Lesbók Morgunblaðsins - 08.07.2000, Side 6

Lesbók Morgunblaðsins - 08.07.2000, Side 6
HÁTÍÐARDAGSKRÁ COLLEQIUM MUSICUM OG SUMARTÓNLEIKA ISKALHOLTI UMISLENSKAN TONLISTARARF SILFURÞRÁÐUR ÍS- LENSKRAR MENNINGAR Trú og tónlist í íslenskum handritum er yfirskrift fyrstu tónleikahelgar Sumartónleika í Skólholtskirkju sem nú er gengin í garð. MARGRÉT SVEINBJÖRNSDÓniR ræddi við Kóra Bjarnason, formann Collegium Mus- icum, um hótíðardagskró helgarinnar, mólþing um ís- lenskan tónlistararf og sýningu ó íslenskum tónlistar- handritum sem opnuð verður í Skólholti í dag. \\x. b,sír aUfU'uV Uimui ; nvtr vvV, b < ta\U S^C’s HUU. \OUWVss jKtVss. |j VvuKf vUHu íVtUi('>\U (uuaav'vnctj lu^vU Jjtovftuutuun) \nfs\ iUs\ufv\uv Uuv> | Út V'st nW ISiHíS W Á sýningu sem opnuö veröur í Skálholti í dag gefur m.a. aö líta mynd af þessari síöu úr handriti sálma- og kvæðasafns sem skrifað var um 1800 af Vigfúsi Jónssyni Scheving (1749-1834). HÁTÍÐARDAGSKRÁ fyrstu tónleikahelgar Sumartón- leika í Skálholtskirkju að þessu sinni er í samvinnu við Collegium Musicum, samtök um tónlistarstarf í Skálholti, en á þessu sumri er haldið upp á 25 ára afmæli Sumartónleikanna. Undanfarin fjögur ár hefur verið unnið á vegum samtak- anna að rannsókn á þeim menningararfí sem fólginn er í sönglögum fyrri alda og er þar um að ræða fyrstu heildarrannsókn á nótum í íslenskum handritum. Kári Bjamason, sérfræðingur á handrita- deild Landsbókasafns íslands - Háskóla- bókasafns, er formaður Collegium Musicum. Hann lýsir hátíðardagskránni þannig: „Á föstudegi og fyrri hluta laugardags er megináherslan lögð á hið talaða orð en þá flytja erlendir og innlendir fræðimenn fyrir- lestra um tónlist í íslenskum handritum og um samsvarandi tónlistararf í Danmörku og Noregi. Á laugardeginum kl. 14, þegar aðal- hátíðardagskráin hefst, þá opnum við inn í tónlistina, sem við höfum verið að rannsaka í íslenskum handritum undanfarin fjögur ár. Það má segja að við leyfum gestum að heyra hvemig hin gamla gleymda íslenska tónlist hljómaði - en líka hvemig nýtt vín er bragg- að á gamla belgi. Reykjavík - menningar- borg Evrópu árið 2000 styrkir okkur mjög myndarlega, þannig að við áttum þess kost að ráða sex ung tónskáld, þrjár konur og þrjá karla, til þess að útsetja hvert um sig fimm gömul lög og úrval þeirra útsetninga verður flutt um helgina. Þetta þýðir að við eram í senn að grafa upp rætur okkar ís- lensku menningar, íslenskan tónlistararf, og leitast við að miðla honum til komandi kyn- slóða. Þá tekur við hefðbundin dagskrá Sumartónleikanna og um kvöldið verður sungið upp úr gömlum sönghandritum. Á sunnudagsmorgninum verða sungnir nokkrir morgunsöngvar úr sönghandritum og dag- skránni lýkur með hátíðarmessu, þar sem við reynum að draga inn í hefðbundna messu áður óþekkt lög. Þar era meðal ann- ars lög sem Jón Þórarinsson tónskáld telur að séu sett saman af séra Oddi Oddssyni á Reynivöllum sem var fæddur um 1565.“ Geymd og gleymd handrit í dag verður ennfremur opnuð í Skálholti sýning á nokkram þeirra handrita sem nótur og tónlistartengt efni hefur fundist í. „Og þar til viðbótar eru dregnar fram glæsilegar myndir úr íslenskum handritum. Þetta er gert til þess að draga það fram að þegar far- ið er ofan í íslensk handritasöfn kemur í ljós að þar er fólginn silfurþráður íslenskrar menningar, sá þráður sem þjóðin óf öldum saman, kynslóð fram af kynslóð og menn báru áfram af sjálfum sér. Þetta era sálmar og söngvar Guði til dýrðar, myndir og skreytingar sem bera djúpa trúarlega skír- skotun," segir Kári. „Við sem stöndum á bak við þessa rannsókn í Skálholti eram í raun að segja að íslenskur menningararfur hafi grafist undir í handritunum. Um miðja 19. öld þegar ýmsir menn tóku að safna íslensk- um handritum og kalla eftir þeim, þá fóru þau úr hinum vinnulúnu höndum þjóðarinn- ar og varð fyrir vikið bjargað - en gleymt. Þau voru geymd og gleymd. íslensk menn- ing er eins og ísjakinn - það er ekki nema örlítið brot sem stendur upp úr. Það er svo sáralítið prentað, ýmist í Skálholti eða á Hólum, öldum saman, að menn miðluðu menningunni í hinum skrifuðu skræðum. Síðan þegar handritin komast í öraggt skjól handritasafnanna lokast þau þar inni - og þá fær bara hluti af þeirri menningu sem í þeim er að lifa. Það eru íslendingasögurnar, Eddukvæðin, o.s.frv. - hið skrifaða orð - en tónlistin og myndlistin gleymist vegna þess að það er ekkert auga vakandi í hand- ritasöfnunum sem horfir á þennan heim. Þannig að við höldum því fram að í þessum rannsóknum séum við ekki að draga fram staka mola úr fortíðinni sem fyrir tilviljun hafi gleymst, heldur séum við að draga fram samhengi ís- lenskrar menningar, samhengi hinnar trú- arlegu hugsunar sem var miðlað í sálmum og söngvum og myndum öldum sam- an. Við höfum farið kerfisbundið yfir öll íslensk handrit sem varðveitt eru í Þjóð- arbókhlöðunni, frá 1100 og fram á 19. öld og höfum dregið saman í gagnagrann á þriðja þúsund færslna um íslenska tónlist. Við erum líka með gagnagrunn um myndlist sem í era um þús- und færslur. Þetta verkefni fjallar um að draga fram þá hlið menningarinnar sem hef- ur verið í skugganum fram til þessa, þ.e.a.s. þá hlið sem snýr að tónlist og myndlist, vegna þess að menn hafa einfaldlega gleymt að horfa á hana.“ Söngur þjóðarinnar hefur verið hljóður „í Landsbókasafni era 15.000 handrit og það er seinunnið verk að fara í gegnum þau öll. Við í Skálholti höfum verið svo lánsöm að hafa getað haft milli 20 og 30 manns í starfi við að fara í gegnum þessi handrit og afraksturinn er ævintýri um íslenska menn- ingu,“ segir Kári, „þegar við byrjuðum sáum við fyrir okkur að það væri kannski hægt að ráða eins og einn góðan kven- mann!“ En þó að nú sé búið að fara í gegnum öll handritin og til sé orðinn mikill gagna- grunnur er margt eftir enn. „Það sem þarf að gera er að vinna úr þessu og fyrsta verkefnið í úrvinnslunm er að koma þessum arfi í hend- ur ungra tónskálda. Vegna þess að listin er dauð nema hún sé í sífelldri endursköpun og það er í þessari endursköpun sem við finnum kjarnann í því sem við erum að draga fram, hvað lifir og hvað er sístætt," segir Kári. Hann segir að það sem hafi kom- ið sér mest á óvart sé að í þeim þúsundum sálma- og kvæðabóka sem varðveitt era í handritasöfnunum sé ekki að finna nótur nema á stöku stað. „Hins vegar er þar nán- ast alltaf að finna lagboða - alveg eins og við sjáum í sálmabókinni núna, þar sem stendur t.d. fyrir ofan sálm að hann skuli syngjast eins og „AJlt eins og blómstrið eina“. Þetta segir mér að íslensk kvæða- og sálmahandrit eru söngbækur þjóðarinnar - söngur þjóðar- innar hefur verið hljóður og nú þegar við drögum hann fram kemur í ljós að hann er miklu víðfeðmari en þetta brot af söngnum sem er prentað. Vegna þess að allt fram til 1776 er bara ein prentsmiðja í landinu, ým- ist í Skálholti eða á Hólum, sem prentar bara opinbert efni, meðan söngur þjóðarinn- ar er einungis varðveittur á vöram og í handritum," segir Kári, sem hyggst ekki láta staðar numið við þau handrit sem varðveitt eru í Þjóðarbókhlöðunni. Rannsóknastofnun í helgisiðafræðum í Skólholti „Við eigum enn eftir að fá styrki til að fara út í heim, því það eru hundruð íslenskra handrita til úti í heimi sem þarf að rannsaka. Hér þarf að gera stórátak og nú er komið að kirkjunni að taka þennan menningararf upp á sína arma og búa honum farveg.“ Að sögn Kára mun Sigurður Sigurðarson vígslubiskup í dag kynna nýstofnaða Rann- sóknastofnun í helgisiðafræðum sem valinn hefur verið staður í Skálholti. „Henni verður ætlað að finna þessum mikla arfi farveg inn- an kirkju og kristni. Það er ástæðulaust að vera að draga þennan arf ef hann er ekki nýttur,“ segir Kári sem fagnar tilkomu hinn- ar nýju stofnunar. Þá kveðst hann vonast til þess að hægt verði að gera myndlistinni sams konar skil og tónlistinni, en til þess þurfi bæði fjármagn og skilning, sem hingað til hafi hvort tveggja verið af skornum skammti til þessa. „Við verðum að sjá hvað gerist en myndlistardæmið er miklu stærri pakki,“ segir hann. Einblínt ó bókmenntirnar ó kostnað annarra lista Kári segir það merkilegt með bókmennta- þjóðina íslendinga að svo virðist sem ein- blínt hafi verið á bókmenntirnar á kostnað annarra lista. „Jafnvel Árni Magnússon hafði ekki álit á hinni gömlu tónlist, hann tók heil skinnhandrit með tónlist, reif þau og notaði sem kápu utan um sín verðmætu pappírshandrit." Kári segir íslenskan tón- listararf í raun hafa koðnað niður í skeyting- arleysi þjóðar sem varðveitti handritin en gleymdi innihaldinu. „Það er hin hliðin á bókmenntaþjóðinni sem elskar hinn skrifaða texta en gleymir hinu, tónlist og myndlist." Kári segir að nú sé komið að ákveðnum vatnaskilum í starfi Collegium Musicum. Fyrir dyrum standi að byggja upp í Skál- holti framtíðarheimili íslensks tónlistararfs, þar sem menn geti sótt í hann, rannsakað hann og miðlað til nýrrar kynslóðar. „Við munum halda áfram að draga fram sam- hengi íslenskrar menningar, sem verður ekki gert sýnilegt fyrr en búið er að skila til þjóðarinnar þeim handritum sem kallað var eftir til Kaupmannahafnar um miðja 19. öld. Markmið okkar er að skila þjóðinni aftur eigin menningu,“ segir hann. Kári kveðst að lokum vilja leggja áherslu á að þetta verkefni Collegium Musicum sé er samvinnuverkefni með Helgu Ingólfsdóttur og Sumartónleikunum. „Og það hefði aldrei orðið til ef Helga hefði ekki ratt brautina fyrir 25 árum og gert mögulegt að menn beindu athyglinni að íslenskri tónlist. Það er þessi samvinna þeirra sem þekkja til hand- rita og þeirra sem þekkja til tónlistar sem hefur gert alveg nýja sköpun mögulega," segir hann. Menntamálaráðherra, Björn Bjarnason, mun flytja ávarp á hátíðardagskránni en hann hefur, að sögn Kára, styrkt starf sam- takanna dyggilega þau fjögur ár sem það hefur staðið yfir og meðal annars veitt öflug- an stuðning á lokasprettinum til að taka há- tíðina upp. „Þannig eigum við þess kost að miðla menningararfinum áfram til komandi kynslóða." 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 8. JÚLÍ 2000

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.