Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.1999, Síða 15

krigslyríkk (Den Norske Bokklubben 1976)
undir ritstjórn Ivars Eskelands, með 99 ljóð-
um eftir 23 skáld, frá Jóhannesi úr Kötlum
(1899-1972) til Péturs Gunnarssonar (f. 1947).
Loks kom í þýðingu Knuts 0degárds safnritið
Moderne islandske dikt (Det Norske
Samlaget 1990) með 103 ljóðum eftir 7 skáld,
frá Stefáni Herði Grímssyni (f. 1920) til Gyrð-
is Elíassonar (f. 1961).
Safnrit d enskw og kinverskw
Og víkur þá sögunni útfyrir norræna mál-
svæðið. Ai'ið 1976 var mér boðið að dveljast
fjóra mánuði við Iowa-háskóla og taka þátt í
International Writing Program ásamt tæp-
lega 30 höfundum hvaðanæva úr heiminum.
Skáldið Paul Engle, sem var frumkvöðull og
forstöðumaður hinnar alþjóðlegu samveru,
fór þess á leit að ég tækist á hendur að kynna
íslenska nútímaljóðlist fyrir enskumælandi
lesendum og fékk mér til fulltingis ungt og
efnilegt ljóðskáld, Mick Fedullo, til að lesa yf-
ir þýðingarnar og gera á þeim nauðsynlegar
lagfæringar. I þrjá mánuði sat ég við frá
morgni frammá miðja nótt og glímdi við ljóð
28 skálda, frá Snorra Hjartarsyni (1906-1986)
til Steinunnar Sigurðardóttur (f. 1950).
Afraksturinn varð ríflega 350 ljóð sem ætlun-
in var að gefa út í Iowa Translations Seríes
sem hjónin Hualing Nieh og Paul Engle rit-
stýrðu. I þeim bókaflokki höfðu áður birst
sýnisbækur hebreskrar, rússneskrar,
júgóslavneskrar, japanskrar, kínverskrar og
kóreskrar nútímaljóðlistar. Talsverður drátt-
ur varð á útgáfunni, þannig að þýðingarnar
komu ekki út fyrren haustið 1982 undir heit-
inu The Postwar Poetry of Iceland (Uni-
versity of Iowa Press). Fékk bókin yfirleitt
góða dóma, en vakti líka hörð viðbrögð
femínista sem þótti hlutur kvenna fyrir borð
borinn. Urðu um málið snarpar deilur milli
Alison Tartt annarsvegar og Shauns F.D.
Hughes og Dicks Ringlers hinsvegar í Scand-
inavian Studies No. 4 1986 (bls. 342-406).
Liðu svo fram stundir til haustsins 1993,
þegar kínverska skáldið Dong Jiping var þátt-
takandi í International Writing Program.
Komst hann þar í tæri við The Postwar
Poetry of Iceland og varð svo hrifinn að hann
afréð að snúa hluta safnsins á kínversku. En
hann vildi líka hafa með einhver yngri skáld.
Svo heppilega vildi til, að út hafði komið í
Lundúnum undir ritstjórn Páls Valssonar lítil
sýnisbók íslenskrar samtímaljóðlistar, Brush-
strokes of Blue (Greyhound Press 1994) og
var einskonar framhald fyrra safnsins. Voru
þar birt 51 ljóð 8 yngri skálda í þýðingu okkar
Bernards Scudders og Davids McDuffs. Ur
þessum tveimur bókum þýddi Dong Jiping
íjóðin í fyrstu kínversku sýnisbók íslenskrar
ljóðlistar, Tíminn og vatnið - íslensk nú-
tímaljóðlist (Dun Hung listaverka- og bókaút-
gáfa, Tsjungking 1998), sem kynnt var hér í
Sigrídwr og Jóhann I
IGuðs bænum, Jóhann. Hvað ertu að gera,
hættu þessu, þú meiðir mig. Ég geri þetta
fyrir þig, Sigríður mín, geri þetta svo að þú
sért óhult, svo eitthvað komi ekki fyrir þig,
þú gætir slasað þig eða jafvel dáið, þú veist að
það má ekki gerast. En er ekki of langt geng-
ið að járna mig, hvað ætlarðu að láta mig sitja
hérna lengi, járnaða við rúm. Það sem eftir er
af okkar lífi, elskan mín, ég kem til með að
hugsa vel um þig, þú átt eftir að þakka mér
fyrir þetta, það er ég viss um.
Sigríður finnur köld handjárnin á vinstri
úlnlið sínum, finnur hvernig þau særa hana,
hún horfír á mann sinn, Jóhann, horfir á hann
taka til mat á bakka, horfir á glaðlegt andlit
hans. Núna ertu örugg, elskan, hérna er mat-
ur handa þér, ég er svo hamingjusamur, núna
veit ég að þú ert örugg. En Jóhann, ég þarf að
komast á baðherbergið, þú verður að losa
mig. Nei, Sigríður mín, ég er búinn að sjá fyr-
ir því, þú gerir það sem þú þarft að gera í
þessa skál, hún horfir á hann við rúmgaflinn
með skál í höndunum, þá rennurðu ekki til á
flísunum á baðherberginu, þú veist að þær
eru oft blautar og það getur verið stórhættu-
legt. Jóhann, þú hlýtur að vera að grínast, það
járnar enginn konuna sína við rúm, jafnvel þó
að hann sé hræddur um hana.
Viltu horfa á sjónvarp, elskan, segir hann
og kveikir á því, ég held að það sé að byrja
stórskemmtileg mynd um seinni heimsstyrj-
öldina, ég skal meira að segja poppa, þú vilt
alltaf hafa popp þegar þú horfir á bíómyndir,
er það ekki. Sigríður horfir á eftir honum þar
sem hann gengur út úr herberginu, hún reyn-
Lesbókinni í nóvember 1998. í bókinni eru
226 ljóð eftir 37 skáld, frá Snorra Hjartarsyni
til Braga Ólafssonar (f. 1962).
Safnrit ó rússneskw og þýskw
I millitíðinni hafði komið út á rússnesku
sýnisbókin Is sovi'emennoj íslandskoj poezíí
(Islensk nútímaljóðlist) sem gefin var út af
Radúga í Moskvu 1987. Voru þar birt ljóð
fimm skálda: Jóns úr Vör (54 ljóð), Hannesar
Sigfússonar (36 ljóð), undirritaðs (46 ljóð),
Þorsteins frá Hamri (66 ljóð) og Jóhanns
Hjálmarssonar (51 ljóð).
Þjóðverjar hafa ekki látið sitt eftir liggja.
Aukþess sem komið hafa út glæsileg tvítyngd
ljóðasöfn Stefáns Harðar Grímssonar, Gea-
hnter Flugelschlag (Kleinheinrich 1992), og
Snorra Hjartarsonar, Brennend fliegt ein
Schwan með vatnslitamyndum eftir Bernd
Koberling (Kleinheinrich 1997),' stóð edition
die horen að myndarlegu tvítyngdu safnriti ís-
lenskrar samtímaljóðlistar undir heitinu Ich
hörte die Farbe blau - Poesie aus Island
(1992) undir ritstjóm Gregors Laschens og
Wolfgangs Sehiffers. Þar eru kynnt sex skáld:
Hannes Sigfússon (14 ljóð), Baldur Óskarsson
(17 ljóð), Linda Vilhjálmsdóttir (18 ljóð),
Gyrðir Elíasson (16 ljóð), Ingibjörg Haralds-
dóttir (10 ljóð) og Matthías Johannessen (10
ljóð). Sex þýsk skáld þýddu eða endurortu
Rila-klaustrið er um 1000 ára gamalt og
næststærsta klaustur á Balkanskaga.
ljóðin í samráði við höfundana; í mörgum til-
vikum em birtar fleiri en ein þýðing á sama
ljóði. Grafíska myndskreytingu gerði
Dorothea Reese-Heim.
Safnrit á búlgörskw
Og er þá komið að síðustu erlendu sýnisbók
íslenskrai' nútímaljóðlistar, sem mér er kunn-
ugt um og er tilefni þessa greinarkorns. Kom
hún út hjá Bókaforlaginu Litze í Búlgaríu í
byrjun júní 1999 undir heitinu Vremetó í vó-
EFTIR ERLING JÓN VALGARÐSSON
ir að smeygja hendinni úr handjárninu án ár-
angurs, finnur bara meiri sársauka, hann
hlýtur að vera að fíflast, hugsar hún, hann
hefur aldrei látið undai'lega, aldrei gert neitt
óeðlilegt, hún heyrir í poppinu í örbylgjuofn-
inum, heyrir hann söngla. Er myndin byrjuð,
kallar hann. Nei, svarar Sigríður. Hún heyrir
hvernig síðustu poppsteinai'nir poppast, hann
gengur inn með poppskál, brosandi út af eyr-
um, núna skulum við hafa það gott, elskan.
Hafa það gott, ertu búinn að missa vitið, Jó-
hann, heldurðu að ég ætli að sitja héma hand-
járnuð upp í rúmi, éta popp og horfa á bíó-
mynd um seinni heimsstyrjöldina, þú hlýtur
að vera eitthvað verri, losaðu mig og hættu
þessari vitleysu. Elsku Sigi'íður mín, ég geri
þetta fyrir þig, þú veist að ég elska þig.
Sigríðwr eg Jóhann II
Er hann faðir þinn að drekka eina ferðina
enn spyr Sigríður, ég veit það ekki svar-
ar Jóhann, þú veist að þessi tilgáta þín
getur ekki staðist Sigríður, hún bara
stenst ekki, hvernig í ósköpunum á ég að
finna fyrir áhrifum af því áfengi sem hann
drekkur, það er engan veginn hægt. Hvernig
getur þú útskýrt það að alltaf þegar hann
drekkur þá finnur þú á þér, þú veist að við er-
um búin að sanna þetta, þú bara vilt ekki trúa
þessu, hún lítur á manninn sinn þar sem hann
situr einsog draugur fyrir framan hana.
Hann finnur óbragðið í munninum, finnur
bragðið af rommi, hann kyngir slímugu
munnvatni, rennir því niður uppskorpnaðan
hálsinn, þerrar svitann af enninu, skelfur,
þetta stenst ekki. Síðast þegai' hann datt í það
þurftirðu upp á sjúkrahús, manstu það heldur
data - Sevremenna íslandska póesía (Tíminn
og vatnið - Islensk nútímaljóðlist) í þýðingu
Ægis E. Sverrissonar. I þessu safni eru birt
61 ljóð eftir 16 skáld, frá Steini Steinarr
(1908-1958) til Braga Ólafssonar.
Vera Gantséva valdi ljóðin og skrifar for-
mála sem hún nefnir „Blóð og hunang“.
Dvaldist hún hérlendis þrjá mánuði sumarið
1998 á Styrk Snorra Sturlusonar. Hún er pró-
fessor í norrænum bókmenntum við Sófíuhá-
skóla og rekur sömuleiðis eigið útgáfufyrir-
tæki. Gantséva er mikilvæg persóna í búlgör-
sku bókmenntalífi. Faðir hennar var sendi-
herra á íslandi með aðsetur í Stokkhólmi
þarsem hún lærði sænsku, en megináherslu
lagði hún á íslenskar miðaldabókmenntir.
Hefur hún verið ötul við að kynna íslenskar
bókmenntii' í Búlgaríu og skrifað greinar um
fjölmarga hérlenda höfunda.
Ég kom til Sófíu nokkrum dögum áðuren
sýnisbókin var kynnt og var fenginn til að
flytja fyrirlestur við norrænudeild Sófíuhá-
skóla um þróun íslenskrar menningar frá
öndverðu. Kom mér mjög á óvart hve fjölsótt-
ur fyrirlesturinn var. Áheyrendur voru ríflega
sjötíu talsins og langflestir við nám í norræn-
um fræðum, 90% þeirra af kvenkyni. Spurn-
ingarnar eftir fyrirlesturinn leiddu í ljós að
unga fólkið var undravel heima í norrænum
bókmenntum og hafði lifandi áhuga á því sem
ég hafði til málanna að leggja.
Sett hefur verið á laggirnar norrænt bóka-
safn við deildina og voru aðstandendur þess
hjartanlega þakklátir fyrir íslensku bækurnar
sem við færðum því að gjöf. Greinilegt er að
norræn menning er Búlgörum hugarhaldin,
enda gera þeir mun meira en nokkur önnur
þjóð á Balkanskaga til að rækta og efla sam-
skipti við Norðurlönd.
Ægir E. Sverrisson er sonarsonai' Sverris
heitins Kristjánssonar sagnfræðings. Hann á
búlgarska móður og er tvltyngdur. Hefur
hann dvalið langdvölum hérlendis og kennir
íslensku við Sófíuháskóla. Þekkt búlgörsk
ljóðskáld voru fengin til að fara yfir lokagerð
þýðinganna, þeirra á meðal Georgí Konstant-
ínov sem ritstýrir einu helsta bókmenntatíma-
riti Búlgaríu.
Utgefandi safnritsins og eigandi Litze er
ljóðskáldið og þýðandinn Pavel Slavjanskí,
sem hefur áður gefið út sýnisbækur frá ýms-
um löndum, meðal annars Finnlandi. Hann og
Gantséva höfðu líka hönd í bagga með þýðing-
unum.
Kynningarhútíðin i Sófiw
Safnritið var kynnt á mikilli hátíð í Menn-
ingarhöllinni í Sófíu fyi'ir fullum sal af fólki.
Var salurinn bæði myndríkur og fjörlegur,
meðþví gervallur veggurinn andspænis
áheyrendum er þakinn litskrúðugi-i freskó-
mynd sem sýnir alla helstu rithöfunda
Búlgaríu á undanförnum rúmum hundrað ár-
Sigríður áfram, þú fékkst áfengiseitrun, ég
hefði getað misst þig þá, og hver lá á sjúkra-
húsinu annar en faðir þinn, líka með eitrun,
og þú veist að þetta er búið að gerast marg
oft, viltu að ég hringi í hann núna og athugi
hvort han sé að drekka. Nei, Sigríður svarar
Jóhann og horfir á andlit hennar hringsnúast
fyrir framan sig, ég vil ekki vita hvort hann er
að drekka.
Jóhann stendur á fætur, ég ætla í rúmið
Sigríður, hann finnur hvernig fætumir gefa
eftir, svigna, hann veit að hann er draugfullur
og hann veit líka að hann hefur ekki bragðað
áfengi, þetta stenst ekki tuldrar hann um leið
og líkaminn mjakast í átt að svefnherberginu,
hann leggst og lokar augunum, sortinn er
þægilegur, hann finnur hvernig slaknar á
taugum og allri líkamsstai’fsemi. Hann veit að
faðir hans er drukkinn, veit að þetta gerist í
hvert skipti sem hann drekkur.
Sígríður sest á rúmstokkinn og horfir á
manninn sinn, ég veit að þetta er ótrúlegt, Jó-
hann minn, en svona er þetta nú samt. Hann
svarar ekki. Opnar ekki augun þótt síminn
hringi. Sigríður tekur tólið upp, góðan daginn,
Sigríður hér segir hún, rödd á hinum enda lín-
unnar kynnir sig og spyr eftir Jóhanni, hann
kemst ekki í símann, hann er veikur svarar
hún, en get ég tekið skilaboð. Röddin heldur
áfram, þetta er á Landspítalanum, það er
varðandi föður hans, hann lést fyrir örfáum
mínútum. Sigríður leggur frá sér símtólið,
snertir munn Jóhanns með sínum, finnur ekki
andardrátt, finnur ekki líf, situr og horfir á líf-
vana líkama Jóhanns, situr og horfir.
Höfundurinn er myndlistarmaður ó Akureyri.
um. Eru þeir á fimmta tug talsins og sýndir í
margvíslegum stellingum.
Við Ingibjörg Haraldsdóttir vorum boðs-
gestir á kynningarhátíðinni og þótti báðum
mikið til hennar koma. Héldum við stuttar töl-
ur, hún á rússnesku, ég á ensku; leikarar lásu
uppúr sýnisbókinni og þekkt búlgörsk söng-
kona söng á íslensku fjögur lög: „Sofðu unga •
ástin mín“, „Smávinir fagrir“, „Snert hörpu
mína“ og ,Austankaldinn á oss blés“. Fór hún
mjög smekklega með lögin og vakti fögnuð
áheyrenda. Framburður á textunum var
furðugóður, enda hafði Ægir tekið hana í læri.
Ennfremur söng blandaður kór búlgörsk
þjóðlög.
Sýnisbókin var til sölu á hátíðinni og seldist
vel. Eftir dagskrána flykktist fólk að okkur
Ingibjörgu og spurði í þaula um einstök Ijóð,
inntak þeirra og efnistök. í Búlgaríu nýtur
ljóðlist greinilega almennra vinsælda og virð-
ist skipta menn máli. Fréttum við að Búlgarar
búsettir í Makedóníu hefðu þegar pantað tugi -
eintaka af bókinni.
Eftir hátíðina var farið með okkur í hið víð-
fræga þúsund ára gamla Rílaklaustur sem
liggur í djúpu gljúfri í Rílafjöllum, umlukt há-
um viðivöxnum ásum, um 120 kílómetra fyrir
suðvestan höfuðborgina. Klaustrið var stofn-
að af einsetumanninum Jóhannesi (Ivan)
Rilski kringum árið 1000 og er annað stærsta
klaustur á Balkanskaga, margra hæða óreglu-
legur ferhyrningur utanum rúmgóðan garð
þarsem stendur stórfengleg kirkja með fimm
hvelfdum turnum, ríkulega skreytt litskrúð-
ugum vegg- og loftmyndum. Freskómyndim-
ar eru ótrúlega fjölbreytilegar, enda eru þær
elstu frá 13du öld en þær yngstu frá miðri síð-
ustu öld. Eru flestar þeirra vel varðveittar, og
hefur miklu verið kostað til að viðhalda þess-
um foma helgidómi, sem hefur ekki einasta a
gegnt veigamiklu trúarlegu hlutverki í hinum
orþódoxa heimi, heldur líka verið merkilegt
fræðasetur og varðveislustaður mikilvægra
sögulegra gagna. Klaustrið er talið vera ein af
menningargersemum Balkanskaga.
Dvölinni í Búlgaríu lauk með daglangri
heimsókn til borgarinnar Plóvdív í sunnan-
verðu landinu, sem frá fornu fari hefur verið
óopinber menningarmiðstöð landsins, enda í
flestu tilliti mun þekkilegri borg en
flatneskjulegur höfuðstaðurinn, svipmikil og
sólrík borg reist á nokkmm hæðum, iðandi af
lífi og framtaki. Þar hittum við fyrir nokkur af ■
þekktari yngri skáldum Búlgara og áttum við
þau ánægjulegar og lærdómsríkar samræður.
Hvarvetna þarsem við bámm niður urðum við
áskynja djúprættrar löngunar landsmanna til
að efla samskipti við aðrar þjóðir og hljóta
viðurkenningu á ótvíræðu framlagi Búlgara
til evrópskrar menningar á liðnum öldum. í
því efni eiga þeir ýmislegt sammerkt við ís-
lendinga.
MARlA skagan
DÖGUN
„Langfíngruð hönd með
gullið a uga í miðjum lófa
leikur á hamrabelti
og fjallseggjar hvassar
sólarlagið“
Túnið orðið grænt og
tindilfættur spói að vella í mó.
Svo orti ég er ég unglingur
ilutti mjólkina ríðandi
með klyfjahest í taumí
yfír Affallið heima.
Hérna svo löngu löngu síðai•
sé ég aldrei sólarlag.
Þó mun þar koma að
það vitjar mín
ef til vill sungið af vörum
skammdegisnætur
og vekur mér dögun.
Mun þá árroði yfírjökli
tún orðið grænt
spói langvella í mó
og hyljótt áin streyma til hafs??
Höfundurinn er skáld í Reykjavík.
TVÆR ÖRSÖGUR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. OKTÓBER 1999 1 5