Lesbók Morgunblaðsins - 22.07.2000, Blaðsíða 4

->
NÝBÚIÁ ÍSLANDI
OG RITHÖF-
UNDUR í ÞREM-
UR LÖNDUM
EFTIR TRYGGVA V. LÍNDAL
Amalía Líndal fluttisttil íslands með eiginmanni
sínum, Baldri Líndal, og hér bjó hún og starfaði á ár-
unum 1949-1972. Árið 1962 kom út í Bandaríkjun-
um bók hennar, Gárur frá íslandi, landkynningarbók
með ævisögulegu ívafi.
Ljósm.: Studio- Geshjr Einarsson
Fjölskyldumynd tekin í Reykjavík 1967. Standandi fré vinstri: Jakob E. Líndal, nú arkitekt é ís-
landi, Ríkarður E. Líndal, nú klínískur sélfræðingur í Kanada, Tryggvi V. Líndal, nú rithöfundur og
mannfræðingur á íslandi, Eiríkur J. Líndal, nú klínískur sálfræðingur á íslandi. Sitjandi, talið frá
vinstri: Baldur Líndal, efnaverkfræðingur, látinn 1997, Anna E. Líndal, nú talmeinafræðingur í
Kanada, Amalía Líndal, þá blaðamaður og rithöfundur á íslandi, iátin 1989.
Amalía Líndal við ritvélina í islandsheimsókn 1984.
AMALÍA fæddist í smábæ
fyrir utan stórborgina
Boston á austurströnd
Bandaríkjanna árið 1926.
Faðir hennar, Edward 0.
Gourdin, var þá ungur og
upprennandi lögfræðingur
. og brátt fluttust þau til
borgarinnar sjálfrar þar sem hún átti öll sín
skólaár.
Þegar hún var í menntaskóla var hún iðin
við að skrifa smásögur og greinar í skólablaðið
sem hét Fjaðurpenninn. (Eg þýði hér alla titla
og tilvitnanir úr ensku). Hét fyrsta smásagan
hennar Að snúa gæfunni sér í vil. Fjallar hún
um oflátungslegan fyrirmyndamemanda sem
þarf að læra sitthvað í tillitssemi ef honum á að
takast að fá stúlku með sér á skólaslitadans-
leikinn. Þar segir m.a.:
„Þegar Darton kom inn í leikfimisalinn
rakst hann á hina athafnasömu Eileen Gordon
þar sem hún stóð óstöðug uppi í háum tröpp-
um. Hún var að næla upp kreppappírsblóm.
Hún sá Darton koma aðvífandi og sendi hinum
stelpunum skilaboð með andlitsgrettu sinni.
Hann staðnæmdist við tröppumar, óöruggur
með sig. Eileen hóf upp hamarinn með dálitl-
um aukaslagkrafti, nóg til að tröppumar fæm
nú að dúa til.“
Skemmst er frá því að segja að hann nær nú
með hjálpsemi sinni að vingast við stúlknahóp-
inn og fær þá stimpilinn frá klíkunni þeirra um
að hann sé orðinn liðtækur sem félagi á dans-
leikinn.
Þykir mannfræðingum þetta vera dæmigert
fyrlr hegðun unglingsstúlkna í skólaumhverfi.
Hefur Amalía þar þegar náð talsverðum
tökum á stíl og félagslegu innsæi þótt hún sé
þá að líkindum aðeins 16 ára, árið 1942.
Þess má og geta að þetta sjónarspil hefði
verið ólíklegt á Islandi þessa tíma, af því að þá
voru stúlkur ekki orðnar fjölmennar í mennta-
skólum.
Önnur saga hennar í skólablaðinu heitir
Hermenn fella ekki tár. Fjallar hún um unga
eiginkonu og móður sem fréttir að maður
hennar, hermaður, er fallinn á vígstöðvunum.
Ber fréttina þannig að:
„Skeyti til yðar, frú,“ sagði hann, og rétti
henni og tyllti kaskeitinu sínu. Hann staldraði
við. „Frú, er allt í lagi?“ hrópaði hann í öngum
sínum, því hún hafði þegar rifið upp umslagið
og roðnaði nú og fólnaði undarlega, á meðan
hún var að lesa innihald þess. Hún leit upp eins
og hún væri dösuð. Augu hennar voru eins og
tvær dimmar holur sem horfðu í gegnum hann
og út í fjarskann. „Hva, auðvitað, það er allt í
lagi,“ svaraði hún lífvana röddu. „Það er bara
að eiginmaðurinn minn hefur verið drepinn á
vígvellinum. Það er allt og sumt.“
Hér er þess að minnast að heimsstyrjöldin
síðari var þá í fullum gangi. Faðir Amalíu gekk
einnig í herinn (sem fylkisforingi, hann hafði
enda verið íþróttagarpur mikill á háskólaárum
sínum og þá jafnvel orðið heimsmeistari í lang-
stökki, árið 1921). Amalía sjálf kynntist stríð-
inu við að vinna í hergagnaverksmiðjum, eitt
sumarið er hún var í menntaskóla. Hún skrif-
aði um það síðar m.a.:
„Seinna það sama sumar fékk ég starf hjá
varnarliðinu við að sneiða kvars til notkunar í
linsur á sprengjusigti og aftur var það heitt og
hávaðasamt og mikil pressa, en að minnsta
Amalía Líndal. Myndin er tekin á fslandi 1969
þegar hún var ritstjóri Sextíu og fimm gráða.
Hún var þá 43 ára.
Amalía Líndal árið 1983.
kosti var starfið sérhæfðara.“
Að menntaskólanámi loknu, í stríðslok, fer
Amalía til náms í blaðamennsku við Boston-
háskóla. Frá þeim tíma eru til greinar og viðtöl
eftir hana í blöðum og hafa kannski tengst
blaðamennskunámi hennar. Fjallar hún um
vanda minnihlutahópa svo sem stríðsflótta-
manna, gyðinga og bandarískra blökkumanna.
Stóðu þessi hugðarefni henni nærri enda átti
hún ekki langt að sækja í eigin ættum til ýmiss
konar minnihlutahópa og faðir hennar var
áhugasamur um réttindamál þeirra. Má segja
að fyrst nú sé nýbúaumræða af þessu tagi orð-
in algeng í íslenskum fjölmiðlum.
Árið 1948 kynntist hún síðan tilvonandi eig-
inmanni sínum, Baldri Líndal, frá íslandi, en
hann var þá við nám í efnaverkfræði við tækni-
háskóla þar í grennd. Segir hún síðar um til-
drög þessa í landkynningarbók sinni Gárur frá
íslandi:
„Ég hitti eiginmann minn tilvonandi á fund-
um í Alþjóðlega nemendafélaginu í Cam-
bridge, sem ég sótti reglulega til að taka þátt í
hinum áköfu, nánast ástríðufullu, samræðum,
hjá hinum tilgerðarlausu útlendu nemum, sem
voru svo ólíkir hinum leiðinlegu uppum í við-
skiptadeild Boston-háskóla.“
Ætti nú að verða fróðlegt að sjá hveijum
breytingum slík fjölhæf miðstéttarkona úr
vestrænni stórborg á eftir að taka í næsta
landinu sínu, íslandi. En þau Baldur giftust að
loknu námi og héldu til íslands árið 1949.
Áíslandi (1949-1972)
Er til íslands kemur fellur Amalía þegar inn
í hið algenga hlutverk heimavinnandi hús-
mæðra þess tíma, og eignast þau Baldur nú
fimm börn, og eru búsett fyrst í Reykjavík og
síðan í Kópavogi.
Hún sækir brátt íslenskutíma fyrir útlend-
inga við Háskóla íslands og lærir að tala og
lesa íslensku. Þó skrifaði hún ætíð á ensku og
þótt hún læsi íslensk dagblöð las hún bækur og
tímarit á ensku (og íslenskar bækur í enskri
þýðingu). Einnig talaði hún ensku í kunningja-
hópi, sem samanstóð einkum af nýbúum frá
Ameríku og Evrópu, og af hópi menntamanna
kringum manninn hennar. Hún talaði og ein-
göngu ensku við bömin sín.
Hún var fyrstu árin fréttaritari fyrir tímarit
eitt heima í Boston. Einnig fékkst hún við að
skrifa smásögur, skáldsögur og Ijóð á ensku.
Var skáldskapur hennar staðsettur í Banda-
ríkjunum framan af, eða óstaðsettur, en svo
tóku að koma sögur og frásögur um reynslu
hennar af íslandi. Er þar víða að finna viða-
miklar samfélagslýsingar af því tagi sem gest-
komandi mannfræðingar eða innlendir skáld-
ritahöfúndar eða fræðingar hefðu varla haft
innsæi til að skrifa.
Var hún nú í raun réttri dæmi um nýbúarit-
höfund á íslandi og kannski þann fyrsta, og
helsta, til þessa dags. Komst hún meira að
segja upp með að skrifa rit sín á ensku sem má
kalla eina nýbúa- eða minnihluta- eða þjóðar-
brotamálið á íslandi, auk þess sem það er al-
þjóðamál. Attu þannig margir íslendingar eft-
ir að lesa landkynningarbók hennar og tímarit
á ensku, og jafnvel Ijóð.
Arið 1962 kom út í Bandaríkjunum bók
hennar Gárur frá íslandi. Er það landkynning-
arbók með ævisögulegu ívafi. Varð hún hennar
helsta verk og var endurútgefin með viðauka, á
íslandi 1989. Vegna þess hve bókin var bersög-
ul og persónuleg, ákvað hún þó að láta ekki
þýða hana á íslensku. Þó virðist að íslendingar
hafi verið að lesa hana æ síðan og hún er enn
keypt af ferðamönnum og höfðar sérstaklega
til nýbúa frá Bandaríkjunum á íslandi.
Fyrsta smásagan hennar sem birtist hér á
prenti, í dagblaði í íslenskri þýðingu, hét Hin
gömlu. Mun hún hafa verið skrifuð árið 1957
og vera fyrsta verkið hennar um ísland annað
en greinaskrif.
Fjallar hún um bændahjón í sveit sem flytja
síðan til Reykjavíkur í ellinni. Verða þau þar
fyrir miklu menningarlosti. Segir þar m.a.:
„Unga kynslóðin var nokkuð mikið undir
áhrifum af Bandaríkjunum vegna heimsstyij-
aldarinnar síðari, og var ennfremur hávaða-
söm og viðhafði slangur og virðingarleysi. (...)
Það var ómögulegt að segja fyrir um hvaða
viðmið þau myndu fá í uppeldinu eða hvers-
konar manngerðir þau yrðu. Þau tilheyrðu
greinilega hinni komandi framandi kynslóð,
rofið milli þeirra og foreldra þeirra var aug-
Ijóst (...).“
Næsta smásaga hennar í blaði hét Djöfull-
inn er árrisull. Hún er skrifuð um 1967. Fjallar
hún um vestur-íslenskan prest sem kemur til
starfa í litlu, íslensku sjávarþorpi. Með útlend-
ingslegri dómhörku sinni gerir hann íbúunum
lífið leitt, bæði nýbúum og öðrum, því þeir hafa
syndir að fela sem hann krefst opinberrar
játningar og iðrunar á. Veldur hann loksins
sprengingu í söfnuðinum:
„(...). Safnaðargestirnir snéru sér við allir
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 22. JÚLÍ 2000