Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1999, Qupperneq 12

Ljósmynd/Árni Þorgilsson
Á NÝJABÆJARFJALLI er sléttlent, en hvergi stígur af steini.
Tafla 1. Fjöll á Tröllaskaga sem eru yfir 1400 metra hæð. Raðnúmer vísa tilstaðsetningar á
korti af Tröllaskaganum (ferhyrningar). Hæðartölur lesnar af kortum Landmælinga íslands (14),
en í svigum eru frávikstölur sem nefndar eru íÁrbókum Ferðafélags íslands (12,13).
Röð Heiti fjalls Metrar yfir sjó Aðliggjandi dalir
1 Kerling 1536 Finnastaðadalur/Glerárdalur
2 Tröllafjall (syðst) 1483 Glerárdalur/Bægisárdalur
3 Kista 1474 Glerárdalur/Hörgárdalur
4 Strýta 1456 Glerárdalur/Hörgárdalur
5 Tröllafjall (nyrst) 1454 Glerárdalur/Bægisárdalur
6 Kambshnjúkur 1450 (1414) Glerárdalur/Hörgárdalur
7 Dýjafjallshnjúkur 1445 (1456) Ytri-Tungudalur/Klængshólsdalur
8 Kvarnárdalshnjúkur 1430 (1448) lllagilsdalur/Klængshólsdalur
9 Tröllahyrna 1425 (1435) Glerárdalur/Bægisárdalur
10 Jökulborg 1421 Þverárdalur/Bægisárdalur
11 Stóristallur 1420 Skjóldalur/Finnastaðadalur
12 Klstufjall 1407 (1411) Þverárdalur/Glerárdalur
13 (Hólamannahnjúkur, Hjörtur) 1406 (1393) Barkárdalur/Kolbeinsdalur
14 Heiðingi 1402 (1400) Hafrárdalur/Heiðinnamannadalur
15 Jökulfjall 1402 (1399) Barkárdalur/Hjaltadalur
Ljósmynd/Ámi Þorgilsson
HORFT TIL vesturs af Hofsdalahnjúk. Lengst til vinstri má í fjarlægð greina Ljósavatn og
lengst til hægri Strýtu í Vindheimafjallgarði. Hér sést hvernig mörg fjöll eru flöt að ofan, svo
sem Vatnshlíðarfjall handan Þorvaldsdals.
dölum. í Norðurárdal í Skagafirði þar sem ek-
ið er upp á Öxnadalsheiði er gangnamanna-
skáli. Tinnársel er gangnamannakofi í Aust-
urdal og Gráni nefnist hús sem er við botn
Austurdals, alveg á suðurmörkum Trölla-
skagans, og uppi á Nýjabæjarfjalli eru tveir
skálar sem vélsleðamenn hafa komið upp,
Bergland við Vatnahjallaveg og Litlakot aust-
an Urðarvatna, um það bil þar sem vetrarveg-
ur Nýjabæjarfjalls fer hæst. Skammt ofan
Akureyrar, við rætur Súlna, eiga skátar húsið
Fálkafell og framarlega á Glerárdal er Ferða-
félag Akureyrar með skálann Lamba og á
Öxnadalsheiðinni er slysvamaskýlið Sesselju-
búð. I miðjum Barkárdal hefur Ferðafélagið
Hörgur endurreist gamlan torfbæ, Baugasel,
og um miðbik Skíðadals er gangnamannakof-
inn Stekkjarhús. Á Heljardalsheiði er kofi og
upp af botni Kolbeinsdals á Ferðafélag Svarf-
dæla Tungnahryggsskála í nærri 1.200 m
hæð. Á utanverðum skaganum eru slysavarn-
arskýli við Almenningsnöf á Siglufjarðarleið,
við Vík í Héðinsfirði og í Hvanndölum. Öll eru
þessi hús opin en eru lítil og rúma einungis
fáa í rúmstæðum.
Útivistarsvæði
Tröllaskaginn hefur að mestu sloppið við
ágang stórframkvæmda virkjunaraðila og línu-
lagningamanna, og vona ég að svo verði áfram
um ókomna tíma. Ég tel óráð að leggja vegi
uppá fjöll Tröllaskagans, hann eigum við að
geyma ósnortinn fyrir göngumenn, skíðamenn,
hestamenn og vélsleðamenn. Fjalllendið er
raunar á náttúruminjaskrá, sem er viljayfirlýs-
ing um að varðveita þetta svæði. Á honum er
eitt iriðland, í Svarfaðardal. Skaginn er ótæm-
andi ánægjulind fyrir þá sem vilja njóta úti-
veru í hrikalegu, fjölbreytilegu, friðsælu og
óspilltu landslagi, og held ég að hvergi á land-
inu séu meiri möguleikar til útivistar. Þama
eru djúpir og skjólsælir dalir, brött og hrikaleg
fjöli, brattir og úfnir smájöklar og tignarlegar
hásléttur. Menn skyldu þó ætíð fara varlega,
því í landslagi Tröllaskagans eru ýmsar hættur
sem menn verða að varast, þar geta fallið snjó-
flóð að vetri og þar geta menn lent í bröttum
klettum og vélsleðamenn eru sérstaklega
varaðir við því að fara ekld fram af hamrabrún-
um. Þá geta veðrabrigði oft verið ótrúlega
snögg, þannig að menn verða að hafa varann á.
Það sem gerir þetta svæði sérlega áhugavert
er að ferðamaðurinn hefur það á tilfinningunni
að hann sé einn í óbyggðaheimi og sé að stíga
fæti sínum á slóðir þar sem mannsfótur hefur
aldrei stigið áður. Það er alveg ótrúlegt hve h't-
ið íslandingar hafa sinnt því að skoða þetta
svæði. Á 20 ára gönguferli mínum um Trölla-
skagann hef ég einungis þrisvar hitt menn
óvænt á fjöllum, og í tvö skipti voru útlending-
ar á ferð. Ég geymi ótalmargar unaðsstundir í
hugskoti mínu frá ferðum um þennan fjöl-
breytilega skaga.
Sögustaðir
Á Tröllaskaganum eru auðvitað margir
sögustaðir í byggð, en fjalllendið geymir ekki
marga sögufræga staði. Forfeður okkar áttu
ekki erindi inn á hálendið nema til að komast
á milli byggða eða til að leita búfjár. Allvíða
eru þó til þjóðsögur eða sagnir af svaðilfórum
á milli héraða og sumum lyktaði hörmulega,
eins og til dæmis ferð Ingimars Sigurðssonar
um Héðinsskarð árið 190812. Þá má nefna
harmleikinn í Tryppaskál, en þar fórust 26
hross árið 1870, og má enn sjá beinahrúguna
þar12. Þá má nefna að víða eru ónefnd fjöll,
Tafla 2. Helstu leiðir yfir Tröllaskaga á milli Eyjafjarðarsýslu og Skagafjarðarsýslu. Raðnúmer vísa til staðsetningar á korti af Tröllaskaganum (hringir). Hæðartölur lesnar af kortum Landmælinga íslands (14) og Árbókum Ferðafélags íslands (12,13).
Röð Heiti leiðar Metrar yfir sjó Byggðarlög, Eyjafj./Skagafj. Færð
1 Lágheiði 400 Ólafsfjörður/Fljót Akfært
2 Öxnadalsheiði 540 Öxnadalur/Norðurárdalur Akfært
3 Siglufjarðarskarð 630 Siglufjörður/Fljót Akfært
4 Hörgárdalsheiði 630 Hörgárdalur/Norðurárdalur Hestfært
5 Ólafsfjarðarskarð 743 Ólafsfjörður/Fljót Hestfært
6 Hálsar/Sandskarð 750 Ólafsfjörður/Héðinsfjörður/Fljót Hestfært
7 Hvarfdalsskarð 830 Svarfaðardalur/Fljót Hestfært
8 Heljardalsheiði 870 Svarfaðardalur/Kolbeinsdalur Hestfært
9 Vatnahjallavegur 900 Eyjafjarðardalur/Austurdalur Hestfært
10 Sandskarð 970 Svarfaðardalur/Fljót Hestfært
11 Unadalsjökull 1010 Svarfaðardalur/Unadalur Hestfært
12 Hjaltadalsheiði 1030 Hörgárdalur/Hjaltadalur Hestfært
13 Nýjabæjarfjall (sumarleið) 1030 Villingadalur/Austurdalur Hestfært
14 Þverárdalsjökull 1084 Skíðadalur/Kolbeinsdalur Gangfært
15 Svardalur 1100 Villingadalur/Austurdalur Gangfært
16 Vesturárdalsjökull 1110 Skíðadalur/Kolbeinsdalur Gangfært
17 Nýjabæjarfjall (vetrarleið) 1133 Villingadalur/Austurdalur Gangfært
18 Tungnahryggsleið 1150 Barkárdalur/Kolbeinsdalur Gangfært
19 Svarfdælaskarð 1210 Skíðadalur/Kolbeinsdalur Gangfært
20 Hólamannaskarð 1210 Barkárdalur/Hjaltadalur Gangfært
21 Héðinsskarð 1250 Barkárdalur/Hjaltadalur Gangfært
Ljósmynd/Ámi Þorgilsson
HORFT TIL norðausturs af Hofsdalshnjúki. Fjöllin handan Svarfaðardals eru í baksýn. Jökull-
inn er í botni Þverárdals og í klettabríkinni sjást vel rauðu jarðlögin.
, , Ljósmynd/Ámi Þorgilsson
ÚTSÝNI til suðurs af Sælufjalli. Snjór er í dölum og fjöllum (júlímánuði 1995.
hnjúkar og skörð, sem annaðhvort hafa aldrei
verið nefnd, eða nöfnin hafa glatast. Unnið er
að úrvinnslu og staðsetningu ömefna Eyja-
fjarðarmegin.
Tafla 1. Fjöll á Tröllaskaga sem eru yfir
1.400 metrar á hæð. Raðnúmer vísa til stað-
setningar á korti af Tröllaskaganum. Hæðar-
tölur lesnar af kortum Landmælinga ís-
lands14, en í svigum eru frávikstölur sem
nefndar eru í Árbókum Ferðafélags íslands12,
i3
Tafla 2. Helstu leiðir yfir Tröllaskaga á
milli Eyjafjarðarsýslu og Skagafjarðarsýslu.
Raðnúmer vísa til staðsetningar á korti af
Tröllaskaganum. Hæðartölur lesnar af kort-
um Landmælinga íslands14 og Árbókum
Ferðafélags íslands12,13.
Heimildir:
1 Angantýr Hjörvar Hjálmarsson, 1991. Sunnan
Öxnadalsheiðar og austan Öxnadals. Árbók
Ferðafélags íslands 1991, 57-66.
2 Sigurður Þórarinsson, 1974. Breskir unglingar
kanna jökla á Tröllaskaga. Jökull 24, 59.
3 Helgi Pjeturss, 1959. Ferðabók dr. Helga Pjet-
urss. Hvernig Skagafjörður er til orðinn (1941).
Bókfellsútgáfan hf. Reykjavík, bls. 224-245.
4 Hannes Pétursson, 1988. Nýlegt örnefni. Skag-
firðingabók, 17, 92.
5 Steindór Steindórsson, 1989. Tröllaskagi. Morg-
unblaðið 9. ágúst, bls. 18.
6 Matthías Jochumsson, 1896. Stefnir 4 (15), bls.
58-59.
7 Haukur Jóhannesson, 1991. Yfirlit um jarðfræði
Tröllaskaga (Miðskaga). Árbók Ferðafélags ís-
lands 1991,39-56.
8 Hörður Kristinsson, 1991. Gróður. Árbók Ferða-
félags fslands 1991,7-20.
9 Helgi Bjömsson, 1991. Jöklar á Tröllaskaga. Ár-
bók Ferðafélags íslands 1991,21-37.
10 Hallgrímur Jónasson, 1946. Skagafjörður. Ár-
bók Ferðafélags fslands 1946. 231 bls.
11 Hjörtur E. Þórarinsson, 1973. Svarfaðardalur og
gönguleiðir um fjöUin. Árbók Ferðafélags ís-
lands 1973.163 bls.
12 Þ. Ragnar Jónsson, Björn Þór Ólafsson, Hjörtur
E. Þórarinsson og Bjarni E. Guðleifsson, 1990.
Fjalllendi Eyjafjarðar að vestanverðu frá Al-
menningsnöf að Öxnadalsheiði. Árbók Ferðafé-
lags íslands 1990, 240 bls.
13 Angantýr H. Hjálmarsson og Magnús Kristins-
son, 1991. Fjalllendi Eyjafjarðar að vestan-
verðu. Árbók Ferðafélags Islands 1991. 67-201.
14 LandmæUngar íslands. Kort 1:50.000, útgáfa 1-
DMA, Flokkur C761.
Höfundur er dr. scient. og starfar sem nóttúrufræð-
ingur við Rannsóknastofnun landbúnaðarins á
Möðruvöllum f Hörgárdal.
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. JÚNÍ1999