Lesbók Morgunblaðsins - 22.07.2000, Qupperneq 3

I I SISOK MOIS<,l \ISL\l)SI\S - MENNINGI ISIHS
28. TÖLUBLAÐ - 75. ÁRGANGUR
EFNI
Eldborg
við Svartsengi
er minna þekkt en Bláa lónið, en hér hefur
Hitaveita Suðurnesja komið upp merkilegri
kynningarmiðstöð þar sem jarðfræðiupplýs-
ingar eru sýndar með margmiðlunartækni í
Gjánni, hraunsprungu undir húsinu. Gisli
Sigurðsson fjallar um Eldborg og verk arki-
tektanna Gísla Sæmundssonar og Ragnars
Olafssonar.
London
Sylvia Plath
er ein þekktasta skáldkona tuttugustu ald-
arinnar. Fríða Björk Ingvarsdóttir fjallar um
einu skáldsögu hennar, The Bell Jar. I næstu
Lesbók fjallar hún um hjónaband Plath og
breska lárviðarskáldsins Ted Hughes og
hvernig tilfinningar þeirra myndbirtust í
Ijóðlistinni.
er margræð borg.
Anna Lára Stein-
dal, mastersnemi í
alþjóðasiðfræði,
segir frá veru sinni
og skrautlegu liði í
London. I ýmsum
afkimum borgar-
innar má sjá gyð-
inga með hattkoll-
ur, ítalska pönkara
og Sómali að
tyggja „chad“ á
Juba Café allan
Iiðlangan daginn. Síðari hluti birtist í næstu
Lesbók.
Amalía Líndal
var nýbúi á íslandi
og rithöfundur í
þremur löndum.
Hún fluttist til fs-
lands með eigin-
manni sinum,
Baldri Líndal, og
bjó hér á árunum
1949-1972. Þeim
hjónum varð fimm
barna auðið, en
leið Amalíu lá aftur
utan og þar skrif-
aði hún Gárur frá
íslandi, landkynningarbók með sjálfsævi-
sögulegu ívafi. Greinina skrifar sonur Am-
alíu, Tryggvi V. Líndal.
STEINN STEINARR
I ÞJÓÐINOGÉG
Ég er einn á gangi og hugsanir mínar hljóðar
hverfa inn í rökkvaðan skóg þess, sem liðið er.
Mitt stolt er að vera sonur þessarar þjóðar.
En þjóðin er ekki líkt því eins stolt af mér.
í þögulli auðmýkt og tilbeiðslu stend ég ogstaii:
Hér stendur það skráð, sem þeir ortu hver fyrir sig
hinir þjóðfrægu menn oghinn þungbúni nafnlausi skari.
En þjóðin kann ekki nokkurt ljóð eftir mig.
Ogandspænis samstilltum verknaði huga oghanda
í hrifni og undrun ég stanza við fótmál hvert.
Sjá, þannigskal vandað til þess, sem á lengi að standa.
En þjóðin veit, að éghefi ekkert gert.
Og samt er mitt lífaðeins táknmynd af þessari þjóð,
og þjóðin sem heild er tengd við mitt ókunna ljóð.
Steinn Steinarr, 1908-1958, hét réltu nafni Aðolsteinn Kristmundsson og var
Vestfirðingur að uppruna. Hann var brautryðjandi í módemískri Ijóðpgerð ó ís-
landi og kvaddi sér fyrst hljóðs 1934 með Ijóðabókinni Þar rauður loginn
brann. Byltingarkenndasta verk hans er Ijóðabólkurinn Tíminn og vatnið.
FORSÍÐUMYNDIN
Frjáls í sölum vinda. Ljósmynd: Kristinn
RABB
FARFUGLAR
Ekkert gerir mann sorgmæddari
en að sjá vængbrotinn fugl.
E.B.
✓
IFEBRÚAR ár hvert dreymir mig lóu-
hóginn.
Ég sé hann koma af hafi og tylla sér
á nesið. Ég segi hann því þar er eins
og einn fugl fari, svo samtaka eru ló-
umar. Svartar, hvítar og guldröfnótt-
ar spígspora þær fram og aftur, stinga
nebba í mosa eða poll, hagræða fjöðr-
um og gefa frá sér hið tvítóna kvak sem hittir
okkur íbúa norðurhjarans í hjartastað. Sá
fyrri boðar fögnuð, birtu og blóm í haga en
svo kemur hinn angurværi, Ijúfsári tónn sem
minnir okkur á hverfulleik lífsins og hve
fijótt haustar að á ný.
Og mér hlær hugur í brjósti. Ég veit að
senn koma fyrstu vorboðarnir að sunnan með
fjaðraþyt og söng og lækir taka að hjala með
fyrirheit um bjartar nætur og unaðsstundir
við vötn til fjalla þar sem óðinshanar og
himbrimahjón dvelja sumarlangt og eiga sér
þá ósk heitasta að koma ungum sínum á legg.
„Hann er út um allt eins og óðinshani,“
segir fólk þegar það vill lýsa athafnasömum
og fljótvirkum einstaklingi. Óðinshönum
gleymir enginn sem einu sinni hefur séð og
fylgst með þeim þar sem þeir skoppa og
kvika í vatnsskorpunni, hraðar en auga á
festi. En þeir eru gæfir, gæfari en flestir
fuglar, flögra rétt á undan manni þar sem
maður gengur á vatnsbakkanum og undrast
fimar og leiftursnöggar hreyfingamar og dá-
ist að brúnu flosinu á bringu og baki. Og þau
hjala við mann, hjónin, segja frá ætinu við
vatnið og afkomumöguleikum, frostnóttun-
um þremur fyrst í vor. Hávaðaroki sem
feykti burt hreiðrinu sem nýbúið var að
byggja, áhyggjunum af því að vera orðin
fullseint á ferðinni með ungana. Og svo eru
þau horfin út í buskann, en sjálfsagt ekki án
þess að kasta á mann kveðju og þakka fyrir
spjallið, af meðfæddri háttvísi, þótt ég heyri
það ekki með mínu klunnalega eyra.
Sumum finnst himbriminn fallegasti fugl
landsins þar sem hann líður áfram, stór og
tígulegur í sínum glæsta skrúða, konungur
vatnsins með hljómþýðara ú-a-ú en nokkur
önnur lifandi vera. Én vei þeim sem ógna
ungunum. Himbriminn hefur flugbeitta
tijónu sem hann beitir miskunnarlaust gegn
óboðnum gestum í eggjaleit.
„Straumöndin," segja hinir. Straumöndin í
bláu, hvítu, brúnu og rauðu, með augnskugga
málaða af drottni sjálfum, þar sem hún strik-
ar flúðir og straumbönd og lætur ölduna bera
sig og ungahópinn inn í lygnuna undir ilm-
andi grónum bökkum.
Ekki er maríuerlan miklu síðri, íklædd
hvítu, svörtu og gráu, með sitt íðilfagra stél
sem hún dillar í sífellu um leið og hún tístir
og syngur undurblítt, birtunni og gróandan-
um til dýrðar enda ekki erfitt að trúa því að
hún sé sendiboði guðanna.
- Þegar spóinn vellir graut þá er úti öll
þraut - segir máltækið. Og hinn háfætti kon-
ungur holta og mela spígsporar kotroskinn
um landareign sína, sæll í þeirri vissu að ein-
ungis örfáum útvöldum auðnist að líta hreið-
urstað hans. Svo vel er hann á verði og
óþreytandi að fylgjast með öllum ferðum í
námunda við heimkynni sín enda meistari í
því að afvegaleiða tvífætlinga með háværu
velli og flögri út og suður.
Hrossagaukurinn gerir að gamni sínu með
stélfjöðrunum á svo tilþrifamikinn hátt að
allir sem á hlýða upptendrast lífsgleði og
taka til að hlæja. Flauelsmjúka hnoðra teym-
ir hann svo beint úr eggjaskurninu út í móa
og fóstrar í sefi meðan vængstubbarnir
lengjast.
Krían er þó kjarkmest þar sem hún leggur
til atlögu við hverja ófreskjuna á fætur ann-
arri sem vogar sér að nálgast varpið. Æðar-
fugl, tjaldur og sandlóa rgóta öll vemdar
hennar sumarlangt og sitja í friði að búum
sínum. Þetta undralétta fis! Ekkert nema
vængir og eldrauður goggur með hamslaust
hugrekkið að vopni. Það eru ekki nema
hraustustu berserkir sem hætta sér inn fyrir
víglínuna, og er þó spurt að leikslokum.
Náið er fylgst með komu kríunnar til
landsins og er hún enn öruggari vorboði en
lóan. Fréttin berst eins og eldur í sinu um
landið þvert og endilangt. Krían er komin!
Allir fjölmiðlar sperrast við að verða fyrstir
með þessi góðu tíðindi og ef til vill mætti
segja að fátt gleðji geð guma meira á ísa
köldu landi en fréttin um að krían sé komin.
Margir minnast blaðamanns á ónefndu
dagblaði hér í Reykjavík sem var ákafur að-
dáandi kríunnar. Áratugum saman sá hann
um að flytja landsmönnum þessa frétt, hafði
enda góð tengsl við útnesjamenn og vita-
verði, og varð þess vegna oftar en ekki fyrst-
ur með fréttirnar. Einu sinni var þó þessi
ágæti blaðamaður sendur brýnna erinda til
London að vorlagi og tyllti krían sér á landið
á meðan. Fékk hann svohljóðandi hraðskeyti
frá vinnufélögum sínum: KRÍAN ER KOM-
IN! HVAÐ EIGUM VIÐ AÐ GERA?
En áfram með farfuglana sem lífga upp á
tilveruna hver með sínu móti.
Stelkurinn skartar bleikrauðum háleggj-
um, stígur gjaman á mæninn undir kvöld og
segir tíðindi dagsins hvellum rómi.
Steindepillinn skellir í góm í urðinni og
skýst á milli steina.
Þegar smyrillinn kemur þjótandi eins og
eldibrandur úr heimkynnum sínum í gilinu er
hætta á ferðum og um stund verður allt
kyrrt. Ekkert heyrist utan þytur sterklegra
vængja.
Svo sperrir jaðrakaninn sig í blánni og
þenur fagurrautt brjóstið áður en hann hefur
sig á loft og spýtir úr sér tvírrandi tóni.
Þúfutittlingurinn leynist í litlum holum í
þýfi og veltir ungviðinu út um munnann eina
nóttina svo lítið ber á.
Og hreiðrin! Að fá að líta í körfu sem gerð
er úr þúsundum tága og stráa, sjá á botnin-
um sex fagurgræn egg sem þrastapabbinn
syngur óð um í miðnætursólinni. Seinna set-
ur maður stút á munninn, sýgur inn loftið og
sér hungraða gogga opnast í eldrauð gin sem
ólm eru í orm. Ef heppnin er með sést stund-
um stuttfjöður stinga sér af barði ofan í
lautu.
En fyrr en varir er komið hausthljóð í
vindinn. Lóurnar fara aftur að hópa sig,
fljúga fram á dal og dvelja þar í æfingabúð-
um uns byrjar til ferðarinnar miklu um óra-
vegu í hafi.
EYSTEINN BJÖRNSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 22. JÚLÍ 2000 3