Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.2000, Page 11

Nordalsíshús á myndinni miðri stóð við Kalkofnsveg. Myndin er tekin af Arnarhóli.
iANN-
^gvinn og síðan sprengdur frá með járnkörlum.
) með töngum, en þeim var síðan raðað á sleða.
málið. Við rjerum svo við Sveinn rjett út fyrir
Höfðann og þar var vitlaus þorskur. Þar dró hvor
sem betur gat, því þetta var mitt líf og yndi. Og
þegar í land kom hafði jeg dregið þrem þorskum
fleira en Sveinn. Bemdsen varð úti með flöskuna,
en við strákamir dmkkum, og skiftum bróður-
lega. En aldrei varð jeg fullur hjá Ólafi, nema í
þetta eina skifti af ölinu. Mjer þótti ölið brúklegt í
þetta fyi-sta skifti, en fjekk skömm á því og bragð-
aði aldrei öl í mörg ár á eftir.
Frá Ólafi á Skagaströnd fór jeg til Jónasar
gamla á Eyjólfsstöðum í Vatnsdal og var þar
vinnumaður og síðar ráðsmaður, alls í 18 ár. Hann
var hálfbróðir minn.
Jeg var ekki beisinn eftir Skagastrandarvist-
ina. Við komum samtímis að Eyjólfsstöðum Jósef,
sem seinna var bóndi á Helgavatni og jeg.
Þurftum bakþúfu
Eitt af okkar fyrstu verkum var að fara með
lest vestan frá Sigiíðarstaðaós og heim í Eyj-
ólfsstaði. Jónas var með í ferðinni, en hann reið
frá okkur og ljet okkur eina með lestina. Við gát-
um ekki iátið upp klyf nema lyfta báðir sama
bagganum á klakkinn, og ríggirða svo á klárunum
að enginn þyrfti að standa undir hinumegin. Og
altaf urðum við að leitast við að á ekki nema þar
sem var stórþýfi, til þess að styttra væri að lyfta
upp klyfjunum. En jeg var víst ekki búinn að vera
marga mánuði á Eyjólfsstöðum þegar jeg gat
jafnhattað klyf.
Það var fjörugt sveitalíf í Vatnsdalnum í þá
daga. Mikil undur og skelfing voru þar hressilegir
kariar, Lárus sýslumaður, sr. Hjörleifur, Bene-
dikt í Hvammi, Jósep á Hjallalandi og fleiri, hver
öðrum hermannlegri. Þá var oft mannaferð um
hjerað á sunnudögum og mikið að gera fyrir hús-
freyjumar. Þeim þótti sumum blessuðum, að
sunnudagarnir væru sínirverstu dagar.
Jeg fann aldrei til þess, að jeg hefði mikið að
Jóhannes var hestamaður og fór stundum ríðandi um bæinn, jafnvel full
geyst, því Þorvaldur pólitf vildi sekta hann fyrir of hraða reið, en klárinn
hafði bara verið á tölti og Jóhannes siapp.
Ljósmynd/Carl Ólafsson
Jóhannes Nordal á yngri árum sínum.
gera. En það hefir víst verið svo. Þá var jeg ekki
haltur og skakkur af gigtinni og margdrepinn
einsogjeger nú.
Jeg hafði altaf dálítið af kindum fyrir mig og
fjekk mig lausan í viku á slættinum til að heyja
handa þeim, og nokkur hross hafði jeg. Sumarið
1880 man jeg, að jeg heyjaði og þurkaði 60 hesta á
viku, hafði kerlingu til að raka, en engið, sem jeg
íjekk, var ljelegt - útskæklai'. Það var indælis
sumar. Þá átti jeg 50-60 fjár og 4 hross. Maður
fjekk á þeim árum 20 krónur fyrir sauðinn hjá
Coghill og 75-100 krónur fyrir 2-3 vetra tryppi.
Það var góður skildingur.
Meðan jeg var á Eyjólfsstöðum reri jeg 4
haustvertíðir á Skagaströnd og fiskaði gráðugt.
Og nokkrar vorvertíðú reri jeg frá Hliði á Álfta-
nesi.
„Lítilf jörlegur" sjómaður
Fyrstu vertíðina mína hjer syðra var jeg á átt-
æring hjá formanni, er Ólafur hjet. Þegai’ hann sá
mig fyrst, hvað lítilfjörlegur jeg var, ætlaði hann
ekki að vilja taka mig. Bóndinn á Hliði hafði lofað
honum að útvega honum góðan mann. Óli spurði
mig að því, hvort jeg væri vanur sjó. Jeg sagði, að
það gæti nú ekki heitið. En
hann yrði að segja af eða á,
hvort hann tæki mig eða
ekki. Því ef hann neitaði,
færi jeg strax upp að Hliði
og fengi mjer annað skip-
rúm.
Hann hafði austanmenn
á bátnum, rígastóra og
bráðónýta. Þeir höfðu hver
þeirra hálfa vætt af smjöri
og niðurskorinn sauð.
Jeg spurði, hvort jeg
ætti ekki að fá færi og
renna eins og hinir. Hann
Ijet mig hafa kolryðgaðaðn
öngul, og sker jeg umsvifa-
laust tauminn af. Þá spurði
hann, hvað jeg væri að
gera. Jeg sagðist ekki ætla
að nota neina ryðkló. Jeg
hafði með mjer hneif frá
Tómasi í Brekkukoti með
ljómandi tinsíld.
A bátnum með okkur
var Sigurður nokkur,
tengdasonur formannsins,
kallaður Siggi snari. Hann
fór að ybbast við mig í
róðrinum. Jeg svara honum engu. Hann spyr,
hversvegna jeg svari ekki. Jeg segi þá, að hann
geti ekki krafið mig svars fyr en hann sje orðinn
formaður minn. Þegar hann sá, hve mikið jeg dró,
blíðkaðist hann allur.
Jeg ræ svo með honum og dreg 52 fiska, Óli 53,
en hinir ekki til jafnaðar nema sinn hlut og við
okkar og dauðu hlutina.
En þegar við komum í land bauðst Siggi til að
lána mér koffortið sitt, því það væri vont að hafa
enga læsta hirslu í fjölmenninu.
Öli formaður sagði einu sinni fullur, að hann
hefði svarið fyrir að jeg væri svona mikill sjómað-
ur, ekki meiri fyrir mann að sjá en jeg var.
Næst Guði
Eitt sinn, er við vorum í róðri, hafði verið stinn-
ingskaldi af suðri, en snerist í norðrið með ofsa, er
fram á daginn kom, svo hver kvikan ílyksaðist á
aðra. Óli stýrði afbragðsvel. En honum leist ekki
á. Hann sagði okkur að ryðja bátinn og það fljótt.
Bað hann síðan Bjama nokkum að taka við stýr-
inu, því sjer væri svo kalt á höndunum. En þegar
Bjarni var tekinn við gaf svo mikið á, að við ætluð-
um ekki að hafa við að ausa.
Þá sagði jeg við Óla, að honum væri skammar
nær að stýra sjálfur í ekki meira veðri en þetta.
Og fiskinn snerti jeg ekki. Best hann fylgi okkur.
„Ætlai- þú að óhlýðnast mjer?“ sagði Óli þá og býr
sig til að berja mig.
Jeg sagði þá við hann, að það væri best hann
biði með að berja mig þangað til ef við kæmumst í
land. Um kvöldið sagði hann við mig:
„Við eigum, Jóhannes minn næst guði þjer að
þakka, að við höfum komið í land þessum afla.“
- Hvað fjekst þú í kaup yfir vertíðina?
- Annan veturinn minn á Alftanesinu hafði jeg
300 ki'óna hlut. En kaupið mitt var 100 krónur.
Svona gekk það til þá. Maður mátti ekki vera
lausamaður nema með hrekkjum og uppistandi.
Búlausir menn urðu að ráða sig í vist.
í stórhríð
Heyrðu góði, eigum við ekki að fá okkur einn -
þú drekkur fyrst. Verst með mig, að jeg er hættur
að þola brennivín. Það er af sem áður var, þegar
jeg gat teygað hálfflösku af whisky og varð ekki
meint af. Við vorum að liðka klárana okkar,
Hannes Thorarensen og jeg. Það sagði Hannes,
þegai- jeg var búinn að taka þetta inn, að hann
hefði ekki sjeð lögulegar tekið í hest en hann sá til
mín þá. Jeg var á gammfjörugum klár sem jeg
átti sjálfur. Það var mitt líf og yndi að sitja á hest-
um og kippa í þá. Þeir fengu ekki að ráða.
Við vorum að tala um Vatnsdalinn. Mjer leidd-
ust harðindin á árunum eftir 1880, og fór að hugsa
um að breyta tiL Systkini mín voru mörg komin
vestur. Og svo fór jeg að hugsa tii vesturfarar.
Það voru meiri gaddhörkurnar á þeim árum og
iðulausar stórhríðar. Einu sinni fór jeg fyrir hús-
bónda minn vestur að Klömbrum til Júlíusar
læknis. Á mig skall blindhríð, þegar jeg átti svo
sem hálftíma ferð eftir að Klömbrum. Jeg rakst af
tilviijun á fjárhús. Húsmænirinn og heykumlið
var upp úr fönn, annað í kafi. Jeg ætlaði að kom-
ast inn í húsið og hlýjuna, en ekkert var til að
moka frá dyrunum með. Þá datt mjer í hug að
leita að steini á heyinu og mölva mig síðan inn í
húsið, eða heyið. En enginn steinn var á torfinu.
Það er ekki svipviðrasamt í Klömbrum, hugsaði
jeg, úr því ekki þarf neitt grjót að bera á heytorf-
ið.
Þá var farið að rofa svo mikið til, að jeg fann
harðspora fjármannsins og gat fetað mig eftir
þeim heim að bænum.
Vorhret
Vorið, sem jeg fór vestur til Ameríku, 1887, var
mjög illveðrasamt. Jeg átti 50-60 kindur og nokk-
ur hross, er jeg seldi Jónasi bónda. En 35 geml-
inga framgengna misti hann í einu hríðarkastinu.
En versta stórhríðin skall á þann 20. maí. Þá
var jeg laus úr vistinni og orðinn minn maður.
Búið var að sleppa ánum, og voru þær í Vatns-
dalsfjallinu.
Mjer leist ekki á veðrið um morguninn. Var
þjett kafaldsmugga. Spurði jeg Jónas, hvort hon-
um fyndist ekki, að varlegast væri að smala án-
um. En hann kvað nei við því. Hann sagði að bráð-
lega myndi birta upp. Hann sæi, að það væri
góðviðri í fjúkinu. En jeg var á annari skoðun. Og
jeg fór með Pjetri nokkrum, sem ráðinn var fjár-
maður í minn stað, upp í fjall, út í Hvammsbreið,
komst upp fyrir æmar, en í því var líka komin
blindaska og mátti ekid tæpara standa að við
næðum heim með fjeð. Hríðin stóð í hálfan mán-
uð. Miklir fjárskaðar urðu víða um sveitir, og
mátti Jónas bóndi þakka mjer, að hann átti sitt
fje.
Til Ameríku
En nú fór jeg til Ameríku.
Margt var samferðafólk mitt vestur, en minnis-
stæðastur er mjer Jón Benediktsson, sem oftast
var kallaður Hóla-Jón, þó hann væri þá farinn frá
Hólum fyrir nokkrum árum. Hann var ósköp
óþrifalegur, karlanginn, og altaf með munntó-
bakshönk í treyjuvasanum og lafði tóbaksrúllan
svo langt út úr vasanum að hann gat gripið end-
ann í munn sjer, þó hönkin í vasanum væri þar
kyr. Það var nú hans máti að umgangast tóbak.
Það var orðið annað upplitið á honum en þegar
hann keypti að því er sagt var 48 blankhatta í einu
á Hofsós til þess að hafa þá til skiftanna.
- En hvemig stóð á því, að þú komst heim aft-
ur, en ílentist ekki í Ameríku?
- Eiginlega ætlaði jeg altaf að koma heim aftur,
og langaði altaf heim. En að úr því varð eftir sjö
ár, það er saga út af fyrir sig og hún er svona:
En heyrðu góði, þú bragðar ekkert á þessu,
segii' Jóhannes um leið og hann hellir í staupið.
Það þori jeg þó að bölva mjer upp á, að þú færð
ekki betra ákavíti annarsstaðar.
Nytsamir hlutir
Þá skiftum við einum „löjten“. Og síðan hjelt
hann áfram:
Sagan er svona:
Hingað heim kom Sigurðm' frændi minn Jó-
hannesson skáld. Hann var eitt sinn í glöðum hóp
niðri á Hótel Islandi. Þangað kom Halldór Jóns-
son bankagjaldkeri. Hann sagði við Sigurð svona í
glensi, að Sigurður væri líklega einn af þessum
vesturfararagentum, en þeir væm yfirleitt ekki
vel sjeðir hjer heim á Fróni. Sigurður neitaði því
harðlega. En Halldór þóttist ekki vilja taka það
sem gilda vöm, og þótti sem Sigurður gæti rekið
erindi sín á laun.
En þá blandaði Tryggvi Gunnarsson sjer í mál-
ið og sagði, að rjettara væri fyrir þá að tala um
einhverja nytsama hluti, heldur en vera að pexa
um þetta. T.d. ætti Sigurður að vísa þeim á ein-
hvern Islending vestra, sem kynni til íshúsagerð-
ar og geymslu á fiski, svo við gætum geymt hann
von úr viti eins og þeir Ameríkumenn.
Þá sagði Sigurður, að hann vissi af manni
vestra, sem kynni nú alt til þeirra hluta og hann
langaði einmitt að hverfa heim. Og Sigurður bein-
línis lofaði þeim því þama á Hótel Island, að fá
mig til að koma og setja á fót íshúsgeymslu.
Hann skrifaði mjer svo um þetta alt vestur og
sagði sem var, að hann hefði í votta viðurvist lofað
þeim að útvega þeim manninn. Þetta varð til þess
aðjegkom heim.
Meðan jeg var vestra var jeg talsvert við húsa-
smíðar, og svo hjá miklu fiskveiðaijelagi, er rak
hvítfiskveiðar og seldi hvítfiskinn ísaðan suður
um öll Bandaríki. Alla leið til Englands var hann
sendur í ís.
Jeg var við alt, sem að þessu laut, við að byggja
íshús og ísa fiskinn. Auk þess var jeg stundum við
verslun hjá þessu fjelagi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 8. APRÍL 2000 1 1