Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1999, Side 10

+
Ljósmynd/Bjöm Rúriksson
ÚTSÝNI yfir Tröllaskaga úr flugvél.
TRÖLLASKAGI
AÞESSARI öld hefur nafnið
Tröllaskagi verið að festa sig
í sessi, en nokkuð óljóst er
hver fyrstur tók það í notk-
un1. Stundum er talið að
Helgi jarðfræðingur Pjet-
urss hafi fyrstur notað heitið
Tröllaskagi2, en það er frem-
ur ólíklegt, því í ferðabók sinni3 notar Helgi
bæði heitið Akureyrarskagi (árið 1934) og Mið-
skagi (árið 1941) um þessa landslagsheild.
Heitið Tröllaskagi er oftast eignað Pálma rekt-
or Hannessyni1,4, 5, og talið að hann hafi notað
það við kennslu í Menntaskólanum á Akureyri
á árunum 1926-1929. Ég hef ekki fundið heitið í
prentuðu máli Pálma, en Steindór Steindórsson
frá Hlöðum er borinn fyrir þessu4,5 Örnefnið á
sér því litla hefð og er þess vegna af sumum
talið óþarft og jafnvel ruglandi. Það er þó eðli
ömefna að fæðast og deyja, þannig að ungur
aldur heitisins eru engin mótrök. Ömefni eru
notuð til hægðarauka í umfjöllun, og þykir mér
Tröllaskagi henta vel til auðkenningar á þeirri
landslagsheild sem um ræðir. Miðskagi er ris-
minna nafn en Tröllaskagi og hæfir að mínu
mati síður þessu svæði og Akureyrarskagi enn
síður. Ég tel því að örnefnið Tröllaskagi eigi
fullan rétt á sér og hæfi þessu tröllslega svæði
vel, enda em þar víða ömefni kennd við tröll.
Til að undirstrika þetta má tilfæra hér orð
Matthíasar skáldprests Jochumssonar6 er hann
ferðaðist um Skíðadal: Þar er „svo að sjá sem
jötnahendur hefðu rótað þar öllu landslagi og
bylt hverju ofan á annað, urðum, klaka og
klungri. Lítur svo út að náttúran hafí þar ný-
lega gengið berserksgang og liggi nú berháttuð
í rúmi sínu af gigt og ofreynslu". Það er ekki
óviðeigandi að kenna við jötna eða tröll land-
svæði sem víða er þannig ásýndum.
Skilgreining
Sumir telja það mótrök gegn heitinu Trölla-
EFTIR BJARNA E. GUÐLEIFSSON
Á milli Skagafjarðar og Eyjafjarðar er hrikalegt fjalllendi,
sem nýtur sín vel úr flugvél. Hálendið er sundurskorið af
djúpum dölum, og í dalbotnum og undir fjallahnjúkum eru
víða sístæðar jökulfannir og jöklar. Skaginn á milli þess-
ara tveggja héraða hefur frá fornu fari líklega ekki haft
neitt samheiti, en nú er hann almennt nefndur Tröllaskagi.
Ljósmynd/Árni Þorgilsson
GENGIÐ á Kerahnjúk úr Ólafsfirði. útsýni yfir Ólafsfjarðarvatn.
skagi, að það svæði sem um ræðir sé í raun (
enginn skagi, heldur hálendi sem nái langt inn í
til landsins. Það er að vísu rétt, það er einungis 1
ysti hlutinn sem aðskilur firðina tvo, Eyjafjörð i
og Skagafjörð, en innar aðgreinir hálendið tvö 1
héruð, sem einnig era nefnd Eyjafjörður og
Skagafjörður. Segja má að það sé jafn órökrétt
að nefna landsvæðin tvö „fjörð“ eins og að kalla
fjalllendið inn eftir landinu „skaga“. Það er
hins vegar svo að örnefni eru oft órökrétt, eins
og þessi dæmi sýna. Það er því engu óeðlilegra
að skaginn nái inn til landsins til aðgreiningar 1
á Skagafirði og Eyjafirði, bæði fjörðunum
sjálfum og héruðunum. Hins vegar kann að ]
vera meira álitamál hvort heitið á einungis að
ná til fjallabálksins, eða hvort láglendið teljist
einnig til Tröllaskagans. Ýmsir virðast telja
láglendið með, og kemur það til dæmis fram í
því að sjávarþorpin við utanverðan skagann
kynna sig sem „áhugaverða staði á Trölla-
skaga“, og slagorð jarðgangamanna er „Opn-
um Tröllaskaga". Ég mun því skilgreina lág-
lendið einnig sem hluta af Tröllaskaganum, en
mér þykir óeðlilegt að miða mörkin við
ákveðna hæðartölu, til dæmis 100 metra hæð,
því þá mundu margir djúpir dalir sem ná langt
inn í hann falla utan skilgreiningarinnar.
Tröllaskaginn er utantil vel afmarkaður af sjó,
en í samræmi við þá skilgreiningu að láglendið
fylgi með, tel ég að mörkin til austurs og vest-
urs inn til landsins séu við meginvatnsföll
fjarðanna tveggja eftir að sjónum sleppir, Hér-
aðsvatna eða Austari-Jökulsár í Skagafirði og
Eyjafjarðarár. En hve langt á að telja að
Tröllaskaginn nái til suðurs? Margir vegfar-
endur gætu haldið að hann næði aðeins suður
að Öxnadalsheiði. Öxnadalsheiðin eru hins veg-
ar mjög óeðlileg mörk á þessari landslagsheild,
því þá lægju skilin eftir þjóðveginum norður
Óxnadal og fjöllin umhverfis Akureyri, hæstu
fjöll svæðisins, væru utan fjallabálksins. Því
verður að telja eðlilegt að fjöllin sunnan og
vestan Akureyrar og einnig fjalllendið sunnan
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. JÚNÍ 1999
+