Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1999, Síða 11

TRÖLLASKAGI. Tölur í ferningum vísa til númera í töflu 1 og sýna hæstu fjöll á Tröllaskaga en
tölur í hringjum vísa til númera í töflu 2 og sýna leiðir milli héraða.
Ljósmynd/Bjarni E. Guðleifsson
HORFT TIL suðausturs af Drangafjalli rétt sunnan við Hraundranga. Hraunsvatn og Vatnsdalur
eru nær, Þverbrekkuvatn og Öxnadalur fjær, en Þverbrekkuhnjúkur aðskilur dalina.
BAUGASEL í Barkárdal.
Ljósmynd/BEG
Dxnadalsheiðarinnar, sem oft er einu nafni
refnt Nýjabæjarfjall, heyri einnig til Trölla-
skagans, allt suður þar sem botnar Eyjafjarð-
írdals og Austurdals í Skagafirði nálgast (sjá
cort). Samkvæmt þessari víðfeðmu skilgrein-
ngu nær Tröllaskaginn um 120 km frá norðri
ál suðurs og er rúmlega 60 km breiður þar sem
lann er breiðastur.
Myndun
Tröllaskaginn er byggður upp af misþykkum
iraunlögum sem runnu á tertíertíma og eru
dstu lögin á utanverðum skaganum um 11
nilljón ára gömul. Flest eru hraunin basalt-
iraun en í grennd við megineldstöðvarnar, sem
iru fjórar, eru einnig súrari andesít- og líparít-
iraun. Megineldstöðvarnar eru í Flókadal í
Fljótum, við Hóla í Öxnadal, við Austurdal og á
Nýjabæjarfjalli (7). A milli hraunlaganna eru
3vo þunn setlög, oft rauðleit, mynduð úr jarð-
/egi, en stundum hvít eða grá leirsteins- eða
sandsteinslög og jafnvel völuberg. Þessi setlög
sér maður oft greinilega þegar gengið er um
náskörð Tröllaskagans. Á ísöld runnu megin-
iöklar út fírðina tvo, en hliðarjöklar runnu til
þeirra og grófu dali í hraunlögin. Stærstu jökl-
arnir sem runnu til meginjöklanna grófu út
Djúpadal, Glerárdal, Hörgárdal, Þorvaldsdal,
Svarfaðardal og Ólafsfjörð norðaustur til Eyja-
fjarðar en Hjaltadal, Kolbeinsdal, Deildardal,
Unadal og Fljót norðvestur til Skagafjarðar.
Víða eru svo minni þverdalir, og svo lengi stóð
rof jöklanna að botnar úr austri og vestri ná
3ums staðar saman og eftir standa aðeins rimar
á milli þeirra. Sennilega hafa hlutar skagans
staðið upp úr jöklunum á ísöld, og þar hafa
plöntur lifað ísöldina af. Hvergi á Islandi er há-
fjallagróður jafn fjölbreyttur og á Tröllaskaga8.
Nú eru allmargir smájöklar á Tröllaskaganum,
samtals um 150 ferkílómetrar, og eru stærstu
jöklarnir á miðjum skaganum þar sem Barkár-
jökull og Tungnahryggsjökull tengjast. Allvíða
eru einnig minni jöklar og grjótjöklar9.
Gljúfurárjökull í Skíðadal er úfnasti skriðjökull
skagans.
Fiöllin
Tröllaskaginn er ekki bara mikill um sig
heldur einnig býsna hálendur, fjöllin víðast yfír
1.000 metra há og mjög víða ná þau 1.300 m og
hæsta fjallið er yfir 1.500 m. Fjalllendið er þó
ekki samfellt, heldur mjög sundurskorið af
djúpum dölum sem jöklarnir grófu á síðasta
jökulskeiði. Ótrúlega víða hafa öndverðir dal-
botnar nánast náð saman, og á milli þeirra eru
Ljósmynd/Hörður Kristinsson
KERLING, hæsta fjall Tröllaskaga, séð af Súlum. Tindarnir vinstra megin eru Þríklakkar og
Bóndi, en beint undir er Stórikrummi (dökkur). Hægra megin Kerlingar er Lambadalsöxl.
Ljósmynd/lngvar Teitsson
HORFT þvert yfir Héðinsfjörð úr Hestskarði. Víkurhyrna til vinstri, Vatnsendahnjúkur til hægri.
einungis hvassar eggjar. Dalirnir eru víða
djúpir og fjöllin hömrótt og hrikaleg. Þegar
uppá fjöllin er komið kemur það manni á óvart
hve slétt þau eru að ofan, og víða er hægt að
ganga eftir þessari hásléttu frá einu fjallinu yf-
ir á annað, en sums staðar skera dalbotnar
þessa samfellu, þannig að maður verður að
ganga eftir hvössum eggjum eða fara niður fyr-
ir þær til að komast á næsta fjall. Hæst eru
fjöllin umhverfis Glerárdal, sem er suður af
Ákureyri, en einnig eru há fjöll á milli Hörgár-
dals og Skíðadals svo og á milli Barkárdals og
Hjaltadals. I töflu 1 eru tekin saman hæstu fjöll
Tröllaskagans. Þessi fjöll og önnur lægri eru
skemmtileg áskorun fyrir útivistarmenn. Ut-
sýni er víða stórkostlegt og er ekki hægt að
velja fegursta útsýnisstaðinn, en minn uppá-
haldsstaður núna er af fjallinu Blástakki í botni
Féeggstaðadals (1.388 m).
Skörðin
Tröllaskaginn var fyrrum mikill farai-tálmi á
milli vestur- og austurhluta Norðurlands.
Menn fundu þó fljótt þær leiðir sem stystar og
lægstar voru og helst færar á milli héraðanna,
Eyjafjarðar og Skagafjarðar. í töflu 2 eru
helstu leiðir sýndar. Margar þessara leiða eru
nú aflagðar og einungis sjást þar stöku
göngugarpar á ferð, eða vélsleðamenn að vetri.
Auk leiðanna á milli héraðanna í töflu 2 er ara-
grúi lágra og hárra leiða á milli nágranna-
byggðarlaga innanhéraðs. Mörgum þeirra er
lýst í árbókum Ferðafélags íslands1,10, n,12,13.
Skörðin á milli héraða og byggðarlaga eru kjör-
in til gönguferða, enda er fjölbreytnin afar mik-
il, og geta menn valið sér leiðir eftir getu og
tíma. Það verður hins vegar ekki sagt að fjöl-
breytnin sé mikil í nafngiftum á fjöllum og döl-
um. Enda þótt á skaganum séu mörg gullfalleg
nöfn, svo sem fjallanafnið Glóðafeykir og dals-
nafnið Brandi, þá eru þar ótrúlega margir
Grjótárhnjúkar og Lambárdalir. Fjallvegir um
Tröllaskagann á milli héraðanna Eyjafjarðar
og Skagafjarðar eru um Öxnadalsheiði, Lág-
heiði og um Siglufjarðarskarð, en engar jeppa-
slóðir eru á milli héraðanna. Sums staðar eru
slóðir inn í dalina, svo sem inn í Hörgárdal,
Barkárdal, Skíðadal og Kolbeinsdal, en uppúr
þeim er ófært fyrir jeppa. Slóð var rudd yfir *
Heljardalsheiði árið 1988 í tengslum við lagn-
ingu ljósleiðara, en hún er líklega orðin ófær.
Skálar
Á skaganum eru fáir skálar. Nokkrum
gangnamannakofum er enn haldið við frammi í
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. JÚNÍ1999 1 1