Lesbók Morgunblaðsins - 22.07.2000, Blaðsíða 19

SAFN SEM GERIR MANNINN BETRI
Herbergi hallarinnar eru þéttskipuð tiltögum
ímyndaóra persóna um hvemig bæta megi líf sitt.
að ólíkum verkefnum, módelum af fram-
kvæmd þeiiTa, skýringarmyndum og textum.
Smám saman verður ljós sameiginlegur bak-
grunnur persóna verksins. í gegnum ímynd-
aðan heim er dregin upp mynd af öðrum raun-
sæjum og oft á tíðum tregafullum heimi
rússneskrar þjóðarsálar, eða kannski Rússans
í okkur öllum.
Minnisvarði um draumóra
Húmorinn er þó líka til staðar og kaldhæðn-
in í titli verksins leynir sér ekki þegar litið er
til þess að höll þessi er reist úr þunnum hyít-
um segldúk og hrárri timburgrind. Byggingin
kallast á við ýmsar sögufrægar turnbygging-
ar, allt frá Babelsturni til módels af Minnis-
varða rússneska konstrúktívistans Vladimir
Tatlins frá upphafi síðustu aldar, sem aldrei
var reistur. Séð úr fjarlægð líkist byggingin
einna helst kínversku ljóskeri þar sem birtan
stafar frá henni í myrkvuðum salnum. Haft er
eftir listamönnunum að þar sem nú þegar fyr-
irfinnist um heim allan hallir og minnisvarðar
um verkkunnáttu og tæknileg afrek mannsins
hafi þeim þótt vert að minnast hugmynda-
auðginnar og óframkvæmanlegra draumóra
og ímyndana sem búi innra með mönnum,1ín
þess jafnvel að þeim þyki vert að tjá þær.
„Það er ekki síður, og kannski enn frekar,
mikilvægt að koma á fót safni drauma, safni
tilgátna og langsóttra markmiða, þó að þau
séu óframkvæmanleg. Því oftar en ekki munu
heimsóknir til slíkra „Halla“ verða til þess að
örva ímyndunarafl gestanna, beina þeim áleið-
is til úrlausna eigin vangaveltna, opna hugi
fólks, og síðast en ekki síst, hvetja gesti til
frekari dáða á sviði skapandi hugsunar.“
Höll hugarsmíða, nýjasta innsetning llya og Emiliu Kabakov, hefur verið til sýnis í New York sl. mánuð.
Ljósmynd/Steve Ámiaga
Morgunblaðið. New York.
THE Palace of projects, eða Höll hugarsmíða,
er titill stórs skúlptúrs- og innsetningarverks
eftir rússnesku listamennina og hjónin Ilya og
Emilíu Kabakov.
Tillögurnar sem settar eru fram í höll þess-
ari fela þó ekki í sér lausn á neinum áþreifan-
legum vandamálum.
Þetta er safn útópískra hugmynda sem
miða að því að bæta einstaklinginn og samfé-
lag manna auk leiðbeininga um hvei-nig gera
megi eigin hugmyndir meira aðlaðandi í fram-
setningu.
Listamennirnir Ilya og Emilía Kabakov
hafa búið og starfað að list sinni í New York
frá því seint á 8. áratugnum. Uya Kabakov er
vel þekktur myndlistarmaður sem kallaður
hefur verið faðir rússneskrar hugmyndalistar.
Verk hans byggja á frásagnarformi þar sem
saman fara texti og ímyndir, veruleiki og hug-
arheimar. Innsetning þessi er fyrsta sam-
starfsverkefni hans með konu sinni Emilíu.
Tillögur að því hvernig bæta megi sjálfan sig
og heiminn eru 65 talsins og settar fram af
ýmsum fulltrúum samfélagsins, s.s. kennara
og nemanda, leigubílstjóra, rithöfundi og leik-
ara, vísindamanni og verkfræðingi, húsmóður,
skrifstofumanni og ellilífeyrisþega. Allar eru
persónur þessar sprottnar úr hugarfylgsnum
listamannanna sjálfra.
Að klæðast vængjum eflir góðvild
„Okkur hættir til að kenna öðru fólki um
eigin ólán, en það mætti kannski allt eins
hugsa sér að öðrum hlutum væri um að
kenna.“ Svo hljóðandi er tillaga um að leyfa
reiði sinni að fá útrás með því að refsa búsá-
höldum, sámi mönnum hlutskipti sitt í lífinu.
Miðaldra bflstjóri stingur upp á því að til að
efla sjálfsvitundina megi útbúa vængi og
íklæðast þeim í um 5 til 10 mínútur á degi
hverjum. Slík háttsemi muni innan fárra daga
leiða af sér aukna góðvild og mannúð hjá ein-
staklingnum. Bent er á leið til að efla tengsl
manna við náttúruna með því að umlykja
rúmstæði sitt pottaplöntum og gróðri. Að
hreiðra um sig í fataskáp í nokkrar vikur ætti
að örva skapandi hugsun og draga úr áreiti
frá umhverfinu og öðrum fjölskyldumeðlim-
um.
Öðlast má stjórn yfir útbreiðslu og hreyf-
ingum skýja með því að leggja flókið lagna-
kerfi um himinhvolfið.
Og þyrsti menn eftir hlýju og öryggi
bernskunnar ættu þeir að koma sér upp litlu
fleti með háum bríkum þar sem þeir geta
hjúfrað sig saman öðru hvoru. Feta gestir sig
á milli herbergja þéttskipuðum hugmyndum
í SKUGGA HINNA
FRÆGUSTU
TOIVLIST
Sfgildír diskar
MOISHEI VAINBERG
Sinfónía nr. 10. Sinfónía nr. 6. Hljómsveitir:
Kammersveit Moskvu og Fílharmóníusveit
Moskvu. Kór: Drengjakór kórskóla Moskvu-
borgar. Einleikur: Yevgeny Smirnov (fiðla),
Lev Anikeev (víóla), Alla Vasiljeva (selló) og
Rustem Gabdullin (kontrabassi). Hljómsveit-
arstjórar: Rudolf Barshai og Kirill Kondr-
ashin. títgáfa: Olympia OCD 471 (1994).
Verð: kr. 1.800. Dreifing: 12 tónar.
ÞAÐ hlýtur að teljast óumræðilega ósann-
gjarnt að vera miklum tónlistarhæfileikum
búinn og lifa og starfa á sama tíma og óum-
deildir afreksmenn tónlistarinnar. Þannig er
um Moishei Vainberg (1919 - 1996) sem
óneitanlega stóð í skugga Dmitri Shostakov-
ich (1906 - 1975) í Sovétríkjunum.
En hver var hann? í nokkrum vönduðum
uppsláttarritum sem mér eru tiltæk er ekki
minnst einu orði á Vainberg. En á síðustu ár-
um hafa hljóðritanir á verkum Vainbergs
skotið upp kollinum á vesturlöndum svo að
kannski er hans tími að koma. Vonandi.
Moshei Vainberg var pólskur gyðingur.
Hann kom fyrst fram sem píanóleikari og
hljómsveitarstjóri tíu ára gamall og tólf ára
að aldri settist hann í Tónlistarháskólann í
Varsjá. Árið 1939 var öll fjölskylda hans
brennd lifandi á heimili þeirra í Varsjá. Eftir
þetta grimmdaiverk flýði hann til Sovétríkj-
anna, fyrst til Minsk og síðan til Tashkent í
Usbekistan. Árið 1943 sendi Vainberg nótna-
handrit til Shostakovich í Moskvu og bað um
álit hans. Að áeggjan hins síðarnefnda fluttist
Vainberg til Moskvu sama ár og varð þetta
upphafið að náinni vináttu þeirra og leit Vain-
berg á Shostakovich sem lærimeistara sinn.
Shostakovich tileinkaði tíunda strengjakvart-
ettinn Vainberg árið 1964.
Tónsmíðar Vainbergs voru fjölbreyttar að
gerð og afköstin voru mikil: 20 sinfóníur,
fjöldi strengjakvartetta, óperur, óperettur,
ballettar og sálumessa. Hann samdi tónlist í
ýmsum stíltegundum, nýklassík, raðtækni og
fleiri tónlistarstraumar skjóta upp kollinum í
tónverkum hans. Ef marka má plötuna sem
hér er til umfjöllunar eru gyðingleg áhrif
sterk og hinn mikli Shostakovich guðar sífellt
á gluggann. Satt að segja hef ég aldrei heyrt
tónlist sem minnir svo sterklega á Shostakov-
ich - lítill vandi væri að villast á þeim félög-
um. Sjötta sinfónían frá 1963 er lýsandi dæmi
um þetta. Fyrsti kafli er mjög áþekkur hæg-
um upphafsköflum í sinfóníum Shostakovich.
Einsemdin sem einkennir svo hinn síðar-
nefnda kemur mjög svo sterklega fram
(hlustið t.d. á stefið í nr. 3, frá 0’45). Annar
kaflinn gæti verið hluti af sönglagaflokki
Shostakovich, Úr þjóðvísum Gyðinga, op. 79
(1948). Hér sem í 4. kafla notast Vainberg við
drengjakór til að minnast barnamorða
nazista í seinni heimsstyrjöldinni. Trylltur og
gróteskur þriðji kafliijm er mjög svo í anda
skersókafia Shostakovich (nr.5, 4’22 - 6’15).
Og svo má lengi telja. Mér hefur orðið tíð-
rætt um sjöttu sinfóníuna því hún er óneitan-
lega meginverkið á diskinum. Þó er hitt verk-
ið, tíunda sinfónían frá 1968, sannarlega
skemmtilegt og vel samið verk. Það er
smærra í sniðum og samið fyrir strengjasveit
og fjóra strengjaeinleikara - eins konar
concerto grosso.
Leikur Kammersveitar Moskvuborgar í 10.
sinfóníunni undir stjórn hins víðfræga Rud-
olfs Barshai er ansi groddalegur á köflum og
hljóðritunin frekar flöt (í mónó) en samt er
flutningurinn sannfærandi. í 6. sinfóníunni
stjórnar Kirill Kondrashin Fílharmóníusveit
Moskvu og er hljóðritunin þar miklu betri og
leikur sveitarinnar og söngur drengjakórsins
með ágætum.
Þetta er diskur sem allir aðdáendur
Shostakovich ættu að eignast. Það er ekki
ónýtt að uppgötva ágætt tónskáld sem samið
hefur svo mjög í anda hins dáða meistara.
JOHANNESBRAHMS
Tilbrigði við stef eftir Handel, op. 24. Píanó-
sónata nr. 3, op 5. Einleikur: Anton Kuerti
(píanó). títgáfa: Pro Piano Records PPR
224512 (1996). Heildartími: 62’58. Verð: kr.
2.100. Dreifing: 12 tónar.
Á HRÆÐILEGA tilgerðarlegum tónleik-
um Olli Mustonen á Listahátíð 2000 lék hann
Hándeltilbrigði Brahms. Af gefnu tilefni
spurði mig tónleikagestur einn, smekkmaður
hér í bæ, hvort ég hefði hlustað á Anton Ku-
erti spila þetta verk. Anton hvað? Aldrei
heyrt á manninn minnst. En diskurinn með
leik Kuertis á þessu frábæra verki er nú sem
betur fer fáanlegur hér á landi.
Anton Kuerti fæddist í Austurríki en er nú
búsettur í Kanada. Hann var m.a. nemandi
Mieczyslaw Horoszowsky og Rudolfs Serk-
ins. Hann hefur komið fram sem einleikari
með helstu hljómsveitum og hljómsveitar-
stjórum vestanhafs, haldið einleikstónleika í
flestum heimsálfum og verið meðleikari lista-
manna á borð við Janos Starker, Yo-Yo Ma
og Gidon Kremer. Hann hefur einnig gert
fjölda hljóðritana. ^
Píanóleikur Kuertis á þessum diski ’er
framúrskarandi. Hina stórbrotnu þriðju
píanósónötu Brahms spilar hann á sérlega
blæbrigðaríkan hátt. Fyrsti kaflann er hrað-
ur og dramatískur og fullkomlega sannfær-
andi sem slíkur. í öðrum kafla upplifir maður
sjaldgæfan, tilfinningaríkan leik sem nánast
fær tárin til að flæða. Þessi kafli hlýtur að
teljast til þess fallegasta sem skrifað hefur
verið fyrir píanó. Seiðandi valssveiflan í
þriðja kafla er ómótstæðileg og í intermezzó-
inu (4. kafli) er hið breytta og grafalvarlega
andrúmsloft ógnvekjandi. í lokakaflanum er
smáatriðunum gefinn mikill gaumur og
„þykkir“ hljómar Brahms fá næg tækifæri til
að blómstra.
Hándeltilbrigðin hefjast á stefi Hándels
sem mér finnst Kuerti spila heldur hratt - og
er reyndar ekki eini píanistinn sem gerir þ'áð
- laglínan fær ekki að anda nægilega. En svo
koma tilbrigðin og þau eru sko engu lík. Ku-
erti spilar þau hraðar en gengur og gerist en
ekki eitt augnablik gætir flausturs eða óná-
kvæmni og aldrei hefur maður á tilfinning-
unni að farið sé offari. í liægu tilbrigðunum
sýnir hann mikla nærgætni og gælir við
hverja nótu og hljóm. Sterkar andstæður eru
í þessu meistaraverki Brahms og þær eru svo
sannarlega málaðar sterkum litum í túlkun
Antons Kuertis og stígandin í verkinu - sem
nær hámarki í tröllslegri fúgu - er sérlega
sannfærandi. Það myndi æra óstöðugan að
ætla sér að telja upp markverða staði í fluip-
ingi Kuertis því að tilbrigðin eru 24 og í
hverju þeirra má finna eitthvert eyrnayndi.
Tónleikagestinum smekkvísa skal þökkuð
ábendingin.
Valdemar Pálsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 22. JÚLÍ 2000 1 9