Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1999, Blaðsíða 16

ENDURREISNARMAÐUR
MYRTU R
EFTIR JÓNAS KNÚTSSON
Æ, þessar síbrotaástríður mínar
sem eiga sér cngan samastað.
Úr ljóði eftir Pasolini.
ANNAN nóvember árið
1975 fannst illa leikið lík
skáldsins og leikstjórans
Pier Paolo Pasolini á ber-
angri í Ostia á Ítalíu.
Klukkan hálftvö sama
dag veitti ítalska lögregl-
an gráum Alfa Romeobíl
eftirfór. Bifreiðin hafði verið í eigu Pasolini.
Ódæðismaðurinn keyrði á grindverk og lög-
reglan hafði hendur í hári hans.
Fómarlambið Pier Paolo Pasolini fæddist
5. mars árið 1922, sama ár og Mussolini
komst til valda. Faðir hans var atvinnuher-
maður og fasisti. Brátt kom á daginn að son-
urinn var hinn mesti ættleri og lítt til her-
mennsku fallinn. Bróður Pasolini Guido
kippti hins vegar i kynið. Hann gekk til liðs
við andspymuhreyfínguna í heimstyrjöldinni
seinni og féll í skæmm við aðra andspymu-
menn. Pasolini var harmi sleginn. Faðir
þeirra gerðist hneigður til drykkju og
Bakkus lagði þennan gamla stríðsmann að
velli. Pasolini dvaldi í Friuli á stríðsáranum
og varð vitni að baráttu leiguliða við auðuga
landeigendur sem vora í raun lénsherrar og
höfðu ráð undirsátanna í hendi sér.
Örlögin hlífðu Pasolini við að verða
' menntaskólakennari. Listamaðurinn kenndi
við menntaskóla en árið 1949 var honum gert
að sök að hafa gert sér dælt við nemanda.
Hann var sýknaður en rekinn úr starfi og
gerður brottrækur úr kommúnistaflokknum
ítalska. Fyrsta ljóðabókin eftir Pasolini Aska
Gramsei (Le ceneri di Gramsci) kom út árið
1956 en Gramsci þessi lést í fangelsi á valda-
áram fasista. Pasolini var persónulegt og
einlægt skáld. Rithöfundurinn Alberto
Moravia sagði hann merkasta skáld á Italíu
á ofanverðri öldinni. Pasolini var alla sína tíð
milli steins og sleggju. Fasistar litu á hann
sem byltingarsinna og fúlh'físmann; samherj-
um hans á vinstri vængnum fannst hann hins
vegar of einþykkur og borgaralegur. Pasolini
var hvassyrtur pistlahöfundur og hlífði eng-
um þegar hann hélt reiðilestur yfir samborg-
uram sínum. Það segir sig sjálft að maður
sem rekinn er úr kommúnistaflokki hlýtur að
vera með afbrigðum réttsýnn. Eins og lang-
flestir sem gæddir era pólitískri sannfær-
ingu var Pasolini þröngsýnn og leiðinlegur
þegar hann skrifaði um stjómmál.
Á glapstigum
Pasolini kom askvaðandi inn á ritvöllinn
og gat sér gott orð fyrir næmar lýsingar á
götulífinu í Róm. Hann fékkst fyrst við kvik-
myndir sem handritshöfundur og starfaði
með Federico Fellini að Nóttum Cabiriu (Le
notti de Cabiria). Fellini vann að mynd um
portkonu í Róm. Brátt kom á daginn að
handritið var of ungmennafélagslegt, brodd-
inn vantaði. Meistarinn þurfti á að halda
* heimildarmanni sem gat lýst skuggahliðum
Rómar svo að trúlegt væri og fékk götustrák
til liðs við sig. Sá var enginn annar en Pier
Paolo Pasolini. Handritshöfundinn dreymdi
um að setjast í leikstjórastólinn og gerði
stutta kynningarmynd sem hann sýndi Fell-
ini en leikstjórinn lét sér fátt um finnast.
Fyrstu mynd sína, Attacone, gerði Pasohni
árið 1961 og sótti söguefnið í eigin smiðju.
Segir þar frá undirmálsmanni einum sem
býr í fátækrahverfi í Róm og er vita gagns-
laus jafnt sjálfum sér sem öðram. Eigi að
síður nær misindismaðurinn að vinna hug og
hjarta áhorfandans. Næsta mynd eftir leik-
stjórann, Á glapstigum (Una vita violenta),
var af sama toga spunnin. Mamma Roma
segir frá gleðikonu í Róm. Anna Magnani lék
aðalhlutverk með miklum tilþrifum eins og
við var að búast. Ekki fór á milli mála að Pa-
solini var klaufskur leikstjóri. Þó lá mannin-
um svo mikið á hjarta að hann gat hrifið
PASOLINI deildi hart á valdatíð fasista í myndinni Salo. ENRIQUE Irazoqui í hlutverki frelsarans í Matteusarguðspjalli.
áhorfendur með sér þrátt fyrir alla þá form-
galla sem á myndum hans vora. Pasohni var
stór sál. Þótt hann veldi ömurlegustu fá-
tækrahverfi á ftalíu sem sögusvið skein virð-
ing hans og samúð með sögupersónum í
gegn um hvem myndramma.
Skáldið gerði úrhrök mannkyns að marg-
brotnum söguhetjum án þess að fegra eða
draga glansmynd af þessari veröld eða reyna
að gera hana þóknanlegri en efni stóðu til.
Hann var laus við ræfladýrkun en sýndi
blákalt heim þeirra sem minna mega sín.
Hann efldi nýraunsæi sem raddi sér til rúms
á eftirstríðsáranum og gekk feti framar. Pa-
soMni hvarf frá nútímanum þegar frá leið og
leitaði fanga í fortíðinni. Síðar meir reyndi
hann að taka upp þráðinn en Pasolini átti í
raun aldrei afturkvæmt á þessar slóðir.
Myndimar Teorema og Svínastían (Poreile)
era þunglamalegar ádeilur á samtímann,
burgeisana og hvaðeina. Þær líða fyrir að
sögusviðið er ekki fátækrahverfi á Mðandi
stundu eða horfinn heimur svo að allir van-
kantar og hnökrar era deginum ljósari,
framstæð efnistökin kallast ekki lengur á við
söguheiminn. Margir gerðu því skóna að
brögð hefðu verið í tafli þegar PasoHni var
myrtur og drápsmaðurinn hefði ekki verið
einn að verki. Slíkt hefur aldrei sannast og
fátt bendir til þess. Leikstjórinn Michelang-
elo Antonioni sagði: „Hann féll fyrir hendi
eigin sögupersónu".
Pier Paolo Pasolini var dreginn fyrir rétt
PASOLINI mundar myndavélina við tökur á Kantaraborgarsögum eftir Chaucer.
FRANCO Citti lék ógæfumanninn Attacone
í fyrstu mynd sem Pasolini gerði.
PASOLINI í þungum þönkum.
-A
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. JÚNÍ1999