Lesbók Morgunblaðsins - 18.09.1999, Blaðsíða 8

’g’y-1 ,

Efra-Langholt á fyrriparti aldarinnar, fallegur bær með gamla laginu. Teikning eftir Torfa Harðarson.
;T
] í
Ljúsm. Gunnar Rúnar Ólafsson.
Bærinn í Efra-Langholti 1965. Með samanburði við teikninguna af sama bæ má sjá þróunina sem orðið hafði í byggingu íbúðar- og útihúsa.
Stuttur minningaþáttur eftir Guðmund Jóns-
son í Hörgsholti frá árinu 1923 bregur ljósi á
hugsunarháttinn þá, en líka á það að þrátt
fyrir kyrrstöðuna höfðu orðið nokkrar fram-
farir á síðasta fjórðungi 19. aldar:
„Eftir þjóðhátíðina 1874 kom ný hvatning til
sjálfstæðis og framfara með nýju stjómar-
skránni sem tekið var með miklum fögnuði. Þá
fóru margir úr þessari sveit til Þingvalla. Eftir
þann tíma var farið að kaupa betri verkfæri.
Skóflur voru notaðar í staðinn fyrir reku og
saumavélar komu þá á marga bæi og pijóna-
vélar á stöku stað. Þá var farið að byggja hey-
hlöður með jámþaki, enda settu margir jám-
þak á bæjar- og fénaðarhús. Mest var það
gjört eftir miklu jarðskjálftana, sem vom seint
á slætti 1896. Einnig lögðu menn í að byggja
íveruhús úr timþri, því allir vissu að þau þola
miklu betur jarðaskjálfta en moldarhús, enda
hmndu þau víða til gmnna. Mikil furða var,
hvað lítil slys urðu af því í þessari sveit.
Siðir manna breyttust að mörgu leyti.
Skuidir smáaukast eftir að Landsbankinn var
stofnsettur 1885. Kaupgjald vinnuhjúa hækk-
aði, einkum eftir að vistarbandið var leyst og
lausamennska leyfð. Einnig fór í vöxt pragt
og eyðslusemi, einkum í kaffinotkun. Eftir að
brúin var sett á Ölfusá var farið að ferðast á
vetmm með smjör og kjöt til Reykjavíkur,
sem þá var í æðimiklum uppgangi, og flutti
margt af ungu fóki þangað héðan úr sveitinni,
einkum eftir 1882.
GÍSLI SIGURÐSSON
KRISTÍN BJARNADÓITIR
FLÆÐAR-
MÁL
í
Hvarmaskúr. Regnskuggi
Kærkominn kjóll
Ég vil ekki vakna fyrr en hún
kemur
og dregur frá. Hún getur það
Svo varlega gerð og örugg
Opnar annað augað fyrst og
svo hitt
Dregur frá djúpinu. Opnar
allar dyr
Dregur frá allt sem er þungt.
Sviptir því burtu
dregur nóttina frá
Sest svo við eyrað, kvakar þar
og hjalar
sitt óskiljanlega tungumál
Svo ilmandi hljóð. Svo hláturmild
vera
Ég vil ekki sofna fyrr en hún
kemur
2
Hafið blánar og hvítnar í fjarska
Marblátt fjal} nemur við önnur
og lokar landinu í allar áttir
nema til hafs
Hún opnar útsýni við rætur fjalls
Fær lánaða liti úr heiðríkjunni
eins og títt er um tröll
Hún kemur fjallinu á flot og horfir
á það í vatninu
Horfir lengi á himinbláma fjallsins
ívatninu
3
Stöðuvatnið er silungsgrátt
og streymir geislandi hægt að ósi
Svartur sandur liðast eins og
lokkur
milli veiðivatns og hafs
Sandhólar eru bylgjw lokksins
þeir láta eins og skipalest
sem lyftist upp þegar blínt er
úr flæðarmálinu
Hafið blánar og hvítnar
4
Marblátt fjallið fer vaxandi
Það virðist sofa hjá öðrum fjöllum
sem liggja í bogadregnum dvala
Það sefur best ef farið er
dreymandi
um brúnirþess og út með því
endilöngu
Hár fjallsins eru ferðalangar
sem eitt sinn ætluðu upp á tindinn
en festu rætur og urðu að
steingervingum
með stefnu á Jörundarfell
Fjallið lokar öllum leiðum
nema meðfram sér
og sjóleiðum
Hún fer um rætur fjallsins á máli
sem engin orð eru í. Og ég sé að
hún veit
hvað hún segir: Svo hnarreist og
björt
svo lipur og sterk
Fjallið blánar og hvítnar í fjarska
Höfundurinn er skóld og leikkona og býr í
Gautaborg. Ljóðið er úr nýrri Ijóðabók Krist-
ínar, Því a5 þitt er landslagiS. Utgefandi er
Uglur og ormar.
Högnastaðir (á hæðinni) og Grafarbæirnir. Fallegir sunnlenzkir bæir, sem nú eru horfnir og í staðinn er komið þarna þéttbýlið á Flúðum.
Frá sama tíma gæti verið myndin af hest-
vagnalest á leið upp eftir Hrunamannahreppi.
Menn vom því vanir að teyma baggahesta í
lestum, en hafa haldið lestaganginum áfram
eftir að búið var að finna upp hjólið á íslandi
með því að hestvagnar höfðu tekið við sem
flutningatæki. Ekki verður annað séð af þess-
ari mynd en flutningurinn á aftasta vagninum
sé þorskhausar. Það var matvara sem menn
vildu ógjaman vera án.
Skemmtanalífíð var fáskrúðugt á móti því
sem síðar varð, en á hveiju sumri kom fólk úr
Hreppunum og öðrum nærsveitum saman á
Alfaskeiði; hlustaði þar á ræður, horfði á
íþróttamenn í keppni og svo var dansað á gras-
flöt. Það var líka dansað á Hólakotseymm 1930
eins og mynd í bókini sýnir; nikkarinn situr á
þúfu og menn era að sjálfsögðu með derhúfur.
Hún er líka merkileg myndin af Guðrúnu
Guðmundsdóttur í Birtingaholti sem situr
með sína skotthúfu og spinnur á rokk um leið
og hún segir sonarsyni sínum til í lestri. Sá er
Magnús Agústsson, síðar læknir, en Guðrún
var kona Helga Magnússonar í Birtingaholti.
Þama er lifandi komin amman sem gjarnan
gegndi tveimur hlutverkum í senn: Að vera sí-
vinnandi með prjóna eða rokk og jafnframt að
sjá um að ungviðið lærði að stauta.
„pragt og eyðslusemi"
Byrgi á Skipholtsfjalli sem talið er að Fjalla-Eyvindur hafi hlaðið. Er talið hugsanlegt að Jón
bróðir hans í Skipholti hafi komið þangað mat, sem Eyvindur sótti síðan.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 18. SEPTEMBER 1999