Lesbók Morgunblaðsins - 08.07.2000, Síða 10

Alvöru garðhúsabær: Kartöflukofarnir í Kringlumýri um 1950. Horft er yfir kartöfluræktarlönd Reykvíkinga, en neðst til hægri er vatnsgeymirinn.
Ralph Erskine, Bandaríkjunum.
Robert Graves, Bandaríkjunum.
Heikinen-Komonen, Finnlandi.
_
EFTIR PÉTUR H. ÁRMANNSSON OG
ÁGÚSTU KRISTÓFERSDÓTTUR
Á Kjarvalsstöðum stendur fram til 23. júlí sýningin
Garðhúsabærinn, sem snýst um skemmtilega hug-
mynd: Lítið hús sem hefur þann ti Igang að þar er
hægt að vera í friði með sjál fum sér - eða öðrum.
Heimsfrægir arkitektar hafa lagt hugmyndi nni lið.
Garðhúsabærinn (Ko-
lonihaven) er yfirskrift
sýningar á Mkönum og
teikningum eftir nokkra
kunnustu arkitekta
heims sem stendur yfir á
Kjarvalsstöðum fram til
23. júlí nk. Sýningin er
sameiginlegt framlag Arkitektafélags Islands
og Listasafns Reykjavíkur til dagskrár Reykja-
víkur menningarborgar Evrópu árið 2000 og
má óhikað telja hana einn merkasta sýningar-
viðburð á sviði byggingarlistar sem haldinn hef-
ur verið hérlendis.
Sögulegur bakgrunnur sýningarinnar er sú
hefð sem skapast hefur í Danmörku og víðar að
fólk reisi Mtil og ódýr smáhýsi á ræktunarreit-
um utan við borgir. Hugmyndin um garðlendur
(Kolonihave) kom fyrst fram í lok 19. aldar sem
Uður í umbótum á aðbúnaði iðnverkafólks. Lífs-
skilyrði almennings í mörgum borgum voru
óbærileg sökum þrengsla og verkafólk krafðist
bættrar aðstöðu, jafnt á vinnustað sem heima
fyrir. Til að gefa almenningi kost á afdrepi frá
skarkala borganna hófu yfirvöld að úthluta
garðsvæðum til leigu utan við þéttbýMsmörkin.
Landsvæðið var girt af og því deilt upp í 100-
200 fm. lóðir, svo til varð lítill bær eða samfélag.
í garðlandabæjunum gafst verkamönnum færi
á að eiga stund með fjölskyldu sinni að aflokn-
um vinnudegi, anda að sér hreinu lofti, stunda
ræktun og gleyma amstri hversdagsins um
stund. Fljótlega fóru garðeigendur að reisa
frumstæð skýli tO að geyma verkfæri sín og
leita skjóls í. Smám saman urðu húsin vandaðri
og skrautlegri eftir því sem nostrað var meira
við þau. Við bættust tumar og spírur, þaksvalir
og súlnagöng, verandir, gluggaútskot og garð-
veggir í öllum stílbrigðum. Imyndunaraflið eitt
fékk að ráða ferðinni og smám saman runnu
garður og hús saman í eina, litríka heild.
Þó svo garðhúsabæir eigi sér sterkastar ræt-
ur í Danmörku má finna hUðstæðu þeirra í
flestum löndum. Sú er og raunin hér á landi,
enda þótt vöxtur þéttbýUs í kjölfar iðnvæðingar
hafi komið síðar til. Um og eftir 1933 var út-
hlutað ræktunarlöndum (erfðafestulöndum) í
Kringlumýri og nærUggjandi svæðum í bæjar-
landi Reykjavíkur. Hugmyndin með ræktunar-
löndunum var m.a. sú að veita atvinnulausu
Ljósmyndir: Jens Lindhe.
Arata Isosaki, Japan.
fólki tækifæri til að drýgja tekjur sínar. Með
aukinni atvinnu eftir stríðið fækkaði þeim sem
stunduðu ræktun í atvinnuskyni. Voru reitimir
þá minnkaðir með tilliti tU þess að þeir dygðu til
heimUisnota. Áhugi fólks á matjurtarækt var
mikUl eftir stríð og um 1950 vom um tvö
þúsund fjölskyldur í Reykjavík með eigin rækt-
unarreit. Stærsta ræktunarsvæðið var í
Kringlumýri (þar sem nú em mót Kringlu-
mýrarbrautar og Miklubrautar), en auk þess
vom garðlönd á Melunum, í Fossvogi, við
Borgartún og í Laugardal. í garðlöndum
Reykvíkinga risu sumarskýM og jafnvel
heilsársbústaðir sem nú em flestir löngu
horfnir undir malbik og steinsteypu.
Húsin í garðlöndunum vora tvenns konar,
annars vegar MtU skýli fyrir garðyrkjuáhöld og
útsæði og hins vegar stærri hús, ætluð til dvalar
yfir sumarið. Þau vom flest minni og ódýrari en
venjulegir sumarbústaðir enda oftast reist af
efnaminna fólki. Enn í dag eiga margir höfuð-
borgarbúar ræktunarlönd og leita þangað í
tómstundum sínum. Vísi að íslenskum „garð-
húsabæ“ má finna í garðlöndum Reykjavíkur í
Skammadal í Mosfellsbæ.
Árið 1994 fengu dönsku arkitektamir
Christian Lund og Kirsten Kiser þá hugmynd
að efna til sýningar þar sem þrettán af kunn-
us
Þ'
bc
m
te
í i
er
%
b'
ar
ar
vc
íi
ar
ai
fr
vc
us
vi
m
fr
ei
in
hc
la
ái
le
ir
in
b’
G
R
hc
hc
hí
ir
di
ei
©
ft
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 8. JÚLÍ 2000