Lesbók Morgunblaðsins - 18.09.1999, Blaðsíða 15

AUSTAN UM HEIÐI
Kristnir dulvitringar
hafa löngum verið
þess áskynja, að
Jesús frá Nazaret
væri mestur Ijóm-
hugi, sem fram
hefur komið á
jörðu. En hann gat
líka verið harður í
horn að taka og
velti um
boðum víxlaranna
í musterinu eins og
spænski málarinn
El Greco lýsir í
þessu fræga verki.
með því að spyrja kennarann um allt sem henni
gat dottið í hug til að halda athygli hans, hún
lærði allar sínar lexíur utanbókar og sagði
strákunum til syndanna fullum hálsi svo að það
lækkaði í þeim rostinn. Hún fann að þrátt fyrir
að aldur hennar stæði ekki skrifaður í háum töl-
um og hún væri þar að auki lítil eftir aldri, hafði
hún samt áhrif. Hún nefndi Filip í bænunum
sínum á hverju kvöldi og trúði Almættinu fyrir
því að þegar hún yrði stór myndi hún draga
strákana fyrir herrétt og um Sveinka á Búðum
átti hún langar samræður við Almættið, því
hann var allra verstur við Filip. Það var samt
einn annmarki á þessari ákvörðun hennar; hún
vissi ekki hvort stelpur gætu átt nokkuð í því að
draga fólk fyrir herrétt, hún hafði aldrei séð
annað en karlmenn á stríðsmyndunum - en
kannski gæti hún dulbúið sig; farið í föt af pabba
og fengið lánaða kindabyssuna. Hún fullyrti við
Almættið að hjálp pabba ætti hún vísa, því hann
hafði meira að segja atyrt unga manninn í Fa-
grabæ þegar hann hafði kallað Filip
hreppsómaga og skipað honum að kyssa skóna
sína upp á grín; já þá hafði pabbi sagt að svona
lágt gæti enginn lagst og hún áleit að það væri
vegna þess að Filip væri særður á hnjánum og
ætti þess vegna erfitt með að beygja sig niður
að skóm. Pabbi hafði verið reiður í röddinni og
af einhverjum ástæðum hafði gleðibylgja
smeygt sér í gegn um maga telpunnar og haldið
áfram alla leið og upp í háls. Það var svo notaleg
tilfínning, rétt eins og þegar maður er alveg að
fara að opna jólapakkana.
En daginn í dag, þennan fallega sólskinsdag
vildi hún ekki setja blett á með því að vera að
hugsa um þessa ólukkans krakka, mamma og
amma höfðu líka báðar sagt að Filip yrði aldrei
maður nema hann lærði að bjarga sér og berja
á móti - hún vildi heldur ekki hugsa um stríðið
í Kóreu þótt mennirnir í eldhúsinu segðu að
það breiddist út um allan heiminn.
Hún mundi vel eftir seinna stríðinu þótt
mamma segði að hún hefði verið svo ung að það
væri lífsins ómögulegt að hún myndi nokkuð.
Það var ekki rétt. Hún mundi vel þegar krakk-
arnir úr Reykjavík, sem vöru sendir í sveitina á
sumrin og áttu að passa haria, heyrðu í flugvél
og hlupu öskrandi inn í bæ. Hún hafði öskrað
hæst af öllum. Lengi vel vissi hún ekkert hvað-
an þetta hljóð kom, hún vissi ekki einusinni
hvað flugvél var, samt hélt hún áfram að vera
hrædd við þetta hljóð. En þegar Kóreustríðið
byrjaði, var hún farin að lesa og þurfti ekki að
spyrja neinn um neitt. Hún ímyndaði sér að
þegar stríðið kæmi til Islands, myndu koma
skriðdrekar á rosalegum beltum, þeir myndu
þess vegna ekki koma eftir veginum, þar sem
hægt var að sjá til þeirra, nei, þeir myndu koma
innan af túni og henda sprengju á húsið svo
ekkert væri eftir - ekki einusinni amma sem
hafði þó staðið ýmislegt af sér. Hún hafði
stundum ráðgert að fara með litlu systur hátt
upp í fjall í felur, þar sem enginn gæti fundið
þær; sprengjurnar næðu heldur ekki svo langt
var hún viss um, en þessari för var alltaf slegið
á frest vegna hræðslu hennar við huldufólkið.
Hún vissi alveg að hermenn skilja ekki neitt
eftir lifandi en huldufólkið gerði engum neitt
sem lét það í friði; kannski myndi það jafnvel
hjálpa henni með litlu systur ... hún stundi og
það kom óánægjusvipur á andlit hennar. Var
hún ekki búin að segja við sjálfa sig að hún ætl-
aði ekki að hugsa um þessa voðalegu hluti í dag,
var hún ekki búin að ákveða að halda þessari
notalegu tilfinningu innan í sér? Og nú var hún
á leiðinni burt; í staðinn smáskreið hræðslan
inn í hana. Hvað nú ef hermennirnir kæmu þeg-
ar hún var með pabba frammi á Búðum hjá
Láru og Manga? Hvað nú ef þeir kæmu meðan
allir svæfu? Svo langt í burtu voru þeir nú ekki.
Stóra systir sagði um daginn að það væri her í
Reykjavík sem alltaf væri að syngja á Lækjar-
torgi. Og ef þeir kæmu nú á flugvél og sprengj-
urnar dyttu beint ofan úr himninum?
Svo var alltaf verið að tala um NATO. Hún
vissi ekki hver NATO var en hann var örugg-
Iega eitthvað í sambandi við hermenn. Kannski
var það NATO sem söng á Lækjartorgi. Þá
datt henni allt í einu í hug hvort Filip gæti ekki
orðið hermaður. Hann var allavega jafnstór og
Kóreuhermennirnir sem hún hafði séð á mynd-
um. Og þeir voru alltaf kámugir í framan og
sjálfsagt í görmum, hver myndi fara í stríð í al-
mennilegum fötum? Ekki nokkur maður. Það
glaðnaði yfir henni við þessar hugsanir.
Kannski gæti Filip lært að fljuga þótt hann
gæti ekki lært að lesa. Og kannski yrðu strák-
arnir þá hræddir við hann því hann fengi
sprengjuflugvél til umráða.
Hún hresstist öll við þessar hugmyndir.
Góðu tilfmningarnar fylltu hana aftur, það var
eins og að maginn væri ekki lengur til, andar-
drátturinn var léttur eins og skýhnoðri, þetta
var góður dagur, kannski þyrfti hún ekki að
flýja með litlu systur til fjalla. Kannski myndi
NATO syngja svo hátt á Lækjartorgi að hann
gleymdi að fara í stríð.
Hún reis á fætur, dustaði gras af sólgula
pilsinu, strauk hendinni yfír fínu skóna og trítl-
aði glaðbeitt heim á leið.
Höfundurinn er skrifstofumaður í Reykjavík.
KRISTIN
EFTIR HEIMI STEINSSON
DULVÍSI er hjartarót trúar. Hana er
hvarvetna að finna um heimskringl-
una og á öllum æviskeiðum mann-
kyns. Kristin dulvísi er jafn gömul
átrúnaði vorum. Kristnir Ijómhugar skipta
þúsundum í aldanna rás. Frá þeim er runnin
fjölþætt bókmenntagrein, sem tekur tU allra
þátta hugljómunar.
Jesúsfró Nazaret
Jesús Kristur er leyndardómsfyllsti ein-
staklingurinn í sögu mannanna. Kirkjan dró
saman sérstöðu hans í trúarjátningum sínum,
en þar er það játað, að Kristur sé hvort
tveggja í senn sannur Guð og sannur maður.
Þessu trúum vér kristnir menn enn þann dag
í dag og munum að líkindum gjöra, unz úr
slítur fyrir heiminum. Oss er ljóst, að um er
að ræða þverstæðu, sem eigi gengur röklega
upp. En vér lútum Kristi í föruneyti kross-
manna hans um tvö þúsund ár.
Þar fyrir heimilast oss að hugleiða aðrar
hliðar máls. Meginhlið snýr að manninum
Jesú frá Nazaret. Hver var hann, og hvernig
fáum vér gjört oss grein fyrir honum? Spurn-
ingarnar eru áleitnar og svörin sum hver
heillandi.
HeimOdir vorar um Jesúm er fyrst og
fremst að finna í Nýja testamentinu. Sam-
stofna guðspjöllin þrjú, Matteusar, Markúsar
og Lúkasar guðspjöll segja sögu Jesú hvert
með sínum hætti. En söguþráðurinn er hinn
sami. Jóhannesar guðspjall er höfuðrit og
birtir meðal annars efni, sem ekki er að finna
nema þar. Því hefur verið haldið fram, að Jó-
hannesar guðspjall geymi að hluta tO leyni-
lega fræðslu, sem frelsarinn flutti lærisvein-
um sínum einum, en ekki almenningi.
Kristnir dulvitringar hafa löngum verið
þess áskynja, að Jesús frá Nazaret væri mest-
ur ljómhugi, sem fram hefur komið á jörðu.
Þeir benda á, að Nýja testamentið allt er
þrungið frásögnum af hugljómunum frelsar-
ans og lærisveina hans. Þar gnæfir Jóhannes-
ar guðspjall yfir önnur rit: Jesús kveðst ítrek-
að vera „í föðurnum" og faðirinn „í honum“.
TO lærisveina sinna beinir hann orðunum:
„Verið í mér, þá verð ég í yður“. Þessi orð
skírskota öll tO þeirrar „leyndardómsfullu
einingar“ Guðs og manns, sem er hámark
hugljómunar.
Póll postuli og frumkristnin
í Postulasögu Nýja testamentisins og í
bréfum Páls postula til safnaða víðs vegar um
Rómaveldi getur að líta frásagnir af hugljóm-
un og skírskotun tO áður greindrar „leyndar-
dómsfullrar einingar". Páll virðist hafa verið í
hópi fremstu ljómhuga aldanna. Frumkristnu
söfnuðirnir iðkuðu beinlínis hugljómun. Hún
birtist í margs konar náðargjöfum heOags
anda og er kunnust úr frásögn Postulasög-
unnar af hvítasunnuundrinu. Þegar frá leið,
rénaði þessi straumur. Hann hefur hins vegar
fylgt kirkjunni á öllum öldum og náð nýju há-
marki með náðargjafavakningu kristinna
manna um vora daga. Nýja testamentið talar
um „úthellingu andans“. Hið sama gjöra
margir nútímamenn, þegar þeir lýsa návist
Drottins. Trúarreynslan, sem þessi orð vitna
um, er af sama toga og reynsla ljómhugans,
er lifir „leyndardómsfulla einingu" sjálfs sín
og Guðs. í báðum tilvikum er um að ræða un-
DULVÍSI
að orðum ofar, sem menn þó leitast við að orð-
færa í mæltu máli.
Hugljómun i fornkirkjunni
Kirkjufeður fornkirkjunnar voru margir
hverjir ljómhugar. Einn þeirra, - fjórðu aldar
maður, - kemst svo að orði í hugvekju um
trúna: „Ef þú vOt tala um Guð svo sem honum
hæfir eða nema það, sem um hann er mælt,
skaltu snúa baki við líkama þínum og skiln-
ingai-vitum og láta eftir allt hið tímanlega, alla
hluti, sem koma og fara, alla fegurð veraldar.
Þú skalt hefja þig yfir stjömurnar, Ijóma
þeirra og mikOleika. Stíg þú í andanum út fyr-
h’ alheiminn og hvfl augu þín við æðstu feg-
urð. Horf þú á himneskar hirðsveitir, á höfuð-
englana í vegsemd þeirra, á tignirnar og
dfottinvöldin. Lát huga þinn stíga upp yfir
sköpunaverkið í hefld. Leið þú augum eðli
Guðs hins eilífa og óumbreytanlega, sem er
ótOkvæmt ljós, óumræðilegur máttur, tak-
markalaus og fullkominn ljómi, dýrð öllu ofar
og efstu gæði. Hann lýstur hugfangna sál
þína með ólýsanlegum hætti, og í kærleika
sínum býður hann þér návist, sem tunga
mannsins megnar ekki frá að greina."
Þessi orð hins aldna kirkjuföður heyrum
vér að hluta til endurtekin við hverja útdeil-
ingu sakramentisins í íslenzku þjóðkirkjunni
um vora daga, en þar tónai’ presturinn: „Þess
vegna með englunum og höfuðenglunum, með
tignunum og drottinvöldunum, sömuleiðis
ásamt öllum himneskum hirðsveitum syngj-
um vér lofsönginn þinnar dýrðar.“ Þannig vís-
ar táknræn mynd og leikræn tjáning heflagr-
ar messu til dulvísrar nándar og innri stað-
reyndar hinnar æðstu reynslu, sem hugsuð
verður. Forn og ný arfleifð'kirkjunnar sam-
einast í trúarupplifun safnaðarins.
Þrep hugljómunarinnar
Kristnir ljómhugar aldanna tala í bókum
sínum um þrjú þrep, sem manninum hentar
að ganga á leið sinni tO Guðs. Þau nefnast
hreinsun, upplýsing og eining. Hreinsun er
fyrsta stigið og felst í því að tína af sér lestina
og leggja þá tfl hliðar. Upplýsing er varanlegt
bænalíf, sem leiðir hinn trúaða á vit Guði.
Eining er endanlegt markmið ferlisins: Guð
sezt að í sálu mannsins um lengri eða
skemmri tíma. Samkvæmt þessum skilningi
var Guð faðir ávallt og óumbreytanlega í sálu
Jesú frá Nazaret. Oss hinum kristnu er ætlað
að breyta eftir Jesú, feta í hans spor, bjóða
heilögum anda sæti í sálum vorum.
Þetta hafa menn á öllum öldum gjört, tO
dæmis með því að iðka klausturlifnað. Vér
mótmælendur eigum ýmissa kosta völ, þótt
ekki séum vér klaustrafólk. „Kyrrðardagar"
eru mönnum tíðir hin síðari ár. Þar er í boði
ferli, sem leiðir þátttakendur nær Guði. Hver
einasta messa gjörir raunar hið sama, svo og
einkum og sér í lagi bæn þín í einrúmi.
Kirkja fagnaðarerindisins minnir þó jafnan á
hitt, að Guð kemur að fyiTa bragði tfl vor í syni
sínum Jesú Kristi. Hans er frumkvæðið, en
vort er að þiggja boð Guðs og gjöf. Vort er að
veita andanum viðtöku. Hversdagslegir menn
sannreyna þráfaldlega, að Drottinn strýkur
þeim um vanga öldungis óvænt og án undir-
búnings. Þannig kannt jafnvel þú, lesandi minn
góður, að eiga kost innOegustu hugljómunar á
fómum vegi, án minnsta tflverknaðar af þinni
hálfu. Vegni þér vel á veginum þeim.
Höfundurinn er prestur og stðarhaldari á Þingvöllum.
EIRÍKUR ÖRN
NORÐDAHL
LÍTIL-
iAtinn
Ég stend í stríði við sjálfan mig.
Ég stend fyrír frarnan okkur
og ota mínum geirum
sem eru hjákátlegir
í samanburði
við herstyrk þann er þú býður uppá.
Efnavopn þín eitra huga minn
með æskilegum sem og
óæskilegum hugmyndum um
stakið okkur.
Kjarnorkuvopn þín kljúfa mig
í litlar hitaeiningar sem ráfa ráð og
dáðlausar um,
í leit að íverustað og algleymi.
Jarðsprengjumar fjarlægja
grundvöllinn undan mér
og ögn af vinstrí fótleggnum.
Vélbyssum þínum er beint að
taugakerfinu og þegar skotin ríða af
tætist ég í sundur.
Fiugumaður þinn
stígur á þind mína og ég missi
andann
í þá mund sem ég ætlaði að gefast
upp.
Stakur hermaur klifrar upp á
afmyndaðan
og sundurspi-engdan skrokk minn,
nagar sig inn að hjartanu
og fær sér vænan bita.
Þú,
stígur inná vígvöllinn
og dregur fána minn
hálfa leið að húni.
RÚNAR KRISTJÁNSSON
YTZHAK
RABIN
Þú féllst sem margir fleirí
sem fremstir þurfa að standa
og reyna að ryðja vegi
og ráða fram úr vanda.
I stríði þinnar þjóðar
þunga og hita barstu,
því hollur henni í öllu
til hinstu stundar varstu.
Þú féllst því hatri fyrir
sem fyllir hjörtu manna
sem enga elsku geyma
og allar sættir banna.
En eitt er víst þú verður
um veröld alla liðinn
þeim kyndil 1 krafts og dáða
sem kjósa að efla friðinn.
Þú féllst en blóð þitt blandar
nú blóði við þá alla
sem hafa þannig hlotið
með hetjulund að falla.
Þú kveiktir von svo víða,
já, von um allarjarðir,
en féllst sem fórn í þágu
þess fríðar sem þú varðir.
Þín verður minnst sem mannsins
er mætti hatrí og bræði,
en fremstur stóð í flokki
gegn fáviskunnar æði,
sem vék ei undan ábyrgð
við ógnir hættuslóðar,
- sem morðingjanum mætti
í martröð eigin þjóðar!
Höfundurinn býr ó Skagaströnd.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 18. SEPTEMBER 1999 1 5