Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1999, Qupperneq 12

DAGLEGT LIF
OG KÍMNI Á
DÖGUM KRISTS
EFTIR ÞÓR JAKOBSSON
Hér er vakin athygli á tveim bókum. Önnur er
Daglegt líf á c lögum Krists, útgefin 1977, en hin er
Kímni og skop í Nýja Testamentinu eftir dr. theol. Jakob
Jónsson, Bóðar eiga þessar bækur erindi til al-
mennnings þegar fagnað er 1000 óra kristni í landinu
og upphafi kristni f yrir hartnær 2000 árum.
ÆRIÐ tilefni er að
geta tveggja bóka
sem hér er greint
frá, en um þessar
mundir eru 1000 ár
frá kristnitöku og
2000 ár frá fæðingu
Jesú Krists. En
með endursögnum þeim sem hér fylgja minn-
ist ég þó einkum föður míns, dr. theol. Jakobs
Jónssonar, sóknarprests í Hallgrímskirkju
(1941-1974). Hann lést þjóðhátíðardaginn 17.
júní árið 1989, 85 ára að aldri.
Á næsta ári verður þess minnst með pomp
pg pragt að 1000 ár eru liðin frá kristnitöku á
íslandi. Undirbúningur hefur staðið í mörg ár
og búist er við bókum, nýjum og gömlum end-
urútgefnum, um kristnitöku og kristni í land-
inu í þúsund ár. Sagnfræðingar og guðfræð-
•• ingar munu skeggræða aðdraganda og áhrif
kristnitöku á þjóðlífíð á fyrstu öldum kristni á
Islandi. Hvað hugsuðu menn fyrir 1000 árum?
Hvað höfðu menn fyrir stafni?
Á afmælisári verður messað sem fyrr sam-
kvæmt kirkjuárinu, fagnaðarerindið boðað og
greint verður eins og vera ber frá lífi og starfi
Jesú Krists samkvæmt ritningunni. Og vísast
gerir þjóðin sér dagamun í tilefni afmælisins.
Meira verður um dýrðir en ella og fleiri há-
tíðamessur ef að líkum lætur.
En ekki skyldum við Islendingar gleyma
upphafí sjálfrar kristninnar. Á heilögu ári
kaþólsku kirkjunnar og víða erlendis verður
fagnað 2000 árum frá fæðingu frelsarans.
Verum þjóðleg, en gleymum ekki að kirkjan
er alþjóðleg. Við minnumst páfamessu á Þing-
völlum í napri norðanheiðríkju fyrir 10 árum,
4. júní 1989.
Það er þess vegna ekki úr vegi á slíkum
tímamótum að halda lengra aftur í tímann en
1000 ár og kynna sér hvað vitað er um þjóðfé-
lagið á dögum frumkristni og hvað fræðimenn
segja um margbrotna persónu Jesú og per-
sónuleg samskipti hans við samferðafólkið,
um manninn Jesú. Já, hvað hugsuðu menn
fyrir 2000 árum? Hvað höfðu menn fyrir
stafni?
Tveer bækur
í grein þessari vek ég athygli á tveimur
bókum um þessi efni. Önnur bókin fjallar um
umhverfið, þjóðfélagið sem Jesús tilheyrði, og
hin um tiltekna mannlega hlið Jesú sjálfs,
samskipti hans við samferðamenn og aðferðir
í samræðum við fylgjendur og andstæðinga.
Hin fyrri er þýdd af sr. Jakobi Jónssyni, dr.
theol., og heitir „Daglegt líf á dögum Krists“,
gefín út af bókaútgáfunni Emi og Örlygi árið
1977. Höfundur bókarinnar er dr. A.C.
Bouquet og hlaut þessi alþýðlega og stórfróð-
lega bók lof víða um lönd.
Hin bókin heitir „Kímni og skop í Nýja
Testamentinu" og kom út hjá Bókaútgáfu
Menningarsjóðs árið 1990. Höfundur er dr.
Jakob Jónsson og lýsir hann í bókinni rann-
sóknarefni sínu um áratugi, sem hann hafði
þó að mestu fjallað um í bókum á erlendum
tungumálum. Síðasta ritgerð hans um þetta
efni var grein í alfræðibókinni „The Oxford
Companion to the Bible“, sem kom út hjá Ox-
4 ford University Press árið 1993, og heitir
greinin „Irony and Humor".
Báðar þessar bækur eiga erindi til skóla og
almennings einmitt um þessar mundir þegar
fagnað er 1000 ára kristni í landinu og upphafi
kristni fyrir hartnær 2000 árum. Grípum nú
niður í bækurnar á stöku stað.
Daglegt Iff á dögum Krists
I bókinni er sagt frá hversdagslífínu í Mið-
jarðarhafslöndum, einkum Palestínu, á dögum
Nýja testamentisins. Kafli er um verklega
menningu, húsbyggingar, vatnsveitukerfí, bað-
stöðvar, frárennsli og heilbrigðishætti. Enn-
fremur er skemmtilega greint frá nauðsynleg-
um hlutum daglega lífsins, ljósatækjum, leir-
vörum, búsáhöldum, klæðnaði og greint er frá
máltíðum og matvælum. Annar kafli fjallar um
sveitalífið og enn annar um vegi og samgöng-
ur.
Lýst er bréfritun, bókagerð og bókasöfnum
og fréttaþjónustu þessara tíma. Þá er mjög
fróðlegur kafli um viðsldpti, verslun og iðnað,
mál og vog og tímatal. Ýmsum kann að koma á
óvart að skipuleg skömmtun og matvælaeftirlit
tíðkaðist stundum og þá er sagt í bókinni frá
peningum, bönkum og almennum verslunar-
háttum. Fjallað er í stuttu máli en greinargóðu
um iðnaðarmannafélög, uppboð, dómstóla,
réttarfar og hegningar.
Fjölbreytni mannlegrar tilveru birtist þá
sem nú í fjölskyldulífi, fæðingum, uppeldi, hjú-
skap, vinnu, hrömun og dauða. Állt krefst
sinna siða.
Þá fjalla kaflar um þrælahald, kennslumál,
hugvísindi og raunvísindi fyrstu aldar, lækn-
ingar og véltækni. Skemmtanir og dægrastytt-
ing skipuðu sinn sess í þjóðlífinu, opinberir
sjónleikir voru settir á svið, skylmingamenn
vöktu athygli og dálítil lýsing er á leikjum
bamanna.
Síðast en ekki síst er í bókinni sagt frá Jer-
úsalem, borginni og musterinu. Einnig er lýst
páskahátíðinni, svo og trúarbrögðum í heims-
veldi Rómverja á dögum Krists og ríkjandi
hugsunarhætti.
Verkleg menning
Við vitnum í bókina: Hvemig vom hús þess
fólks sem getið er um í Nýja testamentinu?
Fátæklingar bjuggu vafalaust í mjög lélegum
kofum, sem ekld er mildð eftir af, og því getum
við aðeins giskað á, hvemig þeir hafa verið.
Efnaða fólkið bjó í traustbyggðari húsum, ann-
að hvort úr múrsteinum, steini eða brenndum
leir, og var hann þó ekki eins gott byggingar-
efni og hitt. Allt tréverk er fyrir löngu horfíð
og það, sem sagt er um leirkofa í Biblíunni,
sýnir og sannar að þeir stóðust hvorki miklar
rigningar né sterka storma. Öryggi íbúanna
var heldur ekki mikið, því að innbrotsþjófar
gátu brotist inn í gegnum vegginn og stolið af
húsmununum. Lítil steinhús voru í rauninni
betri. Steinlímið var lélegt kalk sem varð
mjúkt eins og sápa í stórrigningum og vitað er
að heil þorp í Palestínu urðu að engu í óveðri
einnar nætur. Bestu húsin voru þau sem gerð
vom úr traustum, ferhymdum steinum.
Skófatnaðwr
Bændur og sveitamenn virðast hafa gengið í
skóm sem nefndir vom „crepida" og vom eins
konar millistig milli stígvéla og venjulegra
sandala. Sólamir vom þungir og jámnegldir.
Yfirleðrið þakti ekki fótinn en hlífði þó meira
en venjulegir sandalar. Þá er ekki úr vegi að
minnast á hinar ýmsu tegundir skófatnaðar
sem notaðar vora á leiksviði. í harmleikjunum
vora notuð stór stígvél, „cothurnus", með
þykkum botni og háum hælum til að gera leik-
HERSETIÐ land. Daglegt líf í landinu helga á dögum Krists hefur mótast af valdstjórn og
miskunnarleysi rómverska hersins.
Uppfræðslan
ÍBÚAÐRHÚS í Palestínu. Tröppur liggja upp á flatt þakið.
Margir era þeirrar skoðunar
að engir skólar hafí verið til á
Krists dögum og alþýðufræðsla
hafi í rauninni ekki verið til fyrr
en á 19. öld. Ekkert er fjær
sanni. Reglubundin barna-
fræðsla er ævaforn. Þúsund ár-
um fyrir Krists burð voru skólar
í Mesópotamíu. Þeir hafa fundist við uppgröft
og vora bekkir handa nemendunum. í Egypta-
landi hafa fundist heimildir frá svipuðum tíma
og af papyrusslitram hefir verið hægt að fá vit-
neskju um tilhögun þeirra. Á dögum Nýja
testamentisins var fræðsla æskulýðsins á háu
stigi, þó að kennsluaðferðir væru mismunandi
hjá hinum ýmsu þjóðum. Sumum vekur það
undrun að í öllum bæjum (Palestínu), að
minnsta kosti, vora öll börn skólaskyld sex ára
og eldri. En það var ekki nóg. Börn í Gyðinga-
landi vora frá frambernsku alin upp í alveg
sérstöku andrúmslofti. Með umskurninni var
baminu veitt viðtaka í söfnuðinn. Móðirin veitti
smábörnunum framatriði þekkingarinnar og
allt umhverfís sig á heimilinu sá bamið gerast
alls konar lærdómsríkar athafnir með trúar-
legri' merkingu, löngu áður en það kunni að
lesa. Fjöldinn allur af siðvenjum stóð t.d. í
sambandi við hvíldardagshaldið og hinar ýmsu
hátíðir, einkum páskana. Bömin fengu einnig
fræðslu um kafla úr ritningunni (þ.e. Gamla
testamentinu). Suma sálmana urðu þau að
læra utan bókar (þ.e. Davíðssálma). En 5-6 ára
gömul skyldu þau byrja í skólanum. í hinu gyð-
inglega riti, Talmud, er sagt að það sé ekki lög-
um samkvæmt að búa þar sem ekki sé skóli.
Við látum þessar endursagnir nægja úr bók-
inni um daglegt líf á dögum Krists, en margar
teiknimyndir af fólki í lífi og starfí prýða hina
rúmlega 200 blaðsíðna bók. En gluggum nú í
fyrmefnda bók um kímni og skop í Nýja Testa-
mentinu eftir dr. Jakob Jónsson.
með skóna undir hendinni. Þegar
menn ætluðu að kveðja húsráð-
andann og fara heim, var venju-
lega komist svo að orði, að mál
væri „að biðja um sandalana
sína“ eins og menn á 19. öld báðu
um að fá vagn sinn eða kerra.
SÉRA Jakob Jónsson. Hann þýddi bók
A.C.Bouquets, Dagiegt Iff á dögum Krists, og
sjálfur skrifaði hann bók um kímni og skop
í Nýja Testamentinu.
arann stærri vexti og tilkomumeiri að vallar-
sýn. I gamanleikjunum bára leikararnir skó
sem kallaðir vora „soccus“ og léttir í dansi.
Enn fremur gengu þeir á heitum flókaskóm
sem nefndir vora „udo“.
Ilskórinn var að sjálfsögðu framstæðasta
gerð skófatnaðar. En meðal Rómveija vora il-
skór og sandalar eingöngu notaðir innan húss
og að ganga í þeim utan húss var talið kvenlegt
nema þá helst uppi í sveit. Þó var fullkomlega
sómasamlegt að hafa þá á fótum er farið var í
veislur.
Þegar menn lögðust við borðið kom hús-
bóndinn eða þjónn gestsins sjálfs og færði
hann úr skónum, svo að honum gæti liðið nota-
lega. Þeir sem áttu farartæki svo sem „cisium"
eða burðarstól, bragðu ilskónum á sig áður en
lagt var af stað. En sá sem ekki hafði ráð á
slíkum munaði, gekk í stígvélum til veislunnar
Kfmni og skop
I fyrstu köflum bókarinnar skilgreinir höf-
undur kímni og skop og fjallar síðan um trú-
ræna kímni, ennfremur gríska og rómverska
kímni áður en hann snýr sér að bókmenntum
gyðinga, hinu gamalkunna Gamla testamenti
og Talmud og Midras sem okkur Islendingum
er minna kunnugt um. I meginköflum er lýst
dæmum um skop og kímni í guðspjöllunum,
annars vegar í samstofna guðspjöllunum
þremur og hins vegar Jóhannesarguðspjalli.
Ónnur rit Nýja testamentisins era rædd og
síðast en ekki síst er sinn hvor kafli um Jesú og
Pál postula.
I upphafí kaflans um kímni Jesú kemst höf-
undur svo að orði: Þegar að því kemur að skilja
kímni Nýja testamentisins, munu lesendur
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 19. JÚNÍ 1999