Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.2000, Qupperneq 14

HUN HELST KAUS AÐ
ELSKA OG SKRIFA
ÓLÖF SIGURÐARDÓTTIR Á HLÖÐUM OG BRÉFASAMBAND
HENNAR OG ÞORSTEINS ERLINGSSONAR
í Kaupmannahöfn 1890. Á myndinni eru frá vinstrl: Hermann Jónasson, Hjónln Ólöf Sigurðardóttir og Haldór Guðmundsson smiður. Myndin er
Stelndór Bjömsson, Þorsteinn Eriingsson og Páll Jónsson. sennilega tekin 1887 þegar þau giftu sig. Kvennasögusafn íslands.
EFTIR ERNU
SVERRISDÓTTUR
Á morgun eru liðin 143
ór frá fæðingu Ólafar
Sigurðardóttur, skáldkon-
unnar sem kenndi sig við
Hlaðir í Hörgárdal. Hún
fæddist hinn níunda apríl
árið 1857 á Sauðdalsá á
Vatnsnesi í Húnavatns-
sýslu, dóttir fátækra og
barnmargra hjóna.
NÍTJÁN ára fór Ólöf að
heiman, fyrst í vist að
Tjörn á Vatnsnesi og
þaðan til Reykjavíkur í
ljósmóðurnám. Hún
lauk náminu árið 1882
og hélt sama ár til
Kaupmannahafnar í
eins árs framhaldsnám. Að námi loknu starf-
aði hún sem ljósmóðir í Reykjavík en lét af
störfum árið 1888 vegna veikinda. Árið 1887
giftist hún Halldóri Guðmundssyni (f. 1850)
norðlenskum smiði og fluttist með honum ár-
ið eftir, norður á Hlaðir í Eyjaflrði. Þar
bjuggu þau til ársins 1920, en það sama ár
lést Halldór. Þeim varð ekki barna auðið. Þau
hjónin höfðu aðskilinn fjárhag og heyjaði
Olöf sjálf fyrir sínar skepnur, en fékk fæði og
húsnæði fyrir heimilisstörfin. Hún vann einn-
tg fyrir sér með tóvinnu og vann til verðlauna
fyrir handavinnu sína, sem var mjög eftirsótt
af sveitungum hennar.
Eftir dauða Halldórs fluttist Ólöf til Akur-
eyrar og bjó þar á ýmsum stöðum þar til hún
fluttist suður til Reykjavíkur árið 1924. Þar
bjó Ólöf til dauðadags, blind og farin að
heilsu á Elliheimilinu Grund, 23. mars 1933.
Ólöf var alla ævina grönn og fíngerð með
falleg, stór einkennileg augu, sem voru sálin
hennar úthverf. Strax í æsku þráði hún ann-
an og betri heim, þar sem skáldskapur,
menntun og fegurð réðu ríkjum. Ólöf upplifði
sig alla tíð á skjön við flest samferðafólk sitt,
og var sú vitund samofin sjálfsmynd hennar
og þörfinni fyrir sjálfstæði. Hún barðist allt-
af við óyndi og öfgar í sálinni og miklar til-
finningasveiflur sem hún gaf mál í ljóðum
sínum. Síðar á ævinni fann hún þessum til-
finningum farveg í trúnni og spíritisma. Ólöf
var mikill náttúruunnandi og leitaði einkum
eftir hinu smáa, mjúka, og hlýja í veröldinni.
Ólöf var um margt mjög óvenjuleg kona og
er fyrsta yfirlýsta kvenréttindakonan í ís-
lenskri ljóðagerð. Ljóðin hennar eru mjög
persónuleg og jafnframt ævisöguleg og skír-
skota oft til reynslu kvenna. Hún leit mjög
upp til annarra karlskálda, bæði sem kona og
skáld og sóttist eftir vinfengi þeirra og viður-
kenningu. Tvær ljóðabækur komu út eftir
Ólöfu, sú fyrri 1888 og síðari 1913. Báðar
nefndi hún Nokkur smákvæði. Eftir Ólöfu
birtust einnig smásögur í blöðum og tímarit-
um og árið 1945 kom út Ritsafn með úrvali
ljóða hennar og smásagna. I Eimreiðinni frá
1906 birtist einnig ritgerð eftir hana sem
nefnd var „Bernskuheimilið mitt“ og greindi
frá æsku Ólafar og nánasta umhverfi. Rit-
gerðin er mjög ýtarleg og vakti hneykslan
margra samferðamanna Ólafar sakir ber-
sögli.
Ólöf og Þorsteinn. Saga í bréfum
í bréfasafni Þorsteins Erlingssonar
skálds, sem nú er varðveitt á handritadeild
Landsbóksafnsins er að finna brot af sögu
Ólafar í ^ulnuðum og velktum sendibréfum.
Leiðir Olafar og Þorsteins lágu saman á
námsárum beggja í Reykjavík, þar sem þau
leigðu um tíma herbergi í sama húsi. Haustið
1883 hélt Þorsteinn til Kaupmannahafnar í
framhaldsnám og þá hófst bréfasamband
skáldanna tveggja, sem stóð með hléum til
ársins 1914, en Þorsteinn lést það ár. í gegn-
um bréfin bundust þau óvenju sterkum til-
finningaböndum. Bréfasambandið var fram-
an af mjög persónulegt og geymdi táknmál
tilfinninga þeirra, skoðanir, þrár og skáld-
skap. Bréfin eru einnig einstök heimild um
sjálfsvitund skáldkonu og leit hennar að
samastað í karlaveröld íslenskra bókmennta.
Bréf Þorsteins til Ólafar eru í einkaeign og
hafa ekki verið aðgengileg til þessa. Á morg-
un, sunnudaginn 9. apríl, kemur út 4. bindi í
ritröðinni, Sýnisbók íslenskrnr alþýðumenn-
ingar sem ber heitið Orð af eldi. Bréfasam-
band Ólafar Sigurðardóttur á Hlöðum og
Þorsteins Erlingssonar á árunum 1883-1914.
Nýja bindið geymir heildarsafn sendibréfana
sem hafa varðveist, og gengu á milli Ólafar
og Þorsteins á þessu tímabili.
Til Þorsteins fró Ólöfu.
Við bjarmann af orðaeldi
Bréfið sem hér fer á eftir er skrifað af
Óiöfu árið 1895. Eina óveðursnótt í október
er Ólöf andvaka á Hlöðum og leitar skjóls í
gömlum bréfum Þorsteins. Gömlu bréfin
hans og tilfinningarnar sem þau vekja, verða
kveikjan að því að Ólöf sest niður og skrifar
sínum gamla vini. Bréfið er sjálfsævisögu-
brot, þar sem hún lítur yfir líf sitt og líðan
síðan þau skyldu vorið 1888. Þá voru liðin sjö
ár frá því þau heyrðust síðast, Þorsteinn var
þá enn búsettur í Kaupmannhöfn, en dvaldi á
Islandi við rannskóknarstörf sumarið 1895.
Hlöðum 24. október 1895.
Góðan daginn, Þorsteinn!
Gamli vinur minn, sjá, nú kjem eg fljúg-
andi’ á fundinn aptur þinn. Eg vona að eg
þurfi ekki að segja til nafns míns, þú munt
kannast við kvinnuna. Dreimdi þig mig ekki í
nótt kunningi? Eg var meiri partin af nótt-
inni hjá þjer, meiri parturinn af mjer. Þakk
fyrir síðast! og er eg þjer ekki velkomin,
hjartanlega velkomin ennþá? jú, eg finn að eg
er það, þó eg heyri ekki hvað þú hugsar. Þú
skilur einungis ekki í kvaða erindum eg er
komin til þín eptir svo langa útivist, 7-8 ára
fjærveru.
Nú skal eg strax gjöra grein fyrir ferða-
lægi mínu og erindi. Eg sat ein í hreiðri mínu
í gærkveld - eins og optar - eg gat ekki fund-
ið frið fyrir ólátum í íslendsku illviðri. Þá
fjekk eg alt í einu andann yfir mig, hjálpræð-
is andann, tók upp gamlann brjefaböggul frá
Þorsteini Erlingssyni, sem ekkert auga hefir
í lesið í 7 ár, og settist við að lesa, og las upp
mestalla súpuna og sat við það lángt framm á
nótt, og svo hugfangin get eg enn orðið -
bráðum fertug - að eg varð einkis óveðurs
vör meðan á því stóð. Blessaður sjertu fyrir
alla gleðina og gagnið, sem eg hef haft af þjer
Þorsteinn! Eg meina: gleði verði þjer að því!
Marga sólskinsstund hafa ljóðin þín komið
með inní hugann minn síðan þú komst í ljós-
mál aptur. Eg kann þau flest án þess að eg
læri þau, eg bara les þau, og svo setjast þau
að í huganum sjálfkrafa, og eg sit með þau,
þar „hvísla þau bæði dag og nótt, í leini“. Það
gjöra einginn önnur börn en börnin þín, mjer
finnst líka að eg hafi alla daga átt þau, áður
en eg sá þau. Eg leik við þau og hlæ og græt
með þeim, og þeirri hilli hafa ekki annara af-
kvæmi náð hjá mjer en þín. Hlægilegt kann-
ske það sje, en eg grjet yfir snjótitlingnum
þínum í Dýravininum. Já, víst grjet eg yfir
honum, og þjer lof. Mikið hefðir þú getað
gjört mig ófarsæla hefðir þú lagt þig til, hjer
fyrri á árum, því þá hefði eg enginn maður
verið til að bjarga mjer, og nú gleður það mig
eitt meðal annars, að þjer fórst vel við mig og
drengilega í alla staði. Hvað gæfan hefir líka
leikið sjer að því, að annast mig á allar lund-
ir! Já, þú bíður eptir erindinu! Börnin þín
trubluðu mig - nú kemur það: það var nú það,
að eg hugsaði að þú værir kannske ekki svo
ólíkur mjer í öllu að þjer hvarflaði aldrei í
hug málefnið okkar gamla, og að þjer kynni
að vera forvitni á að vita hvað af „Ólöfu þinni
litlu" hefði orðið eptir dauðann, og nú er eg
komin hjer til þín, til að segja þjer söguna af
henni. Hún er sem segir:
Eg giptist eins og þú vissir - 87 og átti bágt
um það leiti - bágast sem eg hef átt á æfinni -
og alt leit illa út fyrir okkur hjónum hvað fé-
lagsskap okkar snerti, og svo náði hann eing-
um föstum fótum í Rvík með atvinnu og undi
þar ið versta. Eg átti - sem sagt - bágt og
hann átti bágt, og svo veiktist eg, og lá lengi
um veturinn, og þá fór blessuð sólin að skína
gegnum myrkrið í mjer, því hann fór að
hjúkra mjer eins og mömmurnar hjúkra litlu
börnunum sínum, og eg fór að elska hann
aptur svo komst eg á fætur en var þó veik, og
sá að eg gat ekki haldið áfram að stunda starf
mitt sem yfirsetukona, og samþykti svo að
fara með honum norður. Hann fór feginn
seint um veturinn, eg nauðug um vorið.
Þegar eg var búin að láta prenta kvæðin
mín, og kvaddi nú alt það sem mjer var orðið
kært, og eg hjelt ómissandi fyrir vellíðan
mína, eg vissi ekki annað enn gleðin og vonin
mín yrðu eptir, og kvaddi þær, en þær komu
þá með mjer, og eltu mig hingað norður að
bæ þeim sem Hlaðir - eða Hlöð - heitir, og
þar settumst við allar að hjá manni mínum -
sem er þó ekki bóndi minn, enn fóstri - og
þar situm við enn hjá honum.
Fyrstu 3 árin var eg mikið veik, stundum í
rúminu, og stundum á fótum og staulaðist út
og inn við hækjur eða prik, því eg gat ekki
staðið óstudd, hriggurinn var ónýtur, eins og
sundurlaus, og eg öll úr rjettum skorðum.
Læknarnir hristu höfuð sín, og hjeldu auð-
sjánlega að úti væri um mig, enda var eg ekki
væn að útliti þá, og átti mjer ekki gleði nje
heilbrigðis von um tíma, en hvorutveggja
kom þó hreint óvænt af öllum. Hriggurinn
hnítti á sig stóran hnút, mjöðmin sem var
skökk og vitlaus varð að liði aptur og líka-
minn allur tórnaði við, og nú er eg ekki ver á
mig kominn enn margur annar - nema hvað
enginn maður getur fengið ást á vaxtarpríði
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 8. APRÍL 2000