að hafi fælt sig frá
kvenhetjunni og leikritinu þá um leið, en hit-
inn í leik Blanchett geri Susan að manneskju
og heilli menn upp úr skónum.
David Hare
Að vinna stríð og tapa friði
En hvað sem hitastigi leikkonunnar líður,
þá er Susan Traherne afsprengi ungs reiðs
manns, sem telur stjórnmálamennina hafa
afvegaleitt brezku þjóðina eftir stríð, logið að
henni í Suez-deilunni og fórnað framtíð
hennar á altari skammsýns stundargróða.
Fjallkonan, sem stóð svo hátt í sigrinum,
missir fótanna á friðartímum, þegar fyrirheit
um gull og græna skóga týnast í græðgi og
varmennsku. Þá flæmist fjallkonan úr mann-
heimum og nær botninum í hótelgreni í
Blackpool. Það er sú leið, sem Susan Traher-
ne velur. Sjálfur segir David Hare, að hann
bíði spenntastur eftir viðbrögðum unga
fólksins, sem hvorki sé þrúgað af stríðinu né
Ted Hughes
Tuttugu órum eftir að leikrit David Hare, Plenty
(Gull og grænir skógar), var íyrst sýnt í Þjóð-
leikhúsinu brezka, gengur leikritið nú gftur
á fjölunum í London, þar sem Cate Blanchett
fer á kostum í hlutverki Susan Traherne.
FREYSTEINN JÓHANNSSON segir frá þessari
sýningu og senuþjófnum Patriciu Routledge,
sem fer á kostum í Chichester; einnig koma
írskar draugasögur við sögu, og leikrit, sem
annað leikrit leynist í, svo veruleikinn er ekki á
hreinu. Loks er fjallað um sýningu, sem unnin er
upp úr Ijóðagerð lárviðarskáldsins Ted Hughes.
Tom Stoppard
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. JÚNÍ 1999